ભારતીય ધ્વજ સંહિતા

ભારતીય ધ્વજ સંહિતા, કે ધ ફ્લૅગ કોડ ઑફ ઈન્ડિયા, એ કાયદાઓ, પ્રથાઓ અને સંમેલનોનો સમૂહ છે જે ભારતના રાષ્ટ્રધ્વજના પ્રદર્શન પર લાગુ થાય છે. ભારતીય ધ્વજ સંહિતાને ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવી છે. સંહિતાના પ્રથમ ભાગમાં રાષ્ટ્રધ્વજનું સામાન્ય વર્ણન છે; સંહિતાનો ભાગ બીજો જાહેર, ખાનગી સંસ્થાઓ, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ વગેરેના સભ્યો દ્વારા રાષ્ટ્રધ્વજના પ્રદર્શનને સમર્પિત છે જ્યારે કોડનો ત્રીજો ભાગ સંઘ અને રાજ્ય સરકારો અને તેમની સંસ્થાઓ અને એજન્સીઓ દ્વારા રાષ્ટ્રધ્વજના પ્રદર્શન સાથે સંબંધિત છે. ધ ફ્લૅગ કોડ ઑફ ઈન્ડિયા ૨૦૦૨ (ભારતીય ધ્વજ સંહિતા)ને ૨૬ જાન્યુઆરી ૨૦૨૨થી અમલ કરવામાં આવી અને "ફ્લૅગ કોડ-ઈન્ડિયા" પહેલા અસ્તિત્વમાં હતો તેનું સ્થાન તેણે લીધું.

ઇતિહાસ

અગાઉ, રાષ્ટ્રધ્વજનું પ્રદર્શન ધ એમ્બ્લેમ્સ એન્ડ નેમ્સ (અયોગ્ય ઉપયોગ નિવારણ) અધિનિયમ, ૧૯૫૦ (૧૯૫૦નો નં. ૧૨) અને રાષ્ટ્રીય સન્માનના અપમાન નિવારણ અધિનિયમ, ૧૯૭૧ (૧૯૭૧નો નં. ૬૯) ની જોગવાઈઓ દ્વારા સંચાલિત હતું. ધ ફ્લૅગ કોડ ઑફ ઈન્ડિયા, ૨૦૦૨ એ તમામ સંબંધિતોના માર્ગદર્શન અને લાભ માટે આવા તમામ કાયદાઓ, સંમેલનો, પ્રથાઓ અને સૂચનાઓને એકસાથે લાવવાનો પ્રયાસ છે. એડવોકેટ બીએમ બિરાજદારે જણાવ્યું હતું કે, "ભારતની ધ્વજ સંહિતા ૨૦૦૨ ધ્વજના સન્માન અને ગરિમાને અનુરૂપ ત્રિરંગાના અપ્રતિબંધિત પ્રદર્શનની પરવાનગી આપે છે."

૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ના રોજ ભારતીય ધ્વજ સંહિતામાં ફરીથી ફેરફાર કરવામાં આવ્યા. અગાઉ, ધ્વજ માત્ર ખાદીમાંથી બનેલ હોવો જરૂરી હતો જ્યારે હવે તેને પોલીઍસ્ટર, સુતરાઉ, રેશમી તથા ઊની કાપડમાંથી પણ બનાવી શકાય છે. સૌપ્રથમ તો સૂર્યાસ્ત પછી તિરંગો લહેરાતો રાખવાની મનાઇ હતી પણ ૨૦૦૯થી રાતે તિરંગો ફરકાવવાની પરવાનગી આપવામાં આવી, જો દંડ ખૂબ ઉંચાઈ પર હોય અને વ્યવસ્થિત રીતે પ્રકાશ ધ્વજ પર પડતો હોય. આ શરતને પણ ૨૦૨૨થી દૂર કરવામાં આવી છે.

ભારતની ધ્વજ સંહિતા ત્રણ ભાગોમાં વિભાજિત કરવામાં આવી છે:-

• પ્રથમ ભાગ : રાષ્ટ્રીય ધ્વજનું સામાન્ય વર્ણન.
• બીજો ભાગ : જાહેર, ખાનગી સંસ્થાઓ અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ વગેરેના સભ્યો દ્વારા રાષ્ટ્રધ્વજનું પ્રદર્શન.
• ત્રીજો ભાગ : સંઘ અથવા રાજ્ય સરકારો અને તેમની સંસ્થાઓ અને એજન્સીઓ દ્વારા રાષ્ટ્રીય ધ્વજનું પ્રદર્શન.

બાંધકામ પત્રક

• 
  ધ્વજની ડિઝાઇનની બાંધકામ પત્રક
• 
  અશોક ચક્રની વિગતવાર બાંધકામ પત્રક

બાહ્ય કડીઓ

• ભારતીય ધ્વજ સંહિતા સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૯-૨૮ ના રોજ વેબેક મશિન