ખજુરાહો: આવૃત્તિઓ વચ્ચેનો તફાવત

{{માહિતીચોકઠું વિશ્વ ધરોહર સ્થળ

| WHS = ખજુરાહો સ્મારક સમૂહ

| State Party = {{IND}}

| Type = સાંસ્કૃતિક

|

}}

 

==ઇતિહાસ==

ખજુરાહો કા ઇતિહાસ લગભગ એક હજાર સાલ પુરાના હૈ૤ યહ શહર ચંદેલ સામ્રાજ્‍ય કી પ્રથમ રાજધાની થા૤ ચન્દેલ વંશ ઔર ખજુરાહો કે સંસ્થાપક ચન્દ્રવર્મન થે૤ ચંદેલ મધ્યકાલ મેં બુંદેલખંડ મેં શાસન કરને વાલે રાજપૂત રાજા થે૤ વે અપને આપ કા ચન્દ્રવંશી માનતે થે૤ ચંદેલ રાજાઓં ને દસવીં સે બારહવી શતાબ્દી તક મધ્ય ભારત મેં શાસન કિયા૤ ખજુરાહો કે મંદિરોં કા નિર્માણ 950 ઈસવીં સે 1050 ઈસવીં કે બીચ ઇન્હીં ચંદેલ રાજાઓં દ્વારા કિયા ગયા૤ મંદિરોં કે નિર્માણ કે બાદ ચંદેલોં ને અપની રાજધાની મહોબા સ્થાનાંતરિત કર દી૤ લેકિન ઇસકે બાદ ભી ખજુરાહો કા મહત્વ બના રહા૤

 

 

== દર્શનીય સ્થલ ==

===પશ્ચિમી સમૂહ===

જબ સે બ્રિટિશ ઇંજીનિયર ટી એસ બર્ટ ને ખજુરાહો કે મંદિરોં કી ખોજ કી હૈ તબ સે મંદિરોં કે એક વિશાલ સમૂહ કો 'પશ્ચિમી સમૂહ' કે નામ સે જાના જાતા હૈ૤ યહ ખજુરાહો કે સબસે આકર્ષક સ્થાનોં મેં સે એક હૈ૤ ઇસ સ્થાન કો યુનેસ્કો ને 1986 મેં વિશ્વ વિરાસત કી સૂચી મેં શામિલ ભી કિયા હૈ૤ ઇસકા મતલબ યહ હુઆ કિ અબ સારા વિશ્વ ઇસકી મરમ્મત ઔર દેખભાલ કે લિએ ઉત્તરદાયી હોગા૤ શિવસાગર કે નજદીક સ્થિત ઇન પશ્ચિમ સમૂહ કે મંદિરોં કે દર્શન કે સાથ અપની યાત્રા શુરૂ કરની ચાહિએ૤ એક ઑડિયો હૈડસેટ 50 રૂપયે મેં ટિકટ બૂથ સે 500 રૂપયે જમા કરકે પ્રાપ્ત કિયા જા સકતા હૈ૤

 

 

==== કંદરિયા મહાદેવ મંદિર ====

કંદરિયા મહાદેવ મંદિર પશ્ચિમી સમૂહ કે મંદિરોં મેં વિશાલતમ હૈ૤ યહ અપની ભવ્યતા ઔર સંગીતમયતા કે કારણ પ્રસિદ્ધ હૈ૤ ઇસ વિશાલ મંદિર કા નિર્માણ મહાન ચંદેલ રાજા વિદ્યાધર ને મહમૂદ ગજનવી પર અપની વિજય કે ઉપલક્ષ્ય મેં કિયા થા૤ લગભગ 1050 ઈસવીં મેં ઇસ મંદિર કો બનવાયા ગયા૤ યહ એક શૈવ મંદિર હૈ૤ તાંત્રિક સમુદાય કો પ્રસન્ન કરને કે લિએ ઇસકા નિર્માણ કિયા ગયા થા૤ કંદરિયા મહાદેવ મંદિર લગભગ 107 ફુટ ઊંચા હૈ૤ મકર તોરણ ઇસકી મુખ્ય વિશેષતા હૈ૤ મંદિર કે સંગમરમરી લિંગમ મેં અત્યધિક ઊર્જાવાન મિથુન હૈં૤ અલેક્જેંડર કનિંઘમ કે અનુસાર યહાં સર્વાધિક મિથુનોં કી આકૃતિયાં હૈં૤ ઉન્હોંને મંદિર કે બાહર 646 આકૃતિયાં ઔર ભીતર 246 આકૃતિયોં કી ગણના કી થીં૤

 

== પૂર્વી સમૂહ ==

પૂર્વી સમૂહ કે મંદિરોં કો દો વિષમ સમૂહોં મેં બાંટા ગયા હૈ૤ જિનકી ઉપસ્થિતિ આજ કે ગાંધી ચૌક સે આરંભ હો જાતી હૈ૤ ઇસ શ્રેણી કે પ્રથમ ચાર મંદિરોં કા સમૂહ પ્રાચીન ખજુરાહો ગાંવ કે નજદીક હૈ૤ દૂસરે સમૂહ મેં જૈન મંદિર હૈં જો ગાંવ કે સ્કૂલ કે પીછે સ્થિત હૈં૤ પુરાને ગાંવ કે દૂસરે છોર પર સ્થિત ઘંટાઈ મંદિર કો દેખને કે સાથ યહાં કે મંદિરોં કા ભ્રમણ શુરૂ કિયા જા સકતા હૈ૤ નજદીક હી વામન ઔર જાયરી મંદિર ભી દર્શનીય સ્થલ હૈં૤ 1050 સે 1075 ઈસવીં કે બીચ વામન મંદિર કા નિર્માણ કિયા ગયા થા૤ વિષ્ણુ કે અવતારોં મેં ઇસકી ગણના કી જાતી હૈ૤ નજદીક હી જાયરી મંદિર હૈં જિનકા નિમાર્ણ 1075-1100 ઈસવીં કે બીચ માના જાતા હૈ૤ યહ મંદિર ભી વિષ્ણુ ભગવાન કો સમર્પિત હૈ૤ ઇન દોનોં મંદિરોં કે નજદીક બ્રહ્મા મંદિર હૈં જિસકી સ્‍થાપના 925 ઈસવીં મેં હુઈ થી૤ ઇસ મંદિર મેં એક ચાર મુંહ વાલા લિંગમ હૈ૤ બ્રહ્મા મંદિર કા સંબંધ બ્રહ્મા સે ન હોકર શિવ સે હૈ૤

 

 

== દક્ષિણી સમૂહ ==

આ ભાગમાં બે મંદિર આવેલાં છે. એક ભગવાન શિવ સંબંધિત દુલાદેવ મંદિર છે, જ્યારે બીજું વિષ્ણુ ભગવાન સંબંધિત છે જેને ચતુર્ભુજ મંદિર કહેવામાં આવે છે. દુલાદેવ મંદિર ખુદ્દર નદીના કિનારે સ્થિત છે. આ મંદિરને ઈ. સ. ૧૧૩૦ના વર્ષમાં મદનવર્મન દ્વારા બનાવડાવવામાં આવ્યું હતું. આ મંદિરમાં ખંડોંની દિવાલો પર મુદ્રિત દૃઢ઼ આકૃતિઓ છે. ચતુર્ભુજ મંદિરનું નિર્માણ ઈ. સ. ૧૧૦૦ના વર્ષમાં કરાવવામાં આવ્યું હતું. આ મંદિરના ગર્ભમાં ૯ ફુટ ઊંચી વિષ્ણુ ભગવાનની પ્રતિમા સંતના વેશમાં દર્શાવવામાં આવી છે. આ સમૂહના મંદિરને જોવા માટે બપોરનો સમય ઉત્તમ માનવામાં આવે છે. બપોરના સમયમાં સૂર્યની રોશની આ મંદિરની મૂર્તિઓને ખુબ જ આકર્ષક બનાવે છે.

 

== સંગ્રહાલય ==

ખજુરાહો કે વિશાલ મંદિરોં કો ટેડ઼ી ગર્દન સે દેખને કે બાદ તીન સંગ્રહાલયોં કો દેખા જા સકતા હૈ૤ વેસ્ટર્ન ગ્રુપ કે વિપરીત સ્થિત [[ભારતીય પુરાતત્વ વિભાગ]] કે સંગ્રહાલય મેં મૂર્તિયોં કો અપની આંખ કે સ્તર પર દેખા જા સકતા હૈ૤ પુરાતત્વ વિભાગ કે ઇસ સંગ્રહાલય કો ચાર વિશાલ ગૃહોં મેં વિભાજિત કિયા ગયા હૈ જિનમેં શૈવ, વૈષ્ણવ, જૈન ઔર 100 સે અધિક વિભિન્ન આકારોં કી મૂર્તિયાં હૈં૤ સંગ્રહાલય મેં વિશાલ મૂર્તિયોં કે સમૂહ કો કામ કરતે હુએ દિખાયા ગયા હૈ૤ ઇસમેં વિષ્ણુ કી પ્રતિમા કો મુંહ પર અંગુલી રખે ચુપ રહને કે ભાવ કે સાથ દિખાયા ગયા હૈ૤ સંગ્રહાલય મેં ચાર પૈરોં વાલે શિવ કી ભી એક સુન્દર મૂર્તિ હૈ૤

 

 

;હવાઇ માર્ગ

ખજુરાહો હવાઇ માર્ગ દ્વારા દિલ્લી, વારાણસી, આગરા અને કાઠમાંડુ સાથે જોડાયેલ છે. [[ખજુરાહો એરપોર્ટ]] સિટી સેન્ટરથી ત્રણ કિલોમીટર જેટલું દૂર આવેલું છે.

 

;રેલ માર્ગ

ખજુરાહોનું નજીકનું રેલવે સ્ટેશન મહોબા અને હરપાલપુર છે. દિલ્લી અને મુમ્બઈથી આવવા વાળા પર્યટકો માટે ઝાંસી સુવિધાજનક રેલવે સ્ટેશન છે જ્યારે ચેન્નઈ અને વારાણસી તરફથી આવવા વાળા પ્રવાસીઓ માટે સતના વધુ સુવિધાજનક છે. નજીક તેમ જ સુવિધાજનક રેલવે સ્ટેશનથી ટેક્સી અથવા બસ દ્વારા ખજુરાહો પહુંચી શકાય છે. સડકમાર્ગોની ખરાબ સ્થિતિના કારણે પરેશાનીનો સામનો કરવો પડે એવું થઇ શકે છે.

 

;સડ઼ક માર્ગ

ખજુરાહો મહોબા, હરપાલપુર, છતરપુર, સતના, પન્ના, ઝાંસી, આગરા, ગ્વાલિયર, સાગર, જબલપુર, ઇંદૌર, ભોપાલ, વારાણસી અને ઇલાહાબાદથી નિયમિત અને સીધું જોડાયેલ છે. દિલ્લીના રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ નં. ૨ પરથી પલવલ, કૌસી કલા અને મથુરા થઇને આગરા પહુંચી શકાય છે. રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ નં. ૩ પરથી ધૌલપુર અને મુરૈના શહેરના રસ્તે ગ્વાલિયર જઇ શકાય છે. આ ઉપરાંત રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ નં. ૭૫ પરથી ઝાંસી, મઉરાનીપુર અને છતરપુર શહેર થઇને બમિંથા અને ત્યાંથી રાજ્ય ધોરીમાર્ગ દ્વારા ખજુરાહો પહુંચી શકાય છે.