માથેરાન પર્વત રેલ્વે

માથેરાન પર્વત રેલ્વે ૨ ફીટ (૬૧૦ મીમી) નેરો ગેજ ધરાવતી માથેરાન, મહારાષ્ટ્રમાં આવેલી રેલ્વે છે. આ રેલ્વે મધ્ય રેલ્વેના સંચાલન હેઠળ આવે છે. આ રેલ્વે કુલ ૨૧ કિમી (૧૩.૦૫ માઇલ) અંતર પશ્ચિમ ઘાટમાં નેરલથી માથેરાન સુધી મોટાભાગે જંગલ વિસ્તારમાં થઇને કાપે છે. યુનેસ્કો આ રેલ્વેને વિશ્વ ધરોહરની સ્થિતિ આપવાનું વિચારી રહી છે.

માથેરાન રેલ્વે

ઇતિહાસ

માથેરાન પર્વત રેલ્વેના સ્થાપકો વિશેનું લખાણ

નેરલ-માથેરાન રેલ્વે માર્ગ ૧૯૦૧ થી ૧૯૦૭ની વચ્ચે અબ્દુલ હુસૈન આદમજી પીરભોય દ્વારા તેમના પિતા સર આદમજી પીરભોયની નાણાંકીય સહાયતાથી ₹ ૧૬ લાખ (US$ ૨૪,૦૦૦) ના ખર્ચે બનાવવામાં આવ્યો હતો. સર આદમજી પીરભોય માથેરાનની અવારનવાર મુલાકાત લેતા હતા અને ત્યાં જવા માટેનું સરળ બનાવવા માટે રેલ્વે બાંધવા માંગતા હતા. હુસૈનની માથેરાન રેલ્વે યોજના ૧૯૦૦માં ઘડાઇ અને ૧૯૦૪માં બાંધકામ શરૂ થયું. આ રેલ્વેના મુખ્ય એન્જિનિયર બારસી રેલ્વેથી પ્રખ્યાત એડર્વડ કેલથ્રોપ હતા. ૧૯૦૭માં આ માર્ગ ખૂલ્લો મૂકવામાં આવ્યો. પહેલાં, રેલ્વેના પાટા ૧૪.૯ કિગ્રા/મી થી મુકવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ હવે ૨૦.૮ કિગ્રા/મી પર છે. ચુસ્ત વળાંકો સાથેનો વળાંક ગુણોત્તર ૧:૨૦ (૫%) છે અને ઝડપ 12 km/h (7.5 mph) સુધીની મર્યાદિત છે.

આ માર્ગ ૨૦૦૫ના પૂરને કારણે નુકશાન પામ્યો હતો અને એપ્રિલ ૨૦૦૭ પહેલાં ખૂલ્લો મુકાવાની અપેક્ષા નહોતી. અપેક્ષાઓથી વિપરીત, સમારકામ કરેલ રેલ્વે માર્ગ ૫ માર્ચ ૨૦૦૭ના રોજ ખૂલ્લો મુકાયો હતો. ૧૫ એપ્રિલ ૨૦૦૭ ના રોજ આ રેલ્વે માર્ગના ૧૦૦ વર્ષ પૂરા થયા હતા.

ટ્રેન સેવા ચોમાસા દરમિયાન જુલાઇ થી ઓક્ટોબર મહિનાઓમાં ભૂસ્ખલનના ભયને કારણે બંધ રહે છે. ૨૦૧૨ની ચોમાસા ઋતુ દરમિયાન, મધ્ય રેલ્વેએ એર બ્રેકની ચકાસણી કરી હતી અને રેલ્વે સલામતી કમિશનની પરવાનગી મેળવીને સૌપ્રથમ વખત ચોમાસામાં ટ્રેન સેવા ચલાવી હતી. મધ્ય રેલ્વે ચોમાસા દરમિયાન બંધ થતી સેવાને ઘટાડીને ૧૫ જુલાઇથી ૧ ઓક્ટોબર સુધી કરવા માંગે છે.

નવેમ્બર ૨૦૧૨માં મધ્ય રેલ્વે એ સલૂન નામનો ખાસ ડબ્બો મૂક્યો હતો. આ સલૂનમાં સોફા અને બહારનુ દ્શ્ય દેખાડતા ટીવી છે. અગાઉ આ સલૂન માત્ર રેલ્વેના અધિકારીઓ માટે જ પ્રાપ્ત હતા.

માર્ગ વર્ણન

નેરલ-માથેરાન રેલ્વે
નેરલ જુમ્માપટ્ટી વોટર પાઇપ અમન લોજ રેલ્વે સ્ટેશન માથેરાન

માથેરાન રેલ્વે સ્ટેશન

નેરલ લગભગ મુંબઈ અને પુણેની મધ્યમાં છે. 2 ft (૬૧૦ mm) નેરો ગેજ માર્ગ હરદલ ટેકરી સુધી બ્રોડ ગેજને સમાંતર ચાલે છે અને પછી માથેરાન તરફ પૂર્વમાં વળી જાય છે. રસ્તો અને રેલ માર્ગ જુમ્માપટ્ટી સ્ટેશન નજીક મળે છે. ભેખરા ખુંડ સુધી અલગ પડ્યા પછી માઉન્ટ બેરી પાસે તીવ્ર ચઢાણ જોવા મળે છે. અહીં ઘોડાની નાળ આકારનો રસ્તો ટ્રેનને પાછી જતી રોકવા માટે બંધાયો છે. ત્યાંથી એકાદ માઇલ જેટલા ઉત્તર તરફ ગયા પછી વન કીસ બોગદું આવે છે. વધુ બે સર્પાકાર માર્ગ પછી પેનોરમા પોઇન્ટ, સિમ્પસન ટેંક અને માર્ગ માથેરાનમાં પ્રવેશ કરે છે.

૨૧ કિમીની મુસાફરી પૂર્ણ થવામાં ૨ કલાક અને ૨૦ મિનિટ લાગે છે. રેલ્વે તંત્ર આ સમયગાળો ઘટાડીને ૧ કલાક ૩૦ મિનિટ કરવાની યોજના વિચારી રહી છે. નેરલમાં બ્રોડગેજનું સ્ટેશન પણ છે, જે મુંબઈ-પુને વચ્ચેના વ્યસ્ત માર્ગમાં આવે છે.

એન્જિન

હાલમાં વપરાતું ડિઝન એન્જિન

એડવર્ડ કેલથ્રોપે 0-6-0T નું ક્લેઇન-લિંડર એન્જિન સાથે નિર્માણ કર્યુું જેના કારણે પૈડાની ક્ષમતા સરળ બની અને તે ઓરેન્સ્ટિન & કોપ્પેલ દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવ્યા. આ એન્જિન ૧૯૦૭થી ૧૯૮૨ સુધી ડિઝલ એન્જિન આવ્યા ત્યાં સુધી કાર્યરત રહ્યા. ૧૯૮૩ સુધીમાં બધાં વરાળ એન્જિનો નિવૃત્ત કરી દેવામાં આવ્યા. દાર્જીલીંગ હિમાલયન રેલ્વેના એન્જિનો નેરલ-માથેરાન માર્ગ પર ૨૦૦૧માં વરાળ ક્ષમતાની ચકાસણી કરવા મોકલવામાં આવ્યા હતા.

વરાળ એન્જિનો

MHR ક્રમાંક	ISR ક્રમાંક	નિર્માણકર્તા	નિર્માણ ક્રમાંક	તારીખ	હાલનું સ્થળ
૧	૭૩૮	ઓરેન્સ્ટિન & કોપ્પેલ	૧૭૬૬	૧૯૦૫	નેરલ
૨	૭૩૯	ઓરેન્સ્ટિન & કોપ્પેલ	૨૩૪૨	૧૯૦૭	દિલ્હી
૩	૭૪૦	ઓરેન્સ્ટિન & કોપ્પેલ	૨૩૪૩	૧૯૦૭	દક્ષિણ ટેન્ડેલ રેલ્વે
૪	૭૪૧	ઓરેન્સ્ટિન & કોપ્પેલ	૧૭૬૭	૧૯૦૫	માથેરાન

ડિઝલ એન્જિનો

ISR ક્રમાંક	વર્ગ	નિર્માણકર્તા	નિર્માણ ક્રમાંક	તારીખ	હાલની સ્થિતિ	નોંધ
૫૫૧	NDM1A				સેવામાં	૭ માર્ચ ૨૦૧૫થી અમન લોજ શટલ
૫૦૦	NDM1	યુંગ (જર્મની)	૧૨૧૦૮	૧૯૫૬	અજ્ઞાત	કાલ્કા શિમલા રેલ્વેમાંથી
૫૦૧	NDM1	યુંગ	૧૨૧૦૯	૧૯૫૬	સેવામાં	પહેલાં ક્રમાંક ૭૫૦
૫૦૨	NDM1	યુંગ	૧૨૧૧૦	૧૯૫૬	નિવૃત્ત	પહેલાં ક્રમાંક ૭૫૧
૫૦૩	NDM1	યુંગ	૧૨૧૧૧	૧૯૫૬	નિવૃત્ત	પહેલાં ક્રમાંક ૭૫૨
૫૦૪	NDM1	યુંગ	૧૨૧૦૫	૧૯૫૬	અજ્ઞાત	કાલ્કા શિમલા રેલ્વેમાંથી
૫૦૫	NDM1	યુંગ	૧૨૧૦૭	૧૯૫૬	નિવૃત્ત	કાલ્કા શિમલા રેલ્વેમાંથી
૫૦૫	NDM1	યુંગ	૧૨૧૦૭	૧૯૫૬	અજ્ઞાત	કાલ્કા શિમલા રેલ્વેમાંથી
૬૦૦	NDM6	BHEL	?	૧૯૯૭	સેવામાં	રેલવર્લ્ડ છબીઓમાં દ્રશ્યમાન
૬૦૩	NDM6				સેવામાં	અમનલોજ શટલ પર ૭ માર્ચ ૨૦૧૫ના રોજ નોંધાયેલ

હાલમાં NDM1 અને NDM6 શ્રેણીના એન્જિનો વપરાશમાં છે.

આ પણ જુઓ

• દાર્જીલીંગ હિમાલયન રેલ્વે
• માથેરાન
• ભારતની પર્વતીય રેલ્વે
• નિલગીરી માઉન્ટેઇન રેલ્વે

બાહ્ય કડીઓ

• નેરલ માથેરાન રેલ્વે સંગ્રહિત ૨૦૧૧-૦૯-૨૮ ના રોજ વેબેક મશિન - ૨૦૦૫ના ચોમાસાનાં નુકશાનની છબીઓ
• આંતરરાષ્ટ્રીય વરાળ એન્જિન માહિતી સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૬-૦૯ ના રોજ વેબેક મશિન
• નેરલ માથેરાન ટોય ટ્રેનની માહિતી
• ટ્રેનની આકાશી છબીઓ