જૈવિક ખેતી ભારત દેશ ખેતી પ્રઘાન દેશ છે અને દેશની ૮૦% વસ્તી ખેતી પર નભે છે એમા ગુજરાત રાજ્ય ના મોટા ભાગમાં ખેતી વરસાદ પર નિર્ભય છે, અને ઘવા વર્ષો થી ગ્લોબલવોર્મિગ ના કારણે વરસાદની ઉણપ તેમજ કમોસમી વરસાદ ના કારણે ખેડુતો પુરતો પાક લેવા માટે રાસાયણીક ખાતરો અને દવાનો ભરપુર ઉપયોગ કરતા થયા છે અને જેના કારણે અનાજ માં રાસાયણીક દવા નું પ્રમાણ વઘતા તેના કારણે રોગો પણ વઘ્યા છે જેના કારણે હવે ખેડુતો જૈવિક ખાતર નો ઉપયોગ કરી ને ખેતી ની શરુઆત કરી છે જેમાં રાસાયણીક ખાતર કે દવાનો ઉપયોગ વગર ખેતી કરવામાં આવે છે છાણીયુ ખાતર, અળસીયા નું ખાતર તેમજ દવામાં પણ ગૌમૂત્ર લીમડાનું તેલ તેવી કુદરતી વસ્તુ ઓજ વપરાય છે જૈવીક ખેતી


સજીવ ખેતી (organic farming) એ કૃત્રિમ સંસાધનો (ઇનપુટસ)ના ઉપયોગ વગર તેમજ પર્યાવરણની ગુણવત્તાની જાળવણી અને વિકાસ કરીને, સ્થાનિક રીતે ઉપલબ્ધ કુદરતી સ્ત્રોત તથા રોગ/જીવાત નિંદામણ અને પોષક તત્વોની જેવિક વિવિધતાઓનો ઉપયોગ કરીને કૃષિ અને પશુપાલન ક્ષેત્રે ટકાઉ ઉત્પાદન મેળવવાની સાતત્યપૂર્ણ પધ્ધતિ છે. આ પધ્ધતિ બરાબર કાર્યરત થાય તે માટે રાષ્ટ્રીય તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય કક્ષાએ કેટલાંક ધારાધોરણો નકકી કરવામાં આવ્યા છે, જેને સેન્દ્રિય ખેતીના ધારાધોરણો કહે છે.

સેન્દિય ખેતીના ધારાધોરણોનું વર્ગીકરણ

આંતરરાષ્ટ્રીય ધારાધોરણ: IFOAM, Codex જેથી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ / કાનૂની સત્તાઓ ધ્વારા નકકી કરવામાં આવેલ ધારાધોરણો.

પ્રાદેશિક ધારાધોરણો: વિશ્વના જુદા જુદા ખંડોએ પણ પોતાનાં અલગ ધારાધોરણો વિકસાવ્યા છે જેવા કે, એશિયન ધોરણો, યુરોપિયન ધોરણો વગેરે.

રાષ્ટ્રીય ધારાધોરણો: જે તે દેશ ધ્વારા નકકી કરવામાં આવતાં રાષ્ટ્રીય ધારાધોરણો જેવાં કે યુએસડીએ પ્રમાણ, કેનેડિયન ઓર્ગેનિક પ્રમાણ, એન.એસ.ઓ. પી. વગેરે. ભારતમાં સજીવ ઉત્પાદન માટે રાષ્ટ્રીય સજીવ ઉત્પાદન કાર્યક્રમ (NPOP) અંતર્ગત સંસ્થાકીય વ્યવસ્થાના અમલ ધ્વારા આંતરરાષ્ટ્રીય ધારાધોરણોને અનુલક્ષીને રાષ્ટ્રીય ધારાધોરણો અંતર્ગત કૃષિ પેદાશોને પ્રમાણિત કરવામાં આવે છે.

ધારાધોરણોનાં પ્રકાર

તબદીલીનો સમયગાળો

ખેડૂત જયારે રાસાયણિક ખેતીમાંથી તેની ખેતીને સેન્દ્રિય ખેતીમાં તબદીલ કરે છે ત્યારે આ તબદીલી માટે પાક, જમીન, હવામાન વગેરે પરિબળોને ધ્યાનમાં રાખીને તબદીલીનો સમયગાળો નકકી કરવામાં આવે છે.સામાન્ય રીતે સેન્દ્રિય ખેતી હેઠળ પાકની વાવણીના બે વર્ષ પહેલા સુધીનો સમય તબદીલી સમયગાળો ગણવામાં આવે છે. તેમાં પણ ઘાસચારા સિવાયના બહવષાંય પાકોની વાવણી થઈ ગયેલ હોય તો આ સમયગાળો ત્રણ વર્ષનો ગણવામાં આવે છે. આ સમયગાળા દરમ્યાનની કૃષિ પેદાશોને ‘તબદીલી કાર્યવાહી’ નું લેબલ લગાવી બજારમાં વેચી શકાય છે.

પાકની જાતની પસંદગીના ધારાધોરણો

પસંદ કરેલ જાતનું બીજ ‘સજીવ ખેતી’ પ્રમાણિત સંસ્થા દવારા પ્રમાણિત હોવુ જોઈએ. પસંદ કરેલ બીજ ‘જીનેટિકલી મોડિફાઈડ’ હોવું જોઈએ નહિ દા.ત. બીટી કપાસ પ્રમાણિત બીજ અપ્રાપ્ય હોય તો સ્થાનિક (લોકલ) જાતનો ઉપયોગ થઈ શકે. સેન્દ્રિય પોષક તત્વો માટેનાં ધારાધોરણો

સ્થાનિક રીતે તેયાર કરેલ કમ્પોસ્ટ/વર્મિકમ્પોસ્ટ વાપરી શકાય. બહારથી લાવેલ સેન્દ્રિય પોષક તત્વો કે કૃત્રિમ (રાસાયણિક) પોષક પદાર્થોનો ઉપયોગ ન થઈ શકે. બહારથી લાવેલ સેન્દ્રિય ખાતર, જો ‘સજીવ ખેતી પ્રમાણિત સંસ્થા / ખેતર’માં તેયાર કરેલ હોય તો ઉપયોગમાં લઈ શકાય. પોષક દ્રવ્યમાં રહેલ ભારે ધાતુઓને દૂર કરવા તેમજ અકાર્બનિક તત્વોના સમૃધ્ધિકરણ (મિનરલ એનરીચમેન્ટ) માટે રાસાયણિક માવજત આપવા પૂરતી રોક ફોસફેટ અને બેજીક લેગના ઉપયોગને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. માનવ વપરાશમાં લેવાના શાકભાજીના પાકોમાં માનવ મળ-મૂત્ર ધરાવતાં સેન્દ્રિય ખાતરોનો વપરાશ ન થઈ શકે. પાકની ફેરબદલી માટેનાં ધારાધોરણો

જમીનની ફળદ્રપતા વધારવા માટે પાકની ફેરબદલીમાં કઠોળપાકોને સ્થાન આપવું. પાક ફેરબદલી/આંતરપાક વ્યવસ્થામાં એવા ફેરફારો કરવા કે જેથી જમીનની ફળદ્રપતા વધે, નીંદામણ, રોગ અને જીવાતનો ઉપદ્રવ ઘટે અને પાણીનો ભરાવો તથા પોષક તત્વો (નાઈટ્રેટ)નું જમીનમાં અંદર ઉતરવું (લીચિંગ) ઘટે. નીંદામણ, રોગ/જીવાત વ્યવસ્થાના ધારાધોરણો

કૃત્રિમ નીંદણનાશકો, જીવાતનાશકો, ફૂગનાશકો વગેરેના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ. આરક્ષિત ખેતી પધ્ધતિઓ અપનાવવી જેવી કે: સાનકળ પાક ફેરબદલી, આવરણનો ઉપયોગ, યાંત્રિક નિયંત્રણ, ફેરોમેન ટ્રેપ/પ્રકાશ પિંજરનો ઉપયોગ, સોઈલ સોલરાઇઝેશન, વાનસ્પતિક જંતુનાશકો તથા જૈવિક નિયંત્રકોનો ઉપયોગ પાક સંરક્ષણને લગતા ઉત્પાદનોના ધારાધોરણો

સજીવ ખેતીના પ્રમાણન માટે માન્ય કરેલ પાકસરંક્ષણ પદાર્થો જ વાપરવા જરૂતી છે. સરંક્ષણ માટે માન્ય કરેલ પદાર્થો છે – ફેરોમેન, ક્રોમેટિક ટ્રેપ, ફુગ/વાઇરલ/બેક્ટેરિયલ પ્રીપરેશન, મધમાખીનું મીણ, કેલ્શિયમ હાઇડ્રોક્સાઇડ, કોફી પાઉડર, ઇથાઇલ આલ્કોહોલ, આવરણ, લીમડો, પરજીવી/પરભક્ષી

સેન્દ્રિય પોષક તત્વો માટેનાં ધારાધોરણો

સજીવ ખેતીના પ્રમાણન માટે માન્ય કરેલ સ્વનિર્મિત સેન્દ્રિય પોષક: છાણિયું ખાતર, સ્લરી, મુત્ર, કમ્પોસ્ટ/વર્મિકમ્પોસ્ટ, પાનનું ખાતર, અઝોલા, જૈવિક ખાતર

જળ અને જમીન સંરક્ષણના ધારાધોરણો

સાતત્યતા જળવાય તે રીતે માવજત કરવી. અતિશય ઉપયોગ ટાળવો. ક્ષારીયતા, ધોવાણ અને અયોગ્ય ઉપયોગ ટાળવો. પાક અવશેષો બાળીને જમીનને ચોખ્ખી કરવા પર પ્રતિબંધ. જંગલને બાળીને (નાશ કરીને) જમીનને કૃષિ યોગ્ય બનાવવા પર નિષેધ. પેકેજીગ માટેના ધારાધોરણો

પેકેજીગ માટેની વસ્તઓ પર્યાવરણ-મિત્ર (ઈકો ફેન્ડલી) હોવી જોઈએ. અનાવશ્યક પેકેજીંગ સાધનોનો ઉપયોગ ટાળવો. પુનઃવપરાશમાં લઈ શકાય તેવી વસ્તઓનો ઉપયોગ કરવો. પેકેજીંગમાં વપરાતી વસ્તઓ પેદાશને દૂષિત કરે તેવી ના હોવી જોઈએ. લેબલિંગ માટેનાં