મિથેન
(verify) (what is: 
/
?)મિથેન એ એક રાસાયણિક સંયોજન છે જેનું રાસાયણીક સૂત્ર CH4 છે. આ એક સૌથી સરળ અલ્કેન છે, અને પ્રાકૃતિક વાયુનો પ્રમુખ ઘટક છે. મિથેનનો બંધ કોણ ૧૦૯.૫ અંશ (cos-1(-1/3)) છે. ઓક્સિજનની હાજરીમાં મિથેનને બાળતા કાર્બન ડાયોક્સાઈડ અને પાણી છૂટા પડે છે. અન્ય વાયુઓની સરખામણેઐ મિથેનની બહુતાયત આને એક આકર્ષક ઈંધણ બનાવે છે. જોકે સામાન્ય ઉષ્ણતામાન અને દબાણે મિથેન વાયુ સ્વરૂપે હોવાથી તેનું અવાગમન જોખમી બની જાય છે. સામાન્ય રીતે મોટા પ્રમાણમાં આનું વહન તેના પ્રાકૃતિક સ્વરુપમાં પાઈપલાઈન દ્વારા કરવામાં આવે છે. તેને ટંકીઓમાં ભરીને પ્રવાહી સ્વરૂપે પણ મોકલાય છે. અમુક દેશોમાં ખટારામાં પણ આને મોકલાય છે.
| Names | |
|---|---|
| IUPAC name | |
Other names
| |
| Identifiers | |
| CAS number | 74-82-8 
|
| PubChem | 297 |
| ChemSpider | 291
|
| EC number | 200-812-7 |
| UN number | 1971 |
| KEGG | C01438
|
| MeSH | Methane |
| ChEBI | CHEBI:16183
|
| ChEMBL | CHEMBL17564
|
| RTECS number | PA1490000 |
| Beilstein Reference | 1718732 |
| Gmelin Reference | 59 |
| 3DMet | B01450 |
| Jmol-3D images | Image 1 |
| |
| |
| Properties | |
| Molecular formula | CH4 |
| Molar mass | 16.04 g mol−1 |
| Exact mass | 16.031300128 g mol−1 |
| Appearance | Colorless gas |
| Odor | Odorless |
| Density | 655.6 μg mL−1 |
| Melting point |
-187 °C, 85.7 K, -305 °F |
| Boiling point |
-164--160 °C, 109-113 K, -263--256 °F |
| Solubility in water | 35 mg L−1 (at 17 °C) |
| log P | 1.09 |
| Structure | |
| Molecular shape | Tetrahedral |
| Dipole moment | 0 D |
| Thermochemistry | |
| Std enthalpy of formation ΔfH |
−74.87 kJ mol−1 |
| Std enthalpy of combustion ΔcH |
−891.1–−890.3 kJ mol−1 |
| Standard molar entropy S |
186.25 J K−1 mol−1 |
| Specific heat capacity, C | 35.69 J K−1 mol−1 |
| Hazards[૨] | |
| GHS pictograms | 
|
| GHS signal word | DANGER |
| GHS hazard statements | H220 |
| GHS precautionary statements | P210 |
| EU Index | 601-001-00-4 |
| EU classification |  F
|
| R-phrases | R12 |
| S-phrases | (S2), S16, S33 |
| NFPA 704 |
 4
1
0
|
| Flash point | −188 °C |
| Autoignition temperature |
537 °C |
| Explosive limits | 5–15% |
| Related compounds | |
| Related alkanes | Ethane |
| Related compounds | |
જ્યાં સ્પષ્ટ ન કરેલું હોય ત્યાં આપેલા પદાર્થની માહિતી તેમની સામાન્ય સ્થિતિ પ્રમાણે છે (૨૫ °C [77 °F] પર, 100 kPa). | |
| ઇન્ફોબોક્સ સંદર્ભો | |
૧૭૭૬ અને ૧૭૭૮ની વચ્ચે ઍલેસેન્ડ્રો વોલ્ટા મેગિઓર તળાવના કળણના વાયુની શોધ કરતાં દ્વારા મિથેનને શોધીને છૂટું પડાયું હતું.
વાતાવરણીય મિથેન એક અસરકારક હરિત ગૃહ વાયુ છે. કાર્બન ડાયોક્સાઈડની સરખામણીએ આ માં અનેક ગણી (૨૦ વર્ષની સરાસરી ) ૭૨ જેટલી અને ૨૫ (૧૦૦ વર્ષની સરાસરી)વૈશ્વીક ગરમી તીવ્રતા છે. [૩] આનો એકંદર જીવન કાળ ૧૦ વર્ષનો હોય છે,[૪] અને આનો નાશ પ્રાયઃ વાતાવરણનઅ હાયડ્રોક્સિલ અંશાણુના સાથેની રાસાયણિક ક્રિયાને લીધે થાય છે જેને પરિણામે કાર્બન ડાયોક્સાઈડ અને પાણી બને છે.
ઓઝોન થરના સ્ખલનમાં પણ મિથેન ની અસર થાય છે.[૫][૬]
પૃથ્વીના વાતાવરણમાં મોલ ફ્રેક્શન ગણતરી અનુસાર મિથેનનું પ્રમાણ ૧૯૯૮માં ૧૭૪૫ nmol/mol (ભાગ પ્રતિ ૧૦ કરોડ) કે જે ૧૭૫૦માં ૭૦૦ nmol/mol હતું. ૧૯૯૮ પછી આ પ્રમાણ મોટે ભાગે સમાન રહ્યું હતું ૨૦૦૮માં અપ્રમાણ ૧૮૦૦ nmol/mol હતું.[૭] ૨૦૧૦માં આર્કટિક ક્ષેત્રમાં આ પ્રમાણ ૧૮૫૦ nmol/molનોંધાયું હતું, વૈજ્ઞાનિકો અનુસાર આ પ્રમાણ પૃથ્વી પરના છેલ્લાં ૪૦૦,૦૦૦ વર્ષોમાં સૌથી વધુ છે .[૮] ઐતિહાસિક રીતે પૃથ્વી પર મિથેનનું પ્રમાણ હિમયુગમાં ૩૦૦ થી ૪૦૦ nmol/mol જેટલું અને હૂંફાળા યુગ માં ૬૦૦ થી ૯૦૦ જેટલું રહ્યું છે.
આ ઉપરાત ઘણાં વિપુલ (પણ અજ્ઞાત) પ્રમાણમાં દરિયાના પટમાં આવેલા મિથેન ક્લેથરેટમાં તે મળી આવે છે. આ સિવાય પૃથ્વીના હાર્દમાં ઘણા પ્રમાણમાં એમોનિયા છે. જીવાણુ દ્વારા બિન ઓક્સિકારક શ્વસન કરતી વેળાએ મોટા પ્રમાણમાં મિથેન ઉત્સર્જીત થાય છે. આ સિવાય ઊંદી ફાટ વાળા કળણ જ્વાળામુખો, ઢોર ઢાંખરને લાગતા કાર્યો આદિને કારણે મિથેન મુક્ત થાય છે.
સંદર્ભ
ફેરફાર કરો- ↑ ૧.૦ ૧.૧ "methane (CHEBI:16183)". Chemical Entities of Biological Interest. UK: European Bioinformatics Institute. 17 October 2009. Main. મેળવેલ 10 October 2011.
- ↑ "Safety Datasheet, Material Name: Methane". USA: Metheson Tri-Gas Incorporated. 4 December 2009. મૂળ (PDF) માંથી 26 ડિસેમ્બર 2018 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 4 December 2011.
- ↑ IPCC Fourth Assessment Report, Working Group 1, Chapter 2
- ↑ Boucher, Olivier; Friedlingstein, Pierre; Collins, Bill; Shine, Keith P (2009). "The indirect global warming potential and global temperature change potential due to methane oxidation". Environmental Research Letters. 4 (4): 044007. Bibcode:2009ERL.....4d4007B. doi:10.1088/1748-9326/4/4/044007.
- ↑ "Ozon – wpływ na życie człowieka, Ozonowanie/Ewa Sroka, Group: Freony i inne związki, Reakcje rozkładu ozonu". મૂળ માંથી 2011-01-01 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2011-10-02.
- ↑ Twenty Questions And Answers About The Ozone Layer, UNEP/D.W. Fahey 2002 સંગ્રહિત ૨૦૧૧-૦૬-૧૫ ના રોજ વેબેક મશિન, pp. 12, 34, 38
- ↑ "Carbon Dioxide, Methane Rise Sharply in 2007". મૂળ માંથી 2011-08-11 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2011-10-02.
- ↑ "Methane seen as growing climate risk". મૂળ સંગ્રહિત માંથી 2010-03-07 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-03-07.