અંબાલિકા
અંબાલિકા (સંસ્કૃત: अम्बालिका) એ હિંદુ મહાકાવ્ય મહાભારતમાં કુરુ સામ્રાજ્યની રાણી છે. કાશી અને કૌશલ્યાના રાજા કાશ્યની સૌથી નાની પુત્રી[૧] અંબાલિકાનું સ્વયંવર વિધિ દરમિયાન ભીષ્મ અપહરણ કરે છે, અને તે હસ્તિનાપુરના રાજા વિચિત્રવીર્યની પત્ની બને છે. તે પાંડુની માતા અને પાંડવોની દાદી છે.[૨]
| અંબાલિકા | |
|---|---|
| કુરુ સામ્રાજ્યની રાણી | |
| જીવનસાથી | વિચિત્રવીર્ય |
| વંશજ | પાંડુ |
| રાજવંશ | હસ્તિનાપુર |
| વંશ | કાશી (જન્મથી) કુરુવંશ-ચંદ્રવંશ (લગ્નથી) |
| પિતા | કાશ્ય |
| માતા | કૌશલ્યા |
| ધર્મ | હિંદુ |
સાહિત્યિક પૃષ્ઠભૂમિ
ફેરફાર કરોઅંબાલિકા ભારતીય ઉપખંડના સંસ્કૃત મહાકાવ્યોમાંનું એક એવા મહાભારતનું એક મહત્ત્વનું પાત્ર છે. આ કૃતિ શાસ્ત્રીય સંસ્કૃતમાં લખાયેલી છે અને તે ઘણી સદીઓથી સંશોધન, સંપાદન અને અંતર્વર્ધન સંમિશ્રિત કાર્ય છે. લખાણના હયાત સંસ્કરણનો સૌથી જૂના ભાગો ઈ.પૂ. ૪૦૦ની આસપાસનો હોઈ શકે છે.[૩]
મહાભારતની હસ્તપ્રતો અસંખ્ય આવૃત્તિઓમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે, જેમાં મુખ્ય પાત્રો અને પ્રસંગોની વિશિષ્ટતાઓ અને વિગતો ઘણી વાર નોંધપાત્ર રીતે બદલાય છે. ભગવદ્ ગીતાના જે વિભાગો અસંખ્ય હસ્તપ્રતો વચ્ચે નોંધપાત્ર રીતે સુસંગત છે તે સિવાય, બાકીનું મહાકાવ્ય ઘણી આવૃત્તિઓમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે.[૪] ઉત્તર અને દક્ષિણીય સંસ્કરણો વચ્ચેનું અંતર વિશેષરૂપથી નોંધપાત્ર છે, જેમાં દક્ષિણની હસ્તપ્રતો વધુ પ્રચુર અને પ્રમાણમાં લાંબી છે. વિદ્વાનોએ વિવેચનાત્મક આવૃત્તિનું નિર્માણ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે, જે મોટે ભાગે "બોમ્બે" આવૃત્તિ, "પૂના" આવૃત્તિ, "કલકત્તા" આવૃત્તિ અને હસ્તપ્રતોની "દક્ષિણ ભારતીય" આવૃત્તિઓના અભ્યાસ પર આધાર રાખે છે. સૌથી વધુ સ્વીકૃત આવૃત્તિ ભંડારકર ઓરિએન્ટલ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં વિષ્ણુ સુકથંકરની આગેવાની હેઠળના વિદ્વાનો દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવી છે, જે ક્યોટો યુનિવર્સિટી, કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી અને વિવિધ ભારતીય વિશ્વવિદ્યાલયોમાં સચવાયેલી છે.[૫]
મહાભારત ઉપરાંત, પછીના પૌરાણિક ગ્રંથોમાં, ખાસ કરીને પાંડવોની વંશાવળી વિશેની ચર્ચાઓમાં, અંબાલિકાનો ટૂંકમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે.[૬]
દંતકથા
ફેરફાર કરો
અંબાલિકા અને તેની બન્ને બહેનો અંબા અને અંબિકાનું તેમના સ્વયંવર દરમિયાન બળજબરીથી ભીષ્મ દ્વારા હસ્તિનાપુરના રાજા વિચિત્રવિર્ય સાથે લગ્ન કરવા માટે નવવધૂ તરીકે અપહરણ કરવામાં આવ્યું હતું. ભીષ્મે સ્વયંવર સમારોહમાં ઉપસ્થિત થયેલા રાજપરિવારોને પડકાર્યા હતા અને પરાજિત કર્યા હતા. સ્વયંવરમાંથી હરણ કરાયેલી અંબાલિકા અને તેની બહેનોને તેમણે વિચિત્રવિર્ય સાથે લગ્ન માટે સત્યવતી સમક્ષ રજૂ કરી હતી.[૭] અંબાલિકા અને તેની બહેન અંબિકાએ સાત વર્ષ તેમના પતિના સહવાસમાં વિતાવ્યા હતાં. વિચિત્રવિર્ય ક્ષય રોગથી પીડાતો હતો, અને આ રોગથી મૃત્યુ પામ્યો હતો.[૮][૯]
વિચિત્રવિર્યના મૃત્યુ પછી, કારણ કે તેઓ કોઈ વારસદાર ન હતા, તેથી તેમની માતા સત્યવતીએ તેમના પ્રથમ જન્મેલા વ્યાસ ઋષિને તેમના માટે મોકલ્યા હતા. તેણીએ તેને નિયોગના પ્રચલિત રિવાજ અનુસાર, વિચિત્રવીર્યની વિધવા રાણીઓ સાથેના બાળકોને જન્મ આપવાનું કહ્યું. વ્યાસ વર્ષોના સઘન ધ્યાનમાંથી આવ્યા હતા અને પરિણામે તેઓ અત્યંત અવ્યવસ્થિત દેખાતા હતા. જ્યારે તે અંબિકા પાસે પહોંચ્યા, ત્યારે તેણે ડરથી આંખો બંધ કરી દીધી. પરિણામે અંધ ધૃતરાષ્ટ્રનો જન્મ થયો. જ્યારે તે અંબાલિકા પાસે પહોંચ્યો, ત્યારે તે ભયથી નિસ્તેજ થઈ ગઈ. નિયોગના પરિણામે તેમના પુત્ર પાંડુનો જન્મ નિસ્તેજ દેખાવ સાથે થયો હતો.[૧૦][૧૧]
તેના પુત્ર પાંડુના લગ્ન કુંતી અને માદ્રી સાથે થયા હતા. તે મહાકાવ્ય મહાભારતના મુખ્ય પાત્રો યુધિષ્ઠિર, ભીમ, અર્જુન, નકુલ અને સહદેવ (પાંડવો)ની દાદી હતા.[૧૨][૧૩]
પાંડુના મૃત્યુ પછી, અંબાલિકા તેની સાસુ સત્યવતી અને બહેન અંબિકા સાથે વનમાં ગઈ હતી, અને તેના બાકીના દિવસો આધ્યાત્મિક સાધનામાં પસાર કર્યા હતા.[૧૪]
સમૂહ માધ્યમોમાં
ફેરફાર કરોસંદર્ભ
ફેરફાર કરો- ↑ www.wisdomlib.org (2019-01-28). "Story of Ambālikā". www.wisdomlib.org (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2022-11-16.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ www.wisdomlib.org (2012-02-28). "Ambalika, Ambālikā: 14 definitions". www.wisdomlib.org (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2022-11-16.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ Brockington, J. L. (1998). The Sanskrit Epics. Brill Academic. p. 26. ISBN 978-9-00410-260-6.
- ↑ Minor, Robert N. (1982). Bhagavad Gita: An Exegetical Commentary. South Asia Books. pp. l–li. ISBN 978-0-8364-0862-1. મૂળ સંગ્રહિત માંથી 16 April 2023 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 28 June 2020.
{{cite book}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ McGrath, Kevin (2004). The Sanskrit Hero: Karna in Epic Mahabharata. Brill Academic. pp. 19–26. ISBN 978-9-00413-729-5. મૂળ સંગ્રહિત માંથી 16 April 2023 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 28 June 2020.
{{cite book}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "Madri, Mādrī, Mādri, Madrī, Mādrīm, Mādrīṃ, Mādrīḥ, Madrim, Madrih, Mādrim, Mādriṃ, Mādriḥ, Madrīm, Madrīṃ, Madrīḥ, Madris, Mādrīs, Mādris, Madrīs". www.wisdomlib.org. મેળવેલ 2024-11-24.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ Vicitravirya in: M.M.S. Shastri Chitrao, Bharatavarshiya Prachin Charitrakosh (Dictionary of Ancient Indian Biography, in Hindi), Pune 1964, p. 841
- ↑ "The Mahabharata, Book 1: Adi Parva: Sambhava Parva: Section CII". Sacred-texts.com. મેળવેલ 2012-08-15.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ Bhanu, Sharada (1997). Myths and Legends from India - Great Women. Chennai: Macmillan India Limited. pp. 35–6. ISBN 0-333-93076-2.
- ↑ "The Mahabharata, Book 1: Adi Parva: Sambhava Parva: Section CV". Sacred-texts.com. મેળવેલ 2012-08-15.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "The Mahabharata, Book 1: Adi Parva: Sambhava Parva: Section CVI". Sacred-texts.com. મેળવેલ 2012-08-15.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "The five Pandavas and the story of their birth". aumamen.com. મેળવેલ 31 August 2020.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Pandava". Puranic Encyclopedia: a comprehensive dictionary with special reference to the epic and Puranic literature. Delhi, India: Motilal Banarsidass, Delhi. 1975. p. 562.
- ↑ "The Mahabharata, Book 1: Adi Parva: Sambhava Parva: Section CXXVIII". Sacred-texts.com. મેળવેલ 2012-08-15.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "31 years of Mahabharat on Doordarshan: Interesting facts about one of most popular TV shows ever". The Financial Express (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). 2019-10-02. મેળવેલ 2020-07-24.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "An epic for an epic, on small screen - All-new Mahabharata". The Telegraph. મૂળ સંગ્રહિત માંથી 31 May 2022 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 9 May 2020.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ)