ટપાલ ટિકિટ: આવૃત્તિઓ વચ્ચેનો તફાવત

'''ટપાલ ટિકિટ''' એ પોસ્ટેજ ખર્ચની રસીદ દર્શાવતો નાના કદનો ટુકડો છે. તેના પાછળ ના ભાગમાં ગુંદર લગાડેલો હોય છે જેથી તેને પરબીડિયાં કે પોસ્ટકાર્ડ પર સહેલાઈથી ચોંટાડી શકાય છે. આ એમ દર્શાવે છે કે પ્રેષકે પ્રાપ્તકર્તાને પહોંચાડવા માટે ટપાલ સેવાઓનો પૂર્ણ રીતે અથવા આંશિક રૂપે ચુકવણી કરેલ છે. ટપાલ ટિકિટ એ શુલ્ક ચૂકવવા માટેની સૌથી સરળ અને લોકપ્રિય નીવડેલ પદ્ધતિ છે; ટપાલ ટિકીટોને ટપાલ કચેરી ખાતેથી ખરીદ કરી શકાય છે. ટપાલ ટિકિટ એકઠી કરવી એ એક શોખ છે. ટિકિટ સંગ્રહ ના શોખ ને '''ફિલાટેલી''' શબ્દ ઓગણીસમી સદીમાં ફ્રેંચ સંગ્રાહક '''એમ.વી. હરપીન'''<ref>Herpin,Georges."Bapteme" in Le Collectionneur de Timbress-postes,vol.I,15 November 1864, p. 20.</ref> એ આપ્યો હ્તો અને ટીકીટ સંગ્રાહક્ને ''ફિલાટેલીસ્ટ'' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.<ref name=":1">ટિકિટ સંગ્રહ: એક અનેરો શોખ, પોસ્ટ માસ્તર જનરલ, રાજકોટ રીજીયન, પાના ૧૪-૧૬</ref> ટપાલ ટિકિટ દેશના બહુમૂલ્ય તેમજ ભવ્ય પાસાંઓ જેવાં કે ઇતિહાસ, ભૂગોળ, કલા અને શિલ્પ, ઉદ્યોગ અને સંચાર, કૃષિ, વિજ્ઞાન અને પ્રૌદ્યોગિકી, ઘટનાઓ તેમજ ઐતિહાસિક મહાપુરુષોને પ્રતિબિંબિત કરે છે. સાર્વજનિક સંદેશાઓ સમગ્ર રાષ્ટ્ર તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય કક્ષાએ મુકવાનું કામ કરે છે. <ref>અતીત કે ડાક ટિકિટ: ડાક ટિકિટ સંગ્રહમેં ભારતીય વિરાસત, ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ અને ડાક વિભાગ</ref>

૧૮૩૫ માં, ઓસ્ટીયા-હંગેરી (હાલ સ્લોવેનિયા) ના નાગરિક લોવરેન્ક કોસીરએ “ટપાલ ખર્ચ વસૂલ્યાની રસીદ દર્શાવતો ટૂકડો” ચોંટાડવા સુચવ્યો હતો. <ref>[https://web.archive.org/web/20110501020540/http://newissues.stanleygibbons.com/include/content_stampdetails.asp?id=1671/04_may1a "New Issues: Technical Details: Lovrenc Košir"] ''Stanley Gibbons'', archived on 10 May 2011 by [[Internet Archive]]</ref> જોકે અમલદારો દ્વારા તેની ભલામણોનો અમલ થયો ન હતો. <ref>[http://www.stampdomain.com/stamp_invention/kosir.htm Lovrenc Košir] stampdomain.com 2012. Retrieved 1 March 2012. [https://www.webcitation.org/65py4VSzA Archived here.]</ref><ref>"નવી રોવલેન્ડ હીલને મળો" in [[ગિબન્સ સ્ટેમ્પ માસિક]], એપ્રિલ ૧૯૪૯, p. ૮૫.</ref>

૧૮૩૫ રોલેન્ડ હીલે ઈંગ્લેન્ડની કર બાબતની પરિસ્થિતિઓનો તલસ્પર્શી અભ્યાસ કર્યો. તેમણે નોંધ્યું કે દર વધવા છતાં ટપાલની આવક ઘટતી જતી હતી. અભ્યાસમાં દર્શાવાયું કે ટપાલ ખર્ચ ચૂકવ્યા વિનાના (અનપેઈડ) કાગળો જેમને મોકલાયા છે તેમના દ્વારા અસ્વિકાર કરાતો.<ref>ટપાલ ટિકિટોની રોમાંચક દુનિયા એસ. પી. ચેટરજી નેશનલ બુક ટ્રસ્ટ ઓફ ઈન્ડિયા દ્વિતિય પુનર્મુદ્રણ ૧૯૯૯ પૃ. ૧૪ </ref> ૧૮૩૬ માં, બ્રિટીશ સાંસદ રોબર્ટ વેલેસે, સર રોવલેન્ડ હીલ ને ટપાલ સેવા સંબંધિત કેટલાંક પુસ્તકો અને દસ્તાવેજ આપ્યાં. જેને હીલે “અડધો ટન સામગ્રી” તરીકે વર્ણવ્યાં છે.<ref>The Life of Sir Rowland Hill, p.246</ref> <ref>Hill, Rowland & Hill, George Birkbeck, ''The Life of Sir Rowland Hill and the History of the Penny Post'', Thomas De La Rue, 1880, p.242</ref> ગહન અભ્યાસ બાદ, ૪ જાન્યુઆરી ૧૮૩૭ના રોજ હીલે '''“પોસ્ટ ઓફિસ સુધારા: તેની ઉપયોગીતા અને પ્રાંસગિકતા”''' શીર્ષક હેઠળ તેમનો અહેવાલ “ખાનગી અને ગોપનીય”ની નોંધ સાથે ચાન્સેલર ઓફ એક્સથેકર – થોમસ સ્પ્રીંગ રાઇસને સુપરત કર્યો. ચાન્સેલરે હીલને મુલાકાત માટે બોલાવી અહેવાલમાં થોડા ઘણાં સુધારા પૂરવણી રૂપે સૂચવ્યાં. જે હીલે ત્યારબાદ ૨૮ જન્યુઆરી ૧૮૩૭માં સુપરત કર્યાં. પોસ્ટ ઓફિસ સુધારા અંતર્ગત હીલે ટપાલના દર નીચા અને સમાન રાખવાનો તથા અગાઉથી પૈસા ચૂકવવાનો આગ્રહ રાખ્યો.

ટપાલ ખર્ચને અગાઉથી લેવાતી ફીને કારણે આવકની ખોટમાં ઘટાડો નોંધાયો. સાથે સાથે ટપાલ પહોચાડ્યાં પછી સ્વીકારનારા પાસેથી ટપાલ ખર્ચ ઉઘરાવાની ઝંઝટનો અંત આવ્યો. બ્રિટનનીસફળતાથીબ્રિટનની સફળતાથી પ્રેરાઇને અન્ય દેશોએ પણા ટપાલ ટિકિટો બહાર પાડી. રોબર્ટ હીલ અને તેમના દ્વારા સૂચવાયેલાં સુધારાઓને ઘણા દેશોની ટપાલ ટિકિટો પર સ્થાન મળ્યું છે. ભારતીય ટપાલ વિભાગ દ્વારા પણ તેમના સન્માનમાં વર્ષ ૧૯૮૦માં નવી દિલ્હી ખાતે આયોજીત આંતરરાષ્ટ્રીય ટપાલ ટિકિટ પ્રદર્શન દરમ્યાન એક સ્મારક ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી છે.

૧૮૮૧ માં સ્કોટીશ વ્યક્તિ પેટ્રીક ચેલ્મર્સ એ તેના પુસ્તક “૧૮૩૭ની પેની પોસ્ટેજ સ્ટેમ્પ” માં એવો દાવો કર્યો કે, ટપાલ ટિકિટ્ની શોધનો શ્રેય તેના પિતા જેમ્સ ચેલ્મર્સને જાય છે. તેને પુસ્તકમાં જણાવ્યું કે ઓગસ્ટ ૧૮૩૪ માં તેના પિતાએ લખેલા નિબંધમાં ટપલ ટિકિટનો ચિતાર રજૂ કરવામાં આવ્યો છે. અને તેના વપરાશની ભલામણ પણ કરવામાં આવી છે. ૧૮૯૧ માં પેટ્રીકનુ અવસાન થયું ત્યાં સુધી તેઓ ટપાલ ટિકિટના મૂળ શોધક તરીકેનો શ્રેય તેમના પિતાને મળે ત માટે પ્રયત્નશીલ રહ્યાં. <ref>Chalmers, Patrick, ''The Penny Postage Scheme of 1837'', Effingham Wilson, 1881</ref>પેટ્રીકના દાવાનો પહેલો પૂરાવો ૮ ફેબ્રુઆરી ૧૮૩૮ની તારીખનો એ નિબંધ છે જેનો પોસ્ટ ઓફિસ દ્વારા ૧૭ ફેબ્રુઆરી ૧૮૩૮ ના રોજ સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો હતો.<ref>[http://postalheritage.org.uk/collections/archive/stamps/phillips/VolI/Vol_I_pg_005/Vol_I_pg_005/image James Chalmers essay of 1837]</ref> જેમાં તેના પિતાએ ચોંટાડીએ શકાય તેવી ટપાલ ટિકિટનો ઉલ્લેખ કરેલ છે.

ચેલ્મર્સના નિબંધમાં અને હીલના સુધારામાં પોસ્ટેજ ખર્ચના મૂલ્યની સમાનતા જોવા મળે છે. બની શકે કે ચેલ્મર્સ હીલની ભલામણોથી વાકેફ હોય અથવા તેમણે હીલની ભલામણોના દસ્તાવેજ મળી ગયાં હોય. ચેલ્મર્સના નિબંધમાં ક્યાંય છાપ પાડે શકાય તેટલા આકારનો કાગળનો ટુકડો” જેવો કોઇ ઉલ્લેખ જોવા મળતો નથી. જે દર્શાવે છે કે, કાં તો ચેલ્મર્સએ હીલના વિચારની ઉઠાંતરી કરી હોય અથવા તે તેમનો સ્વતંત્ર વિચાર હોઇ શકે છે. જેમ્સ ચેલ્મર્સે “ ટપાલ ખર્ચના નીચા અને સમાન દરો” અનુસંધાને હાઉસ ઓફ કોમન્સમાં અરજી (પીટીશન) પણ દાખલ કરેલી. પહેલી પીટીશન ૪ ડિસેમ્બર ૧૮૩૭.<ref>[http://hansard.millbanksystems.com/commons/1837/dec/04/minutes#S3V0039P0_18371204_HOC_2 Hansard 4 Dec 1837]</ref> ત્યારબાદ ૧લી મે ૧૮૩૮, ૧૪ મે ૧૮૩૮ અને ૧૨ જૂન ૧૮૩૯. એમ કુલ ચાર પીટીશન દાખલ કરેલી. તે જ સમયે અન્ય કેટલીક સંસ્થાઓ દ્વારા પણ આ જ પ્રકારની ઘણી પીટીશન દાખલ કરાયેલી. બધી જ પીટીશન નીચા દર, ગ્રાહકલક્ષી, વજન પમાણે ટપાલ ખર્ચની ચુકવણીની ભલામણ કરતી હતી. આ બધી જા ભાલમણો હીલના દસ્તાવેજમાં જોવા મળે છે.

યુ.કે.ની હરોળમાં જ સ્વીટ્ઝર્લેન્ડે ૧ માર્ચ ૧૮૪૩ના રોજ પોતાને ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડી જે 'કેન્ટોન ઓફ જૂરીચ' તરીકે ઓળખાય છે. પેની બ્લેક માટે વપરાયેલાં પ્રિન્ટરથી જ બ્રાઝીલે ૧ ઓગસ્ટ ૧૮૪૩ના રોજ પોતાની પ્રથમ ટિકિટ બહાર પાડી. જો કે, બ્રિટનથી અલગ તેણે તેમના રાજા પેડ્રો– ૨ ના ફોટોવાળી ટિકિટ બહાર ન પાડતાં 'બુલ્સ આઇ' તરીકે ઓળખાતી ટિકિટ બહાર પાડી. જેથી તેમના રાજાની છબીને પોસ્ટમાર્ક દ્વારા ખરાબ થતી નિવારી શકાય.

સામાન્ય રીતે લંબચોરસ આકારમાં જોવા મળતી ટપાલ ટિકિટોમાં ક્યારેક ગોળ, ત્રિકોણાકાર, પંચકોણીય કે અસામાન્ય આકારોનું વૈવિધ્ય જોવા મળે છે. યુ.એસ.એ. દ્વારા વર્ષ ૨૦૦૦ માં તેમની પહેલી વર્તુળાકાર ટિકિટ બહાર પાડી. <ref>{{Cite web |url=http://www.postalmuseum.si.edu/stampstakeflight/holography.html |title=Holography: Into the Future |publisher=National Postal Museum |accessdate=2011-01-22 }}</ref><ref>{{Cite news |author=Associated Press |url=http://www.seattlepi.com/national/stmp141.shtml |title=First round U.S. postage stamp on the way, and that's not all. . . |publisher=Seattle Post-Intelligencer |date=2000-06-14 |accessdate=2011-01-22 }}</ref> મહાત્મા ગાંધીની ૧૫૦મી જન્મજયંતિ નિમિત્તે ભારતે બહાર પાડેલી મિનીએચર શીટ (લઘુચિત્ર)માં ગાંધીજીની આઠ ટિકિટો બહાર પડાઇ છે. જે ભારત દ્વારા બહાર પડાયેલી સૌ પ્રથમ વર્તુળાકાર ટપાલ ટિકિટો છે.

ટપાલ ટિકિટો મોટેભાગે તેમના માટે ખાસ તૈયાર કરેલાં કાગળો પર રોલ, શીટ કે બુકલેટ સ્વરૂપે બહાર પડાય છે. ઘણા ઓછા કિસ્સાઓમાં ટિકિટો અન્ય સામગ્રી પર છપાઇ છે. જેમ કે, નેધરલેન્ડે ચાંદીના વરખ પર ટિકિટ બહાર પાડી છે. સ્વીટ્ઝર્લેન્ડે લાકડા પર બહાર પાડી છે. યુ.એસ.એ. એ પ્લાસ્ટીક પર તો જર્મનીએ સંશ્લેષિત રસાયણ પર ટિકિટ બહાર પાડી છે. ભૂતાન દ્વારા એક પ્લેબેક રેકોર્ડે પર ટિકિટ છાપવામાં આવી છે. આ પ્લેબેક રેકોર્ડમાં ભૂતાનનું રાષ્ટ્રગીત પણ છે. <ref>{{Cite web |url=http://www.sandafayre.com/philatelicarticles/talkingstamps.html |title=Bhutan - Talking Stamps" and Other World Firsts! |publisher=Sandafayre (Holdings) Ltd. |accessdate=2013-05-19 }}</ref>

પરફોરેશન માટેનું યંત્ર શોધવાનું શ્રેય આયરીશ જમીનદાર હેન્રી આર્ચરને જાય છે. યુનાઈટેડ કિંગડમએ સૌ પ્રથમ પરફોરેશન વાળી ટિકિટ બહાર પાડી હતી.૧૮૫૪માં લંડનમાં બહાર પડેલી પેની રેડ ટિકિટએ આ યંત્ર દ્વારા પરફોરેશન કરવામાં આવેલી સૌ પ્રથમ ટિકિટ હતી.

|| સૌથી પહેલી પોસ્ટલ સ્ટેશનરી (સામગ્રી) 'મૂલરેડી એન્વેલોપ ' (શોધક william mulaready) શોધાયું