જન્મ નિયંત્રણ

ઢાંચો:Infobox interventions ગર્ભ નિયંત્રણ, ગર્ભનિરોધક અને પ્રજનન નિયંત્રણતરીકે પણ ઓળખાય છે, જે રીતો છે અથવા ગર્ભાવસ્થારોકવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતા ઉપકરણો છે. આયોજન, ઉપલબ્ધ કરાવવું, અને ગર્ભ નિયંત્રણના ઉપયોગને પરીવાર નિયોજનકહેવામાં આવે છે. પ્રાચીન કાળથી ગર્ભ નિયંત્રણ રીતોનો ઉપયોગ થાય છે, પરંતુ અસરકારક અને સલામત રીતો માત્ર 20મી સદીમાં ઉપલબ્ધ થઇ છે. અમુક સંસ્કૃતિઓ ગર્ભ નિયંત્રણને મર્યાદિત અથવા તેના ઉપયોગની નિંદા કરે છે કારણે તેને તેઓ નૈતિક રીતે, ધાર્મિક રીતે, અથવા વ્યાવહારિક રીતે અનિચ્છનીય માને છે.

જન્મ નિયંત્રણની સૌથી વધુ અસરકારક પદ્ધતિઓ વંધ્યીકરણ અર્થાત પુરૂષોમાં નસબંધી અને સ્ત્રીઓમાં ટ્યુબલ લિગેશન , આંતરગર્ભ ઉપકરણો(IUDs), અને પ્રત્યારોપણ થઇ શકે તેવું જન્મ નિયંત્રણ છે. તેનું સંખ્યાબંધ હોર્મોન આધારિત પદ્ધતિમાં પાલન થાય છે મોં દ્વારા લેવાતા ગોળીઓ, પેચીસ, યોનિ રીંગ્સ, અને ઇન્જેક્શન્સનો સમાવેશ થાય છે. ઓછી અસરકારક પદ્ધતિઓમાં શારીરિક અવરોધો જેમ કે નિરોધો, ડાયફ્રેમ્સ અને જન્મ નિયંત્રણ સ્પોન્જીસ અને પ્રજનન જાગૃતિ પદ્ધતિઓનો સમાવેશ થાય છે. ખુબ ઓછી અસરકારક પદ્ધતિઓમાં વીર્યનાશકોઅને બહાર નીકળી જવું નો સમાવેશ થાય છે. વંધ્યત્વ, અત્યંત અસરકારક છે, સામાન્ય રીતે ઉલટાવી શકાય તેવી નથી; અન્ય તમામ પદ્ધતિઓ ઉલટાવી શકાય તેવી છે, તેમને અટકાવવા પર સૌથી વધુ તરત જ. સલામત સેક્સ, જેમ કે પુરુષ કે સ્ત્રી નિરોધના, ઉપયોગથી જાતિય સંક્રામક ચેપોઅટકાવવા માટે પણ મદદ કરી શકે છે. ઇમર્જન્સી જન્મ નિયંત્રણ અસુરક્ષિત સેક્સ પછી થોડા દિવસોમાં ગર્ભાવસ્થા રોકી શકે છે. કેટલાક માને છે કે સંભોગ ન કરવાને જન્મ નિયંત્રણ માને છે, પરંતુ બહિષ્કાર-માત્ર જાતીય શિક્ષણ જન્મ નિયંત્રણના શિક્ષણ વિના આપવામાં આવે ત્યારે બિન-પાલનના કારણે કિશોર ગર્ભાવસ્થા માં વધારો કરી શકે છે.

કિશોરોની, ગર્ભાવસ્થાના નબળાં પરિણામોનું વધુ જોખમ હોય છે. વ્યાપક જાતીય શિક્ષણ અને જન્મ નિયંત્રણની પહોંચ આ વય જૂથમાં અનિચ્છનીય ગર્ભાવસ્થાના દરમાં ઘટાડો કરે છે. યુવાન લોકો દ્વારા જન્મ નિયંત્રણના તમામ સ્વરૂપોનો ઉપયોગ થઈ શકે છે, જ્યારે કિશોરવયના ગર્ભાવસ્થાના દરમાં ઘટાડો કરવા માટે લાંબા ગાળાના વિપરીત કરી શકાય તેવા ગર્ભનિરોધક જેમ કે પ્રત્યારોપણ, આઈયુડી, અથવા યોનિ રિંગ્સ ખાસ લાભદાયક છે.. બાળકની પ્રસુતિ બાદ, સ્તનપાન કરાવી શકતી ન હોય તેવી સ્ત્રી ચારથી છ અઠવાડિયા જેટલા ઓછા સમયમાં ફરી ગર્ભવતી બની શકે છે. ગર્ભનિરોધકની કેટલીક પદ્ધતિઓ જન્મ પછી તરત જ શરૂ થઈ શકે છે, જ્યારે અન્યને છ મહિના સુધી વિલંબની જરૂર છે. સ્તનપાન કરાવતી હોય તેવી સ્ત્રીઓમાં, માત્ર-પ્રોજેસ્ટોજેન પદ્ધતિઓ સંયુક્ત મોં દ્વારા લેવાતી જન્મ નિયંત્રણ ગોળીઓ પર પસંદ કરવામાં આવે છે. મેનોપોઝસુધી પહોંચેલ સ્ત્રીઓમાં, છેલ્લાં માસિક ધર્મ બાદ એક વર્ષ માટે જન્મ નિયંત્રણ ચાલુ રાખવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે.

વિકાસશીલ દેશો આશરે 222 મિલિયન સ્ત્રીઓ ગર્ભાવસ્થા ટાળવા માગે છે જેઓ આધુનિક જન્મ નિયંત્રણ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરતી નથી. વિકાસશીલ દેશોમાં ઉપયોગમાં લેવાતા જન્મ નિયંત્રણથી ગર્ભાવસ્થાના ગાળામાં અથવા તેની આસપાસના ગાળામાં 40% (2008 માં રોકાયેલા 270,000 મૃત્યુ) દ્વારા મૃત્યુની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે અને જો ગર્ભનિરોધકની સંપૂર્ણ માંગ પૂરી થઈ હોત તો તે 70% થી બચાવ કરી શકાયો હોત. સગર્ભાવસ્થા વચ્ચેના સમયને લંબાવતા, જન્મ નિયંત્રણ પુખ્ત મહિલાના પ્રસુતિ પરિણામો અને તેમના બાળકોનું અસ્તિત્વ સુધારી શકે છે. વિકાસશીલ વિશ્વમાં મહિલાઓની કમાણી, મિલકતો, વજન, અને તેમના બાળકોના શિક્ષણ અને આરોગ્ય બધા જન્મ નિયંત્રણમાં વધુ સારી રીતે સુધારો કરે છે. ઓછા આશ્રિત બાળકો, કાર્યશક્તિમાં ભાગ લેતી વધુ મહિલા કર્મચારીઓ અને દુર્લભ સંસાધનોના ઓછા ઉપયોગને કારણે જન્મ નિયંત્રણ આર્થિક વિકાસમાં વધારો કરે છે