સામાજિક આંતરક્રિયા

સામાજિક આંતરક્રિયા એટલે બે અથવા બેથી વધારે વ્યક્તિઓ વચ્ચે કોઈ માધ્યમ દ્વારા થતી ક્રિયા-પ્રતિક્રિયા. માધ્યમ તરીકે શબ્દ, આવેગ, શારીરિક સંપર્ક, સામાજિક પ્રતિકો વગેરે હોઈ શકે છે. સામાજિક આંતરક્રિયામાં પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ સંપર્ક કેન્દ્ર સ્થાન ધરાવે છે. આંતરક્રિયામાં બે પક્ષ ક્રિયા-પ્રતિક્રિયા દ્વારા એકબીજાની આંતરિક કે બાહ્ય વર્તણૂકને પ્રભાવિત કરે છે.

માનવસમાજમાં એકમાર્ગી અને દ્વિમાર્ગી બે પ્રકારની આંતરક્રિયાઓ જોવા મળે છે. સૂચન, અનુકરણ, સહાનુભૂતિ વગેરે એકમાર્ગી આંતરક્રિયાઓ છે. દ્વિમાર્ગી આંતરક્રિયાઓના વિવિધ સ્વરૂપોમાં સહકાર, સ્પર્ધા અને સંઘર્ષ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

લક્ષણો

સામાજિક આંતરક્રિયામાં મુખ્ય ત્રણ બાબતો રહેલી છે, જે તેની શરતો છે. આ શરતો પળાય ત્યારે જ સામાજિક આંતરક્રિયા થઈ એમ કહેવાય છે. આ ત્રણ શરતો નીચે મુજબ છે:

• બે કે તેથી વધુ પક્ષો: સામાજિક આંતરક્રિયા માટે ઓછામાં ઓછા બે પક્ષો હોવા જોઈએ. આ બે પક્ષોમાં વ્યક્તિ-વ્યક્તિ, વ્યક્તિ-જૂથ અને જૂથ-જૂથ વચ્ચે ક્રિયા-પ્રતિક્રિયા થતી રહે છે.
• સંપર્ક: સામાજિક આંતરક્રિયામાં બંને પક્ષો વચ્ચે સંપર્ક હોવો જરૂરી છે, એટલે કે વ્યક્તિઓ કે જૂથો પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે સંપર્કમાં આવે ત્યારે જ તેમની વચ્ચે આંતરક્રિયા શક્ય બને છે.
• માધ્યમ: બંને પક્ષ સંપર્કમાં આવે ત્યારે એકબીજા ઉપર અસરકર્તા બનવા માટે કોઈને કોઈ માધ્યમનો ઉપયોગ કરે છે. આ માધ્યમોમાં ભાષા, વાણી, અંગચેષ્ટાઓ, સામાજિક પ્રતિકો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.