કાદંબરી

કાદંબરી જૂની ગુજરાતી ભાષામાં ભાલણે રચેલી કૃતિ છે અને તે મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં આગવું સ્થાન ધરાવે છે. કૃતિ સંસ્કૃતમાં બાણભટ્ટે અને પુલિને રચેલી કાદંબરીનો ગુજરાતી પદ્યાત્મક સ્વરૂપે સારાનુવાદ છે.

કાદંબરી

લેખક	ભાલણ
દેશ	ભારત
ભાષા	જૂની ગુજરાતી
પ્રકાશન સ્થળ	અણહિલપુર પાટણ, ગુજરાત

પૃષ્ઠભૂમિ

ઇસુની સાતમી શતાબ્દીના પહેલા ભાગમાં બાણભટ્ટ અને તેમના પુત્ર પુલિનભટ્ટે (જેઓ ભૂષણભટ્ટ તરીકે પણ ઓળખાય છે) તેમણે કાદંબરીની રચના કરી હતી. બાણભટ્ટે લખવાની શરૂઆત કરી હતી પરંતુ તેઓ તેને પૂર્ણ કરવા સુધી જીવી શક્યા ન હતા તેથી કૃતિનો ઉત્તરભાગ પુલિનભટ્ટે પૂરો કર્યો છે.

વિષય અને વિવેચન

ભાલણે આ કૃતિ વડે સંસ્કૃત કૃતિના ઉત્તર અને પૂર્વ ભાગનો કુલ ૪૦ કડવાંમાં સારાનુવાદ આપ્યો છે. ગુજરાતી સાહિત્યકોશમાં પ્રાપ્ત માહિતી પ્રમાણે, ભાલણે આખ્યાનનું રૂપ નક્કી કર્યું છે પણ "એમનાં કડવાંઓ વલણ કે ઊથલા વગરનાં છે, જે આખ્યાન-બંધની પ્રાથમિક દશા સૂચવે છે." સાથે જ, "આવી સાહિત્યિક કૃતિને ગુજરાતીમાં ઉતારવામાં ભાલણની રસિકતા અને સંસ્કૃતજ્ઞતા પ્રગટ થાય છે." વિદ્વાનો માટે નહીં પરંતુ સંસ્કૃત ન જાણનાર સામાન્ય લોકો માટે આ કૃતિનો અનુવાદ કર્યો હોવાથી ભાલણે "મૂળ કૃતિના સમગ્ર અલંકારઠાઠને રજૂ કરવાનું નહીં પણ કથાસંબંધ વર્ણવવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું છે."

દુર્ગાશંકર શાસ્ત્રીના મતાનુસાર "બાણની 'કાદંબરી'નો આત્મા ભાલણે પોતાના સમયની ગુજરાતી ભાષામાં જેટલો સમાઈ શકે તેટલો ઉતાર્યો છે."

બાહ્ય કડીઓ

• રમેશચંદ્ર શુક્લ દ્વારા સંપાદિત ભાલણની કાદંબરી આર્કાઇવ પર