ક્ષય રોગ: આવૃત્તિઓ વચ્ચેનો તફાવત

Content deleted Content added
નાનું Robot: Removing template: Link FA
લીટી ૧:
'''ટ્યુબરક્યુલોસિસ''' (ક્ષય રોગ) અથવા '''TB''' (ટ્યુબરકલTUBERCAL BABA [[બેસિલસ]]નું ટૂંકું લખાણ) એ દંડ આકારના [[માયકોબેક્ટેરિયા]] (mycobacteria), સામાન્ય રીતે ''[[માયકોબેક્ટેરિયમ ટ્યુબરક્યુલોસિસ]]'' (Mycobacterium tuberculosis) દ્વારા માનવીમાં થતો સામાન્ય અને ઘણીવાર ઘાતક [[ચેપી રોગ]] છે.<ref name="Robbins">{{cite book |author=Kumar, Vinay; Abbas, Abul K.; Fausto, Nelson; & Mitchell, Richard N. |year=2007 |title=Robbins Basic Pathology |edition=8th |publisher=Saunders Elsevier |pages=516–522 |isbn=978-1-4160-2973-1}}</ref> ટ્યુબરક્યુલોસિસ સામાન્ય રીતે [[ફેફસા]] પર હુમલો કરતા હોય છે પરંતુ ઘણીવાર શરીરના અન્ય ભાગને પણ નુક્શાન પહોંચાડતા હોય છે. તે હવા દ્વારા ફેલાતો રોગ છે. જ્યારે રોગી વ્યક્તિને ખાંસી ખાય છે, છીંક ખાય છે કે થૂકે છે ત્યારે આ રોગના બેક્ટેરિયા ફેલાતા હોય છે. માનવીમાં મોટા ભાગના ચેપ બિમારીના ચિહ્નો ના હોય તેવા [[એસિમ્પટમેટિક]] અને સુપ્ત હોય છે. સુપ્ત ચેપના દસમાંથી એક કિસ્સો સક્રિય બિમારીમાં પરિણમે છે અને તેની જો સમયસર સારવાર ન કરવામાં આવે તો પચાસ ટકા દર્દીઓની તેમાં મોત થાય છે.
{{સુધારો}}
{{માહિતીચોકઠું બીમારી
| Name = Tuberculosis
| Image = Tuberculosis-x-ray-1.jpg
| Caption = Chest [[X-ray]] of a patient with far-advanced tuberculosis
| DiseasesDB = 8515
| ICD10 = {{ICD10|A|15||a|15}}–{{ICD10|A|19||a|15}}
| ICD9 = {{ICD9|010}}–{{ICD9|018}}
| ICDO =
| OMIM = 607948
| MedlinePlus = 000077
| MedlinePlus_mult = {{MedlinePlus2|000624}}
| eMedicineSubj = med
| eMedicineTopic = 2324
| eMedicine_mult = {{eMedicine2|emerg|618}} {{eMedicine2|radio|411}}
| MeshID = D014376
}}
 
'''ટ્યુબરક્યુલોસિસ''' (ક્ષય રોગ) અથવા '''TB''' (ટ્યુબરકલ [[બેસિલસ]]નું ટૂંકું લખાણ) એ દંડ આકારના [[માયકોબેક્ટેરિયા]] (mycobacteria), સામાન્ય રીતે ''[[માયકોબેક્ટેરિયમ ટ્યુબરક્યુલોસિસ]]'' (Mycobacterium tuberculosis) દ્વારા માનવીમાં થતો સામાન્ય અને ઘણીવાર ઘાતક [[ચેપી રોગ]] છે.<ref name="Robbins">{{cite book |author=Kumar, Vinay; Abbas, Abul K.; Fausto, Nelson; & Mitchell, Richard N. |year=2007 |title=Robbins Basic Pathology |edition=8th |publisher=Saunders Elsevier |pages=516–522 |isbn=978-1-4160-2973-1}}</ref> ટ્યુબરક્યુલોસિસ સામાન્ય રીતે [[ફેફસા]] પર હુમલો કરતા હોય છે પરંતુ ઘણીવાર શરીરના અન્ય ભાગને પણ નુક્શાન પહોંચાડતા હોય છે. તે હવા દ્વારા ફેલાતો રોગ છે. જ્યારે રોગી વ્યક્તિને ખાંસી ખાય છે, છીંક ખાય છે કે થૂકે છે ત્યારે આ રોગના બેક્ટેરિયા ફેલાતા હોય છે. માનવીમાં મોટા ભાગના ચેપ બિમારીના ચિહ્નો ના હોય તેવા [[એસિમ્પટમેટિક]] અને સુપ્ત હોય છે. સુપ્ત ચેપના દસમાંથી એક કિસ્સો સક્રિય બિમારીમાં પરિણમે છે અને તેની જો સમયસર સારવાર ન કરવામાં આવે તો પચાસ ટકા દર્દીઓની તેમાં મોત થાય છે.
 
આ રોગના ચિહ્નોમાં [[લાંબા સમય સુધી ખાંસી]], [[ગળફા]]માં [[લોહી પડવું]], [[તાવ]], [[રાત્રે પસીનો વળવો]] અને [[વજનમાં ઘટાડો]] થવા જેવા ચિહ્નોનો સમાવેશ થાય છે. અન્ય અવયવોનો ચેપ ચિહ્નોમાં વધારો કરે છે. [[રેડિયોલોજી]] (સામાન્ય રીતે [[છાતીનો એક્સ-રે]]), [[ટ્યુબરક્યુલિન ચામડી પરિક્ષણ]], લોહીનું પરિક્ષણ તેમજ માઇક્રોસ્કોપિક તપાસ અને શરીરના સ્ત્રાવોનું [[માઇક્રોબાયોલોજીકલ કલ્ચર]]ને આધારે આ રોગનું નિદાન થાય છે. આ રોગની [[સારવાર]] ઘણી અઘરી છે અને તેમાં લાંબા સમય સુધી વિવિધ એન્ટિબાયોટિક્સનો ઉપયોગ કરવો પડે છે. દર્દીના સંપર્કમાં આવતા વ્યક્તિઓની પણ જરૂર પડે તો તપાસ કરવી પડે છે. [[(તીવ્ર)]] [[મલ્ટિ-ડ્રગ-ટ્યુબરક્યુલોસિસ]]માં બેક્ટેરિયા દ્વારા [[એન્ટિબાયોટિક સામે પ્રતિકારક શક્તિ]] કેળવી લેવાની સમસ્યા દિવસે દિવસે વધુ ગંભીર બની રહી છે. ટીબી અટકાવવાનો આધાર સ્ક્રિનીંગ કાર્યક્રમ અને [[બેસિલસ કાલમેટ-ગ્યુરિન]] (Bacillus Calmette-Guérin) રસી સાથેના [[રસીકરણ]] પર રહેલો છે.
Line ૭૯ ⟶ ૬૧:
 
=== જોખમી પરિબળો ===
જે લોકો [[સિલિકોસિસ]]થી પીડાઇ રહ્યાં છે તેમનામાં ક્ષય રોગ થવાનો ''30 ગણો'' ભય હોય છે. સિલિકાના કણ શ્વસનતંત્રમાં તકલીફ ઉભી કરે છે જેને કારણે [[ફેગોસાયટોસિસ]] જેવો ઇમ્યુનોજેનિક પ્રતિભાવ ઉભો થાય છે અને લસિકા વાહિનીઓમાં જમા થાય છે.<ref>ટ્યુબરક્યુલોસિસ અને સિલિકોસિસ, જે. એચ. લી, કેન મેડ એસોક જે. 1948 એપ્રિલ; 58(4): 349–353. </ref> આ વિક્ષેપ અને [[મેક્રોફેજ]] કાર્યમાં અવરોધને કારણે ક્ષય રોગનું જોખમ વધી જાય છે.<ref>http://emedicine.medscape.com/article/302027-overview</ref> જે લોકોના મૂત્રપિંડ નકામા થઇ ગયા છે અને હિમોડાયાલિસિસ પર છે તેમનામાં ક્ષય રોગ થવાનું જોખમ સામાન્ય વ્યક્તિ કરતા 10-25 ગણુ વધું છે. [[ડાયાબિટીસ]]ના દર્દીઓમાં સક્રિય ટીબી થવાનું જોખમ વધુ હોય છે અને તે ડાયાબિટીસ વગરના વ્યક્તિની તુલનાએ ચાર ગણુ વધુ હોય છે. તેમાં પણ જે દર્દીઓને ઇન્શ્યુલિન પર આધાર રાખવો પડે છે અથવા જેમનો ડાયાબિટીસ પર કાબુ નથી તેમનામાં જોખમ વધી જાય છે. સક્રિય ટીબી સાથે સંકળાયેલી અન્ય તબીબી સ્થિતિઓમાં [[ગેસ્ટ્રેક્ટોમી]] અને માલએબસોર્પશ્ન, જેજુનોઇલીય બાયપાસ, રેનલ અને કાર્ડિયાક ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન, માથા અથવા ગળાનું કાર્સિનોમા અને અન્ય નિયોપ્લાઝમા (દાખલા તરીકે, ફેફસાનું કેન્સર, લિમ્ફોમા અને લ્યુકેમીયા)નો સમાવેશ થાય છે[http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr4906a1.htm#tab3 ].
 
સિલિકોસિસ ટ્યુબરક્યુલોસિસનું જોખમ વધારતું હોવાથી વિવિધ (ઇનડોર) વાયુ પ્રદુષકોની રોગ પર અસર પર વધુ સંશોધન કરવું વધુ જરૂરી બનશે. સિલિકાના કેટલાક ઇનડોર ઉદભવ સ્થાનોમાં [[પેઇન્ટ]], [[કોન્ક્રીટ]] અને [[પોર્ટલેન્ડ સિમેન્ટ]]નો સમાવેશ થાય છે.
 
ઓછું વજન પણ ક્ષય રોગના જોખમ સાથે સંકળાયેલું છે. 18.5થી નીચો બોડી માસ ઇન્ડેક્સ (BMI) 2-3 ગણુ જોખમ વધારે છે. જ્યારે બીજી બાજુ શરીરના વજનમાં વધારો ક્ષય રોગનું જોખમ ઘટાડે છે [http://archinte.ama-assn.org/cgi/content-nw/full/167/12/1297/IOI70054T5 ], [http://archinte.ama-assn.org/cgi/content-nw/full/167/12/1297/IOI70054F1 ]. [[ડાયાબિટીસ]]ના દર્દીઓ કોન્ટ્રાક્ટિંગ ટ્યુબરક્યુલોસિસ સામે વધુ અસુરક્ષિત હોય છે<ref>{{cite journal|author=Restrepo BI|title=Convergence of the tuberculosis and diabetes epidemics: Renewal of old acquaintances|journal=Clin Infect Dis|year=2007|volume=45|pages=436–438|doi=10.1086/519939|pmid=17638190|last1=Restrepo|first1=BI|issue=4}}</ref> અને તેઓ સારવારને નબળો પ્રતિભાવ આપે છે, કદાચ નબળી દવા શોષણ ક્ષમતાને કારણે આમ થતું હશે.<ref>{{cite journal|author=Nijland HMJ, Ruslami R, Stalenhoef JE, ''et al.''|title=Exposure to rifampicin is strongly reduced in patients with tuberculosis and type 2 diabetes|journal=Clin Infect Dis|year=2006|volume=43|issue=7|pages=848–854|pmid=16941365|doi=10.1086/507543}}</ref>
 
અન્ય સ્થિતિઓ કે જે ક્ષય રોગનું જોખમ વધારે છે તેમાં [[IV ડ્રગનો વધુ પડતો ઉપયોગ]], તાજેતરમાં ટીબીનો ચેપ લાગ્યો હોય અથવા ટીબીની આયોગ્ય સારવાર થઇ હોય તેવો ઇતિહાસ, અગાઉના ટીબીનું સૂચન કરતા હોય તેવા છાતીના એક્સરે કે જે લેઝન્સ અને નોબ્યુલ્સ દર્શાવે છે, [[કોર્ટિકોસ્ટિરોઇડ]] થેરાપીનો લાંબા સમયથી ઉપયોગ અને અન્ય રોગપ્રતિકારક શક્તિ વિરોધી થેરાપી, નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા દર્દીઓ (એઇડ્સના 30-40 ટકા દર્દીઓને ક્ષય રોગ છે), [[હિમેટોલોજીક]] અને [[રેટિક્યુલોએન્ડોથેલિયલ]] રોગ જેમકે [[લ્યુકેમિયા]] અને [[હોડ્ગકિન્સ રોગ]], [[કિડનીની અંતિમ તબક્કામાં બિમારી]], આંતરડાની બાયપાસ સર્જરી, ક્રોનિક [[માલએબસોર્પશન]] સિન્ડ્રોમ, વિટામિન-ડીની ઊણપ<ref>{{cite journal|author=Nnoaham KE, Clarke A|title=Low serum vitamin D levels and tuberculosis: a systematic review and meta-analysis|journal=Int J Epidemiol|year=2008|volume=37|pages=113–19|doi=10.1093/ije/dym247|pmid=18245055|issue=1}}</ref> અને શરીરનું ઓછું વજન વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.<ref name="Robbins"/><ref name="CDCcourse"/>
Line ૨૫૬ ⟶ ૨૩૮:
 
=== ફોકલોર ===
[[ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ]] પહેલા ક્ષય રોગને ઘણીવાર [[વેમ્પાયરવાદ]] તરીકે ગણવામાં આવતો હતો. પરિવારના એક સભ્યનું ક્ષય રોગને કારણે મૃત્યુ થાય એટલે અન્ય ચેપી સભ્યોનું આરોગ્ય પણ ધીમે ધીમે બગડવા માંડે છે. લોકો માનતા હતા કે મૂળ પીડિત પરિવારના અન્ય સભ્યોમાંથી જીવન ખેચે છે એટલે આમ થાય છે. વધુમાં ક્ષય રોગના દદીર્ના લક્ષણો લોકો જેને વેમ્પાયર માનતા હતા તેને મળતા આવતા હતા. ક્ષય રોગના દર્દીઓ જે લક્ષણો ધરાવે છે તેમાં લાલ, સૂજી ગયેલી આંખો(જે તેજસ્વી પ્રકાશ સામે સંવેદનશીલ પણ પેદા કરે છે), ફિક્કી પડી ગયેલી ચામડી, ઠંડું પડી ગયેલું શરીર, નબળું હૃદય અને ગળફામાં લોહી પડવું વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. જે એવો વિચાર સૂચવતા હતા કે ચેપી દર્દીને ગુમાવેલું લોહી પાછુ મેળવવાનો એકમાત્ર રસ્તો લોહી ચુસવાનો છે.<ref name="Sledzik_1994">{{cite journal |author=Sledzik P, Bellantoni N |title=Brief communication: bioarcheological and biocultural evidence for the New England vampire folk belief |journal=Am J Phys Anthropol |volume=94 |issue=2 |pages=269–74 |year=1994 |url=http://users.net1plus.com/vyrdolak/tableone.htm | pmid = 8085617 | doi = 10.1002/ajpa.1330940210}}</ref> અન્ય લોક માન્યતા કહે છે કે ચેપી દર્દીને [[સમલેંગિક]] રાત્રી ઉજવણીમાં ભાગ લેવા ફરજ પાડવામાં આવતી હતી. પીડિત આરામ ન મળવાને કારણે ફિક્કો પડી જતો હતો. સમલેંગિક અને મૃતક વચ્ચે મજબૂત સંબંધ જોવા મળતો હોય તે સમયે આ માન્યતા સૌથી પ્રબળ બનતી હતી.<ref name="Briggs"> [[કેથરાઇન બ્રિન્ગ્સ]], "કન્ઝમ્પ્શન" ,''એન સાયક્લોપેડીયા ઓફ ફેરીઝ'' , [[પેન્થિઓન બૂક્સ]], 1976, p. 80. ISBN 0-394-73467-X</ref> તેવી જ રીતે અન્ય એક લોક માન્યતા મુજબ, ડાકણો તેમની રાત્રી બેઠકોમાં મુસાફરી કરવા પીડિતને ઘોડામાં ફેરવતી હતી જેને પગલે પીડિતને આરામ ન મળતા તેને ક્ષય રોગ થતો હતો.<ref name="Briggs"/>
 
ઓગણીસમી સદીમાં ક્ષય રોગને રોમાન્ટિક બનાવવામાં આવ્યો હતો. ઘણા લોકો માનતા હતા કે ક્ષય રોગ ક્ષેમ કુશળની ભાવના પેદા કરે છે જેને ''સ્પેસ થિસિકા'' કહેવાય છે. એવું માનવામાં આવતું હતું કે ક્ષય રોગથી પીડાતા કલાકારો જેમ બિમારી ગંભીર બનતી જાય તેમ તેનામાં સર્જનાત્મકતા વધતી જાય છે. એવું પણ માનવામાં આવતું હતું કે ક્ષય રોગ પીડિત તેના મૃત્યુ પહેલા ઊર્જાનો અંતિમ વિસ્ફોટ હાંસલ કરે છે જે મહિલાને વધુ સુંદર અને પુરૂષને વધુ સર્જનાત્મક બનાવે છે.<ref name="StudiesLiteraryImagination-Clark">લોલર, ક્લાર્ક. "ટ્રાન્સએટલાન્ટિક કન્ઝ્મ્પ્શન: ડિસીઝ, ફેમ એન્ડ લિટરરી નેશનાલિઝમ ઇન ડેવિડસન સિસ્ટર્સ, સાઉથી, એન્ડ પો", ''સ્ટડીઝ ઇન લિટરરી ઇમેજિનેશન'' , ફોલ 2003. [http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3822/is_200310/ai_n9310101 findarticles.com.] પર ઉપલબ્ધ 8 જૂન 2007ના રોજ સુધારો કરાયો</ref> 20મી સદીની શરૂઆતમાં કેટલાક લોકો માનતા હતા કે ક્ષય રોગ [[હસ્ત મૈથુન]]ને કારણે થાય છે.<ref>લૌમાન, એડવર્ડ ઓ. (1994) [http://books.google.com/books?id=72AHO0rE2HoC&amp;printsec=frontcover#PPA80,M1 ''સોસિયલ ઓર્ગેનાઇઝેશન ઓફ સેક્સ્યુઆલિટીઃ સેક્સ્યુઅલ પ્રેક્ટિસ ઇન ધન યુનાઇટેડ સ્ટેટ'' ] , યુનિવર્સિટી ઓફ શિકાગો પ્રેસ p 80, ISBN 0-226-47020-2</ref>
 
=== અભ્યાસ અને સારવાર ===