વસ્તી-વિષયક માહિતીઓ

વસ્તીવિષયક અથવા વસ્તીવિષયક માહિતી માનવ વસ્તીની લાક્ષણિકતા છે જે સરકાર, વેચાણ અથવા અભિપ્રાય સંશોધનને ઉપયોગી છે અથવા વસ્તીવિષયક અથવા વસ્તીવિષયક માહિતી એ માનવ વસ્તીની લાક્ષણિકતા છે જે સરકાર, વેચાણ અથવા અભિપ્રાય સંશોધન અથવા આવા સંશોધનમા વપરાતા વસ્તીવિષયક રેખાચિત્રમા ઉપયોગી છે. "વસ્તી-અભ્યાસ" શબ્દથી તફાવત નોંધો.(નીચે જુઓ) સામાન્ય રીતે વપરાતા વસ્તીવિષયકોમા લિંગ,વંશ,ઉંમર,આવક,અક્ષમતા,વહન(કામ માટે મુસાફરીનો સમય કે હાજર વાહનોની સંખ્યાના અર્થમા),શૈક્ષણિક પ્રાપ્તિ,ઘરની માલિકી,રોજગારી સ્તર અને જગ્યાનો પણ સમાવેશ થાય છે. વસ્તીવિષયક ચલમા અને ગૃહતંત્રમા મૂલ્યોની વહેચણી એ રસનો વિષય તેમજ વર્ષોની પંરપરા પણ છે. વસ્તી અભ્યાસ આર્થિક અને વેચાણ સંશોધનમા અવારનવાર વપરાય છે. વસ્તી અભ્યાસ અને સાયકોગ્રાફિક્સ વચ્ચેનો ભેદ પારખવો એ મહત્વનુ છે.

વસ્તી અભ્યાસનુ વલણ એ સમયાંતરે વસ્તીમા વસ્તીવિષયકોમા થતા બદલાવ વર્ણવે છે. જેમ કે,વસ્તીની સરેરાશ ઉંમર સમયાંતરે વધી શકે. તે ઘટી પણ શકે છે. એ આંકડાઓ બદલવાની બાબતમા અમુક ચોક્કસ મર્યાદાઓ પણ મુકી શકાય. જેમ કે ચીનમા એક બાળક નીતિ. ^{[સ્પષ્ટતા જરુરી]}^{[સંદર્ભ આપો]}

વસ્તીવિષયક એ ઘણી વાર ભૂલથી વસ્તી અભ્યાસ-માનવવસ્તી,તેનુ બંધારણ અને બદલાવના અભ્યાસની જગ્યાએ નામ તરીકે વપરાય છે. કોઇ સચોટ વર્ણન ન હોવા છતા વસ્તીઅભ્યાસ એ વસ્તી બંધારણ,પદ્ધતિઓ અને ગતિ-શાસ્ત્ર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે જ્યારે વસ્તીવિષયકો એ મોટા ભાગે વિજ્ઞાપનના અભ્યાસો,જાહેરાતો,ખરીદ-વેચાણ અને મતદાન કામગીરીના ક્ષેત્રમા વપરાય છે તેમજ 'વસ્તીઅભ્યાસ' કે (વિસ્તારમા)"વસ્તીનુ નિરીક્ષણ"ને બદલે તેનો ઉપયોગ ન કરવો જોઇએ. ^{[સંદર્ભ આપો]}

માર્કેટિંગમા વસ્તીવિષયક રેખાચિત્ર

લે-વેચ કરનાર લાક્ષણિક રીતે વસ્તી વિષયક રેખાચિત્રને વ્યાખ્યાયિત કરવા માટે કેટલાક ચલોને ભેગા કરે છે. વસ્તી વિષયક રેખાચિત્ર (ક્યારેક ટૂંકમાં "વસ્તીવિષયક")એ આ માની લીધેલા સમુહનુ માનસિક ચિત્રણ કરવા માટે આ સમુહના લાક્ષણિક સભ્ય વિશે પૂરતી માહિતી પૂરી પાડે છે. દાખલા તરીકે એક લે-વેચ કરનાર કદાચ પરિણીત,નારી,મધ્યમ-વર્ગ,ઉમર 18 થી 24 ,કોલેજ સુધી ભણેલી એવો વસ્તીવિષયક કહે.

લે-વેચ સશોધકો પાસે લાક્ષણિક રીતે આના અનુંસધાનમા બે ઉદ્દેશો છેઃએક તો સમગ્ર વસ્તીમા ક્યા ભાગો કે પેટાવિભાગો છે એ નક્કી કરવુ અને બીજુ એ દરેક વિભાગના લાક્ષણિક સભ્યના ગુણધર્મોનુ પારદર્શક અને સંપૂર્ણ ચિત્રણ કરવુ. એક વાર આ રેખાચિત્રો બની ગયા બાદ,તેઓ લે-વેચની વ્યૂહરચના અને લે-વેચની યોજના તૈયાર કરવામા ઉપયોગમા લઇ શકાય છે. લે-વેચમા વપરાતા પાંચ પ્રકારના વસ્તીવિષયકો આ છેઃઉમર,જાતિ,આવક સ્તર,વંશ અને વંશીયતા.

પેઢી સમૂહો

પેઢી સમૂહ એ "વ્યક્તિઓનો સમૂહ(કોઇ એક વસ્તીમાંનો)કે જેમણે ચોક્કસ ઘટના એકજ સમયગાળા દરમિયાન અનુભવી હોય" તરીકે ઓળખાય છે.^[૧] સમાન ઐતિહાસિક ઘટનાઓના અનુભવની વાતો એકબીજાની સાથે કરીને ભેગા થવાની લોકોની ભાવના 1920ના ગાળામા ઉદ્દભવી. આજે આ વિચાર એ પ્રખ્યાત વાક્યાંશો જેવા કે "બેબી બૂમર" અને "જનરેશન એક્સ" દ્વારા ખૂબ જાણીતો થયો છે.

યુનાઇટેડ કિંગડમમા ચાર રાષ્ટ્રીય જન્મ સમૂહ અભ્યાસોની હારમાળા છે,પહેલી ત્રણ 12 વર્ષના અંતરે 1946 રાષ્ટ્રીય આરોગ્ય અને વિકાસ સર્વેક્ષણ,1958 રાષ્ટ્રીય બાળવિકાસ અભ્યાસ,^[૨] 1970 બ્રિટિશ સમૂહ અભ્યાસ,^[૩] અને મિલેનિયમ સમૂહ અભ્યાસ હમણાંજ 2000મા શરૂ થયો. આ અભ્યાસો લોકોના નમૂનાના જીવન(લાક્ષણિક રીતે દરેક અભ્યાસમા લગભગ 17000થી શરૂ કરીને)ને ઘણા વર્ષોથી અનુસરે છે અને હજુ પણ ચાલુ છે. નમૂનાઓ રાષ્ટ્રીય પ્રતિનિધિક રીત અનુસાર મેળવાયા હોવાથી,આ અભ્યાસો દ્વારા બ્રિટિશ લોકોની ચાર પેઢીના તેમના આરોગ્ય,શિક્ષણ,વલણો,ગર્ભધારણ અને રોજગારીને લગતા અંતરો વિશેના પરિણામો મેળવી શકાયા. છેલ્લા ત્રણ એ સમાંતર અભ્યાસોના કેન્દ્ર દ્વારા ચલાવાય છે.

યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમા સમૂહો

વિલિયમ સ્ટ્રોસ અને નીલ હોવના તેમની પુસ્તકો જનરેશન્સ અને ચોથા વળાંક માંના અભ્યાસો 15મી શતાબ્દી સુધી પાછળ જાય છે અને 20 વર્ષના એક એવા ચાર તબક્કા એમ 80 વર્ષ પસાર કરે છે અને પેઢીને લગતી સમાનતાઓ અને અંતરો સમજાવે છે. પ્રથમ તબક્કામા સાપેક્ષ સંક્રમણકાળનો સમાવેશ થાય છે અને આ સમયગાળા દરમિયાન જન્મેલા લોકો "કલાકાર" કહેવાય છે. એ પછીનો તબક્કો "ઉચ્ચ"કાળ અને એ દરમિયાન જન્મેલા "પયગંબર" કહેવાય છે. એ પછીનો તબક્કો "જાગૃતિકાળ" અને એ દરમિયાન જન્મેલાને "યાયાવર" કહેવાય છે. આખરી તબક્કો "નિરાકરણકાળ" અને એ દરમિયાન જન્મેલા "વીર" કહેવાયા. સૌથી હાલનો "ઉચ્ચકાળ" 50 અને 60ના દશકમા આવ્યો (તેથી બેબી બૂમર એ પયગંબરના સૌથી હાલની નીપજ છે.)

યુ.એસ. પેઢીકીય સમૂહોનો હાલનો સૌથી પ્રમાણભૂત અભ્યાસ સ્કુમેન અને સ્કોટ(1989) દ્વારા 1985મા કરવામા આવ્યો કે જેમા દરેક વયના પુખ્ત વ્યક્તિઓના સમૂહોના વિશાળ નમુનાને પૂછવામા આવ્યુ કે "દુનિયાની કઇ ઘટનાઓ તમારા માટે ખરેખર મહત્વની છે?"^[૪] તેમણે જાણ્યુ કે 33 ઘટનાઓનો મોટી સંખ્યામા ઉલ્લેખ થયો. જ્યારે પ્રતિવાદીઓના યુગને વ્યક્ત મહત્વ કક્ષા સાંથે સાંકળવામા આવ્યો,સાત અલગ સમૂહો સ્પષ્ટ થયા. આજે નીચે મુજબના વર્ણનપ્રકારો આ સમૂહો માટે વપરાય છેઃ

ડિપ્રેશન સમૂહ (1912થી 1921 વચ્ચે જન્મેલ)
- યાદગાર ઘટનાઓ: મહા દબાણ,બેકારીના ઉચ્ચ સ્તરો,હથિયારની સુવિધાનો અભાવ,આર્થીક અચોક્કસતા
- ચાવીરૂપ લક્ષણો: આર્થિક સુરક્ષા,પ્રતિકૂળ જોખમ,વેડફો-નહિ-ઈચ્છો-નહિ અભિગમ;અનુકૂળતા માટેનો સંઘર્ષ
વિશ્વ યુદ્ધ II પહેલાનું જૂથ (1922થી 1927 વચ્ચે જન્મેલ)'
- યાદગાર ઘટનાઓ: લોકો લડાઈમાં જઈને પાછા ન આવે,યુદ્ધનો વ્યક્તિગત અનુભવ,કારખાનાઓમાં કામ કરતી સ્ત્રીઓ,સામાન્ય શત્રુને હરાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત
- ચાવીરૂપ લક્ષણો: સમાન સારા,દેશભક્તિ,
વિશ્વ યુદ્ધ II સમૂહ (વચ્ચે જન્મેલ 1928 થી 1945)
- યાદગાર ઘટનાઓ:ધીમો આર્થિક વિકાસ,સામાજિક સ્થિરતા,ઠંડુ યુદ્ધ,મેકકાર્થિઝમ,દવાનુ સંવર્ધન
- ચાવીરૂપ લક્ષણોઃ અનુસરણ,રક્ષા, પારંપરિક પરિવાર મૂલ્યો
બેબી બૂમર સમૂહ #1^{[સંદર્ભ આપો]}(1946થી 1954ની વચ્ચે જન્મેલ)
- યાદગાર ઘટનાઓ: જેએફકેની હત્યાઓ, રોબર્ટ કેનેડી, અને માર્ટિન લ્યૂથર,રાજનૈતિક અશાંતિ,ચંદ્ર પર પદયાત્રા,વિયેટનામ યુદ્ધ,સામાજિક પ્રયોગો,જાતીય સ્વતંત્રતા,નાગરિક હક આંદોલન,પર્યાવરણીય આંદોલન,સ્ત્રી આંદોલન,વિરોધો અને હુલ્લડો,વિવિધ મનોરંજક નશીલા પદાર્થો સાથે પ્રયોગો
- ચાવીરૂપ લક્ષણો પ્રાયોગિક,બેજોડતા,મુક્ત મનનું, સામાજિક હેતુલક્ષી
બૂમર સમૂહ #2 - "જનરેશન્સ જિન્સ," 1955-1965 દરમ્યાન જન્મેલ
- યાદગાર ઘટનાઓ: જલદ્વાર, નિક્સોન રાજીનામુ આપે છે, શીત યુદ્ધ,તેલ પર પ્રતિબંધ,અનિયંત્રિત ફુગાવો
- ચાવીરૂપ લક્ષણોઃ ઓછા આશાવાદી, પ્રૅગ્મૅટિક(વ્યાવહારિક મહત્ત્વની દ્રષ્ટિથી પ્રશ્નોનો નિકાલ કરનાર),સામાન્ય વિચાવાદ
જનરેશન X સમૂહ (1965થી 1980માં જન્મેલ)
- યાદગાર ઘટનાઓ: ચેલેન્જર એક્સ્પ્લોઝન, ઇરાન-કોન્ટ્રા, રીગાનોમિક્સ, એઇડ્સ,સ્ટાર વોર્સ,એમટીવી,ઘરમાં કોમ્પ્યુટર,સુરક્ષિત યૌનસંબંધ,તલાક,એક જ વાલીવાળા પરિવારો,શીત યુદ્ધનો અંત-બર્લીન વોલ પાડી દેવાઇ.
- ચાવીરૂપ લક્ષણો ભાવનાત્મક સુરક્ષા,સ્વતંત્ર,અનૌપચારિકતા
મિલેનીયલ જનરેશન સમૂહ ને જનરેશન વાય(1981થી 2001મા જન્મેલ)
- યાદગાર ઘટનાઓ: ઇન્ટરનેટનો ઉદય
- ચાવીરૂપ લક્ષણોઃ ભૌતિક સુરક્ષા અને રક્ષણ,મોટા ભયો,પરિવર્તનનો સ્વીકાર,ટેક્નોલોજીની જાણકારી;પર્યવરણીય મુદ્દાઓ

યુ.એસ. જન્મ સમૂહો

ધ યુએસ સેન્સસ બ્યુરો સામાન્ય રીતે ઢાંચો:Weasel-inlineનીચેના વસ્તીવિષયક જન્મ સમૂહ^{[સંદર્ભ આપો]} જન્મ દર પર આધારિત ગણે છે,જે આંકડાકીય રીતે માપી શકાય તેમ છે.

સાહિત્ય (1900થી 1920 વચ્ચે જન્મેલ)
- (છેલ્લો અમેરિકન સમૂહ કે જેમાં) વસ્તી પિરામિડ સ્ત્રી અને પુરૂષ માટે આદર્શ "પદ" સ્વરૂપ લે છે.
બેબી બસ્ટ(I) (1921થી 1945 વચ્ચે જન્મેલ)
- પહેલાના સમૂહ (1921થી 1933 વચ્ચે જન્મેલ)
- પછીના સમૂહ (વચ્ચે જન્મેલ 1934 થી 1946)
બેબી બૂમર્સ' (વચ્ચે જન્મેલ 1946 થી 1964)
- બૂમર સમૂહ #1 (વચ્ચે જન્મેલ 1946 થી 1957)
- બૂમર સમૂહ #2 (વચ્ચે જન્મેલ 1957 થી 1964)
જેનેક્સ/બેબી બસ્ટ II) (વચ્ચે જન્મેલ 1964 થી 1976)
ઇકો બૂમર્સ (વચ્ચે જન્મેલ 1976 થી 1994)
- લીડીંગ એજ(વચ્ચે જન્મેલ 1977 થી 1990)
- ટ્રેઇલીંગ એજ(વચ્ચે જન્મેલ 1990 થી 1994)

ઉપવિભાજિત જૂથો ટોચના કે ઉલ્ટી ચરમ સીમાના વર્ષોમાં હાજર છે,અને એક સામાન્ય કે ઉલ્ટા ઘંટાકારવક્ર (સીધા વક્રની બદલે) વડે દર્શાવી શકાય. ટોચના ઉપવિભાજિત સમૂહોને પૂર્વ-શીર્ષ(ટોચના વર્ષ સહિત) અને "પશ્ચાત-શીર્ષ" કહી શકાય. વર્ષ 1957 4.3 મિલિયન જન્મો અને 122.7 ફળદ્રુપતા દર સાથે નાની ટોચ ધરાવે છે. પશ્ચાત-શીર્ષ જન્મો (જેમકે ટ્રેઇલીંગ એજ બૂમર્સ)નો સ્વીકાર નથી થતો અને કોઇકવાર "બસ્ટ" કહેવાય છે,હજી પ્રમાણમાં ઘણી મોટી સંખ્યામાં જન્મો થાય છે. જન્મમાં ઓચિંતો ઘટાડાના સમૂહોમાં ઓછા જન્મના વર્ષ અને તેના પછીનાનો સમાવેશ થાય છે,જેની આગેવાની સામાન્ય જન્મ દર લે છે.

ચિત્ર:BR curve.GIF

1958ની શરૂઆતમાં જન્મ દરના ઘટાડા અને 1960માં જન્મ નિયંત્રક ગોળીઓથી,બેબી બૂમર સામાન્ય વિતરણ વક્ર ઋણ તરફ વળ્યુ. 1958થી 1961ના જન્મ દરોના વલણનો 1969ના અંતમાં અંત થયો,તેથી પૂર્વ-WWII સ્તર પર પાછા ફરતા જન્મ દરમાં 12 વર્ષોનો વધારો અને 12 વર્ષોનો ઘટાડો થયો. યુદ્ધ પૂર્વેના જન્મ દરો 1939 અને 1941 ગમે ત્યાં વસ્તીવિષયકો દ્વારા વર્ણવ્યા મુજબ વચ્ચે જેમકે ટેયુબર્સ'સીસ,ફીલીપ્સ એમ. હાઉસર અને વિલિયમ ફ્રીલ્ડીંગ ઓક્બર્ન. [૧]1962થી 1964 સુધી,વલણ અવલોકન 1965ને તળિયાના જન્મદરે પાછુ ફરેલ દર્શાવે છે,શક્યતઃ આ સમૂહને જનરેશન એક્સ કહેવાયો.

વસ્તીવિષયક ચિત્રણની ટીકાઓ અને યોગ્યતાઓ

વસ્તીવિષયક ચિત્રણ એ લોકોને સમૂહો વડે પેઢીઓમાં વહેચવાની અગત્યની કામગીરી છે. આવા સામાન્યકરણને લીધે આ સમૂહોમાંની ઘણી વ્યક્તિઓ ચિત્રણ સાથે મળતા નહી આવે- વસ્તીવિષયક માહિતી એકંદર અને શક્યતા આધારિત હોય છે,ચોક્કસ વ્યક્તિ આધરિત નહીં. વસ્તીવિષયક ચિત્રણના ટીકાકારો એવી દલીલ કરે છે કે આવુ ઉપરછલ્લા પેઢીકરણ મર્યાદિત દ્રષ્ટિ અને વિવાદાસ્પદ વ્યાવહારિક ઉપયોગિતા ધરાવે છે. જોકે,પરિણામો આંકડાકીય રીતે યોગ્ય અને પુનઃઉત્પાદક છે,આ ટીકાઓ આધારભૂત નથી.

મોટા ભાગની વસ્તીવિષયક માહિતી સંસ્કૃતિ આધારિત છે. ઉપરોક્ત પેઢીકીય સમૂહની માહિતી,ઉદાહરણ તરીકે મુખ્યત્વે ઉત્તર અમેરિકને લાગુ પડે છે(અને થોડા પ્રમાણમાં પશ્ચિમ યુરોપમાં) અને પરિણામોનુ સામાન્યકરણ કરવુ નકામુ થઇ શકે છે કારણકે વિવિધ દેશો વિવિધ સ્થિતિઓ અને ભાવિ સમસ્યાઓ ધરાવે છે.^[૫]

આ પણ જુઓ

આજના રાષ્ટ્રો અને રાજ્યોનુ વસ્તીવિષયક
વસ્તીને લગતું અર્થશાસ્ત્ર
વસ્તીવિષયક સંક્રમણ
વસ્તીવિષયક ડીવીડંડ
વસ્તીવિષયક ભેટ
વસ્તીવિષયક બારી
વસ્તીવિષયક ફાંસલો

અન્યઃ

ફર્મોગ્રાફિક્સ
ઉપભોક્તા વર્તન
લે-વેચ સંશોધન
બજાર વિભાગ
કાર્યબળ યોજના
સામાજિક મોજણી: સામાન્ય સામાજિક મોજણી, ઓલબસ, જીએસઓપી, પીએસાઆઇડી, યુરોપીયન ઓલબસ, વિશ્વ મૂલ્ય મોજણી

સંદર્ભો

↑ રાયડર,એન.,સામાજિક પરિવર્તનના વિચાર તરીકે સમૂહ ,1959ની અમેરિકન સોશીઓલોજીકલ અસોશીએશનની વાર્ષિક મીટીંગમાં પ્રસ્તુત
↑ Power C and Elliott J (2006). "Cohort profile: 1958 British Cohort Study". International Journal of Epidemiology. 35 (1): 34–41. doi:10.1093/ije/dyi183.
↑ Elliott J and Shepherd P (2006). "Cohort profile: 1970 British Birth Cohort (BCS70)". International Journal of Epidemiology. 35 (4): 846–843. doi:10.1093/ije/dyl174.
↑ સ્ય્હુમન, એચ. અને સ્કોટ, જે. (1989), પેઢીઓ અને સંગ્રહેલ સ્મરણો, અમેરિકન સોશીયોલોજીકલ રીવ્યૂ , વોલ. 54, 1989, pp. 359-81.
↑ O'CONNOR, DONAL (2009-06-11). "Our health-care system about to go 'boom'". The Beacon Herald. Sun Media. મૂળ માંથી 2010-03-14 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-14. Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)

વધુ વાંચન

ક્લાઉક, એ.(2000) કોપીંગ વીથ ડેમોગ્રાફિક્સ સંગ્રહિત ૨૦૧૧-૦૫-૧૪ ના રોજ વેબેક મશિન શાળા નોંધણી અને શિક્ષણની ઢબમાં ફેરફારની અસરનુ પૃથક્કરણ
મેરેડીથ, જી., શેવ, સી., અને હેઇમ, એ. (2002),મેનેજીંગ બાય ડીફાઇનીંગ મોમેન્ટ્સઃઇનોવેટીવ સ્ટ્રેટેજીએસ ફોર મોટીવેટીંગ 5 વેરી ડીફરન્ટ જનરેશનલ કોહર્ટ્સ હંગ્રી માઇન્ડ્સ ઇન્ક.,ન્યૂ યોર્ક,2002,આઇએસબીએન 0-7645-5412-3

બાહ્ય લિંક્સ

'વસ્તીવિષયક' અર્થશસ્ત્રમાં શબ્દ તરીકે સંગ્રહિત ૨૦૧૦-૧૧-૦૯ ના રોજ વેબેક મશિન
યુ.એસ. સ્ટેટ વસ્તીવિષયક માહિતી

[1] રાયડર,એન.,સામાજિક પરિવર્તનના વિચાર તરીકે સમૂહ ,1959ની અમેરિકન સોશીઓલોજીકલ અસોશીએશનની વાર્ષિક મીટીંગમાં પ્રસ્તુત

[2] Power C and Elliott J (2006). "Cohort profile: 1958 British Cohort Study". International Journal of Epidemiology. 35 (1): 34–41. doi:10.1093/ije/dyi183.

[3] Elliott J and Shepherd P (2006). "Cohort profile: 1970 British Birth Cohort (BCS70)". International Journal of Epidemiology. 35 (4): 846–843. doi:10.1093/ije/dyl174.

[4] સ્ય્હુમન, એચ. અને સ્કોટ, જે. (1989), પેઢીઓ અને સંગ્રહેલ સ્મરણો, અમેરિકન સોશીયોલોજીકલ રીવ્યૂ , વોલ. 54, 1989, pp. 359-81.

[D.Foot-5] O'CONNOR, DONAL (2009-06-11). "Our health-care system about to go 'boom'". The Beacon Herald. Sun Media. મૂળ માંથી 2010-03-14 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-14. Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)

[૧]

[૨]

[૩]

[૪]

[૫]