|
બેબીલોનના ખગોળશાસ્ત્રીઓ તારાઓ અને આકાશનો અભ્યાસ કરવામાં અત્યંત રસ ધરાવતા હતા અને તેમાંના મોટાભાગના નિષ્ણાતો ગ્રહણો અને સંક્રાંતિઓની આગાહી કરી ચૂક્યા હતા. લોકો એવું માનતા હતા કે ખગોળશાસ્ત્રમાં બધી ચીજોનો કોઈ હેતુ છે. આમાંની મોટાભાગની ધર્મ અને શુકનો સાથે સંબંધિત હતી. મેસોપોટેમીયાના ખગોળશાસ્ત્રીઓએ ચંદ્રના પરિભ્રમણોના આધારે 12 મહિનાનું પંચાંગ ઘડી કાઢ્યું હતું. તેમણે વર્ષને બે ઋતુઓમાં વિભાજ્યું હતું. ઉનાળો અને શિયાળો. ખગોળશાસ્ત્ર તેમ જ [[જ્યોતિષશાસ્ત્ર]]ના મૂળિયાં છેક આ સમય સુધી જાય છે.
ઇ.સ. પૂર્વેની 8મી અને 7મી સદી દરમિયાન, બેબીલોનીયાના ખગોળશાસ્ત્રીઓએ ખગોળશાસ્ત્ર માટે નવો અભિગમ વિકસાવ્યો હતો. તેમણે પ્રારંભિક [[બ્રહ્માંડ]]ના આદર્શ ચરિત્રની છણાવટ કરતા [[તત્વજ્ઞાન]]નો અભ્યાસ શરૂ કર્યો હતો અને તેમણે ધારી લીધેલી ખગોલીય વ્યવસ્થાઓમાં રહેલા આંતરિક [[તર્ક]]ને લાગુ પાડવાનું શરૂ કર્યું હતું. ખગોળશાસ્ત્રને આ મહત્વનું યોગદાન હતું અને [[વિજ્ઞાનના તત્વજ્ઞાન]] અને કેટલાક વિદ્વાનોએ આમ આ નવા અભિગમને પ્રથમ '''વૈજ્ઞાનિક ક્રાન્તિ''' તરીકે ઉલ્લેખ્યો હતો.<ref name="Brown">ડી. બ્રાઉન (2000), ''મેસોપોટેમીયન પ્લેનેટરી એસ્ટ્રોનોમી - એસ્ટ્રોલોજી '' , સ્ટાઇક્સ પબ્લિકેશન્સ, ISBN 9056930362.</ref> ખગોળશાસ્ત્ર પરત્વેના આ નવા અભિગમને ગ્રીક અને હેલેનિસ્ટિક ખગોળશાસ્ત્રમાં અપનાવવામાં આવ્યો અને વિશેષ વિકસાવવામાં આવ્યો.
[[સેલ્યુસિડ]] અને [[પાર્થીયન]] સમયમાં ખગોળશાસ્ત્રીય અહેવાલો સંપુર્ણપણે વૈજ્ઞાનિક ચરિત્ર ધરાવતા હતા, તેમનું પ્રગતિશીલ જ્ઞાન અને પદ્ધતિઓ કેટલા સમય પહેલાં વિકસ્યા હતા તે નિશ્ચિત નથી. ગ્રહોની ગતિની આગાહી કરવા માટેની બેબીલોનની પદ્ધતિઓનો વિકાસ [[ખગોળશાસ્ત્રના ઇતિહાસ]]માંઇતિહાસમાં એક મોટું પ્રકરણ ગણવામાં આવે છે.
ગ્રહોની ગતિના [[હેલીયોસેન્ટ્રીક]] મોડલને સમર્થન આપનારા ગ્રીક બેબીલોન ખગોળશાસ્ત્રી [[સેલ્યુસીયાના સેલ્યુકસ]] હતા. (જન્મ ઇ.સ. પૂર્વે 190).<ref>[[ઓત્તો ઇ. નેઉજેબુર]] (1945). "ધી હિસ્ટ્રી ઓફ એન્સીયેન્ટ એસ્ટ્રોનોમી પ્રોબ્લેમ્સ એન્ડ મેથડ્સ", ''જર્નલ ઓફ નીયર ઇસ્ટર્ન સ્ટડીઝ'' '''4''' (1), પાનું 1-38.</ref><ref>[[જ્યોર્જ સાર્ટોન]] (1955). "ચેલ્ડીયન એસ્ટ્રોનોમી ઓફ ધી લાસ્ટ થ્રી સેન્ચુરીઝ બી.સી.", ''જર્નલ ઓફ ધી અમેરિકન ઓરીએન્ટલઓરીએન્લ સોસાયટી'' '''75''' (3), પાનું 166-173 [169].</ref><ref>વીલીયમ પી.ડી. વિટમેન (1951, 1953), ''ધી ગ્રોથ ઓફ સાયન્ટિફિક આઇડીયાઝ'' , યેલ યુનિવર્સિટી પ્રેસ પાનું 38.</ref> સેલ્યુકસ [[પ્લુટાર્ક]]નાપ્લુટાર્કના લખાણો માટે જાણીતા છે. તેમણે સેમોસના એરિસ્ટાર્ચસના હેલીયોસેન્ટ્રીક સિદ્ધાંતને સમર્થન આપ્યું હતું, જે પ્રમાણે [[પૃથ્વી તેની પોતાની ધરી પર ફરે છે]] અને તે [[સૂર્ય]]ની આસપાસ ફરે છે. [[પ્લુટાર્ક]] પ્રમાણે, સેલ્યુકસે હેલીયોસેન્ટ્રીક વ્યવસ્થાને પણ પુરવાર કરી હતી, પરંતુ તેમણે કઈ દલીલો કરી હતી તેની માહિતી નથી (સિવાય કે તેમણે ચંદ્રના આકર્ષણને પરિણામે આવતી ભરતીનો સાચો સિદ્ધાંત આપ્યો).
બેબીલોન ખગોળશાસ્ત્ર [[ગ્રીક અને હેલેનિસ્ટિક ખગોળશાસ્ત્ર]]માંખગોળશાસ્ત્રમાં, પ્રશિષ્ટ [[ભારતીય ખગોળશાસ્ત્ર]]માં, [[સસ્સાનીયન]], [[બાઇઝેન્ટાઇન]] અને [[સીરીયા]]ઇ ખગોળશાસ્ત્રમાં, [[ઇસ્લામી ખગોળશાસ્ત્ર]]માં અને [[મધ્ય એશિયા]]ઇએશિયાઇ અને [[પશ્ચિમ યુરોપ]]નાયુરોપના ખગોળશાસ્ત્રમાં જે કંઈ સિદ્ધ થયું તેમાંનાં મોટાભાગનાનો આધાર હતું.<ref name="dp1998">{{Harvtxt|Pingree|1998}}</ref>
=== ગણિતશાસ્ત્ર ===
મેસોપોટેમીયાના લોકો 60 અંકને આધાર ગણનારી [[સેક્સાગેસિમલ]] [[અંકવ્યવસ્થા]]નોઅંકવ્યવસ્થાનો ઉપયોગ કરતા હતા. હાલના 60 મિનીટના કલાક અને 24 કલાકના દિવસ તેમજ 360 [[ડીગ્રી]] વર્તુળના મૂળ આ વ્યવસ્થામાં રહેલા છે. સુમેર પંચાંગમાં દરેક સાત દિવસના સપ્તાહની પણ સંકલ્પના કરવામાં આવી હતી. આ ગાણિતિક જ્ઞાનનો ઉપયોગ [[નકશાનિર્માણ]]માં થતો હતો.
બેબીલોનના લોકો વિસ્તારોના માપ માટેના સામાન્ય નિયમોથી પરિચિત હશે. તેઓ વર્તુળના પરીઘને વ્યાસના ત્રણ ગણા તરીકે અને ક્ષેત્રફળને પરીઘના વર્ગના બારમા ભાગ તરીકે માપતા હતા. જો <span style="font-family:symbol">પાઈ</span>નું મૂલ્ય 3 લેવાય તો આ માપ સાચુ નીકળતું. નળાકારનું કદ પાયો અને ઊંચાઈ પરથી કાઢવામાં આવતું હતું, જોકે, શંકુ કે ચોરસ પિરામીડના સમખંડનું કદ ઊંચાઈ અને પાયાઓના સરવાળાના અડધા તરીકે ખોટું ગણવામાં આવતું હતું. વળી, એ પછી થયેલી શોધમાં સૂત્રમાં <span style="font-family:symbol">પાઈ</span>નું મૂલ્ય 3 પૂર્ણાંક 1/8 (3.14159~ માટે 3.125) લેવામાં આવ્યું. બેબીલોનના લોકો બેબીલોન માઇલ માટે પણ જાણીતા છે, જે આજના સાત માઇલ (11 કિ.મી.) જેટલા અંતરનું માપ હતું. અંતરોનું આ માપ કાળક્રમે સૂર્યની ગતિ માપવા માટે એટલે કે સમયની અભિવ્યક્તિ માટે વપરાતા સમય-માઇલમાં તબદિલ થયું હતું.<ref>ઇવ્ઝ, હોવર્ડ''એન ઇન્ટ્રોડક્શન ટુ ધી હિસ્ટ્રી ઓફ ધી મેથેમેટિક્સ'' હોલ્ટ, રાઇનપાર્ટ એન્ડ વિન્સ્ટન, 1969 પાનું 31 [http://books.google.co.uk/books?id=LIsuAAAAIAAJ&dq=Eves+An+introduction+to+the+history+of+mathematics&q=time-mile&pgis=1#search ]</ref>
=== દવા ===
[[દવા]] ઉપરનું બેબીલોનનું જુનામાં જુના ગ્રંથો [[ઇ.સ. પૂર્વે બીજી સહસ્ત્રાબ્દિ]]નાસહસ્ત્રાબ્દિના પૂર્વાર્ધમાં [[પ્રાચીન બેબીલોન]] કાળમાં જોવા મળે છે. જોકે, બેબીલોનની સૌથી સઘન તબીબી ગ્રંથ ''નિદાન માર્ગદર્શિકા'' છે, જે [[બોર્સીપ્પા]]ના તબીબ એસાગીલ-કીન-અપ્લીએ [[બેબીલોનના રાજા]] અડાડ-અપ્લા-ઇડ્ડીના (ઇ.સ. પૂર્વે 1069-1046)ના શાસન દરમિયાન લખી હતી.<ref name="Stol-99"></ref><ref>માર્ટન સ્ટોલ (1993), ''એપીલેપ્સી ઇન બેબીલોનીયા'' , પાનું 55, [[બ્રિલ પબ્લિશર્સ]], ISBN 9072371631.</ref>
[[પ્રાચીન ઇજિપ્ત ચિકિત્સા]]નીચિકિત્સાની સાથે બેબીલોને [[નિદાન]], [[પૂર્વસૂચન]], [[શારીરિક પરીક્ષણ]] અને [[ઉપચાર વિધિ]]ઓનાવિધિઓના સિદ્ધાંતો પણ દાખલ કર્યા હતા. વધુમાં, ''નિદાન માર્ગદર્શિકા'' એ નિદાન, પૂર્વસૂચન અને ચિકિત્સાપદ્ધતિમાં [[ચિકિત્સા પદ્ધતિ]] અને [[રોગ કારણ શાસ્ત્ર]]ની પદ્ધતિઓ તેમ જ [[અનુભવજન્યતા]], [[તર્ક]] અને [[તર્કશક્તિ]]નોતર્કશક્તિનો વિનિયોગ કર્યો હતો. આ ગ્રંથ તબીબી [[ચિહ્નો]]નીચિહ્નોની યાદી ધરાવે છે અને મોટે ભાગે વિગતવાર અનુભવજન્ય [[અવલોકનો]]ની સાથે સાથે [[દર્દી]]ના શરીરમાં જોવા મળેલા લક્ષણો સાથે તેના નિદાન અને પૂર્વ સૂચનને એકત્રિત કરવામાં વપરાતા તાર્કિક નિયમો પણ જોવા મળે છે.<ref>એચ.એફ.જે. હોર્સ્ટમેનશોફ, માર્ટન સ્ટોલ, કોર્નેલિસ તિલબર્ગ (2004), ''મેજિક એન્ડ રેશનાલિટી ઇન એન્સીયન્ટ નીયર ઇસ્ટર્ન એન્ડ ગ્રેકો-રોમન મેડિસિન'' , પાનું 97-98, [[બ્રિલ પબ્લિશર્સ]], ISBN 9004136665.</ref>
દર્દીના લક્ષણો અને રોગોની [[પાટાપિંડી]], [[લેપ]] અને [[ગોળી]]ઓગોળીઓ જેવા ઉપચારાત્મક માર્ગો દ્વારા સારવાર કરવામાં આવતી હતી. જો કોઈ દર્દીનો શારીરિક રીતે ઇલાજ ના થઈ શકે તો બેબીલોનના ચિકિત્સકો દર્દીને કોઈપણ પ્રકારના
[[શાપ]]માંથીશાપમાંથી મુક્ત કરવા મોટે ભાગે [[ભૂતવળગાડ શુદ્ધિ]] પર આધાર રાખતા હતા. એસાગીલ-કીન-અપ્લીની ''નિદાન માર્ગદર્શિકા'' [[સૂત્રો]] અને ધારણાઓના તાર્કિક સમૂહ પર આધારીત હતી. તેમાં દર્દીના લક્ષણોનું પરિક્ષણ અને [[નિરીક્ષણ]] દ્વારા દર્દીનો [[રોગ]], તેનું રોગકારણશાસ્ત્ર અને રોગનો ભાવિ વિકાસ તેમજ દર્દીના સાજા થવાની તકો નક્કી કરી શકાય છે, એ આધુનિક દ્રષ્ટિબિંદુ તેમાં પણ જોવા મળતું હતું.<ref name="Stol-99">એચ.એફ.જે. હોર્સ્ટમેનશોફ, માર્ટન સ્ટોલ, કોર્નેલિસ તિલબર્ગ (2004), ''મેજિક એન્ડ રેશનાલિટી ઇન એન્સીયન્ટ નીયર ઇસ્ટર્ન એન્ડ ગ્રેકો-રોમન મેડિસિન'' , પાનું 99, [[બ્રિલ પબ્લિશર્સ]], ISBN 9004136665.</ref>
એસાગીલ-કીન-અપ્લીએ વિવિધ [[બિમારી]]ઓબિમારીઓ અને રોગો શોધી કાઢ્યા હતા અને તેની ''નિદાન માર્ગદર્શિકા'' માં તેમના લક્ષણોનું વર્ણન કર્યું હતું. તેમાં વિવિધ પ્રકારની [[વાઈ]]ના લક્ષણો અને સંબંધિતસંબંધિ [[બિમારી]]ઓબિમારીઓ સાથે તેમના નિદાન અને પૂર્વસૂચનોનો સમાવેશ થતો હતો.<ref>માર્ટન સ્ટોલ (1993), ''એપીલેપ્સી ઇન બેબીલોનીયા'' , પાનું 5, [[બ્રિલ પબ્લિશર્સ]], ISBN 9072371631.</ref>
=== તકનીક ===
મેસોપોટેમીયાના લોકોએ ધાતુ અને તામ્રકામ, કાચ અને લેમ્પ નિર્માણ, કાપડ વણાટ, પૂર અંકુશ, પાણી સંગ્રહ અને સિંચાઈ સહિતની ઘણી તકનીકો શોધી હતી.
તેઓ દુનિયામાં [[કાંસ્ય યુગ]]નાયુગના સૌ પ્રથમ લોકો હતા. પ્રારંભમાં તેઓ તાંબુ, કાંસ્ય અને સોનાનો ઉપયોગ કરતા હતા અને પાછળથી લોખંડનો ઉપયોગ શરૂ કર્યો હતો. તેમના મહેલો આ અત્યંત મોંઘી ધાતુઓની બનેલી હજારો કિલોની ચીજોથી શણગારવામાં આવતા હતા. વળી, તાંબુ, કાંસ્ય અને લોખંડનો ઉપયોગ બખ્તર તેમજ તલવારો, ભાલા અને [[ગદાઓ]]જેવા વિવિધ શસ્ત્રો બનાવવામાં થતો હતો.
પ્રારંભિક પ્રકારનો પંપ [[આર્કિમીડીઝ સ્ક્રુ]] હતો, જેનો પ્રથમ ઉપયોગ [[એસ્સીરીયા]]ના રાજા [[સેન્નાચેરીબે]] ઇ.સ. પૂર્વે સાતમી સદીમાં [[બેબીલોનના હેંગિંગ ગાર્ડન]] અને [[નિનેવેહ]] ખાતેની જળ-વ્યવસ્થાઓ માટે કર્યો હતો. પાછળથી ઇ.સ. પૂર્વે ત્રીજી સદીમાં [[આર્કિમીડીઝે]] તેનું વિગતવાર વર્ણન કર્યું હતું.<ref>સ્ટેફની ડેલી અને જ્હોન પીટર ઓલસન (જાન્યુઆરી 2003). "સેન્નાચેરીબ, આર્કિમીડીઝ, અને વોટર સ્ક્રુ: ધી કન્ટેક્સટ ઓફ ઇન્વેન્શન ઇન ધ એન્સીયન્ટ વર્લ્ડ", ''ટેક્નોલોજી એન્ડ કલ્ચર'' '''44''' (1). </ref> પછીના [[પાર્થીયન]] અથવા [[સેસ્સાનિડ]] કાળમાં [[બગદાદ બેટરી]]નુંબેટરીનું મેસોપોટેમીયામાં નિર્માણ થયું હતું, જે કદાચ પ્રથમ બેટરી હશે.<ref name="BBC">{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/4450052.stm |last=Twist |first=Jo |title=Open media to connect communities |publisher=BBC News |date=20 November 2005 |accessdate=2007-08-06}}</ref>
== ધર્મ ==
|
