ત્રિશંકુ (પુસ્તક)

ત્રિશંકુ ભારતીય લેખક સચ્ચિદાનંદ વાત્સ્યાયન 'અજ્ઞેય' દ્વારા હિંદી ભાષામાં લખાયેલ ચિંતનાત્મક નિબંધોનો સંગ્રહ છે; જે ૧૯૪૫માં પ્રગટ થયો હતો. આ સંગ્રહના નિબંધોમાં મોટેભાગે ભારતીય અને પાશ્ચાત્ય કાવ્યમીમાંસાની ચર્ચા કરવામાં આવેલ છે.

ત્રિશંકુ

લેખક	સચ્ચિદાનંદ વાત્સ્યાયન
મૂળ શીર્ષક	त्रिशंकु
દેશ	ભારત
ભાષા	હિંદી
વિષય	ભારતીય અને પાશ્ચાત્ય કાવ્યમીમાંસા
પ્રકાર	ચિંતનાત્મક નિબંધો
પ્રકાશન તારીખ	૧૯૪૫

પૃષ્ઠભૂમિ

૧૯૪૫માં પ્રગટ થયેલ 'ત્રિશંકુ' અજ્ઞેયનો પ્રથમ નિબંધસંગ્રહ છે. આ સંગ્રહમાં કુલ ૧૬ નિબંધો સંગ્રહીત છે જે જુદા જુદા સમયે વિવિધ સાહિત્યિક સામયિકોમાં પ્રકાશિત થયા હતા. આ સંગ્રહનું પુન:મુદ્રણ ૧૯૭૩માં સૂર્યા પ્રકાશન મંદિર દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું.

વિષયવસ્તુ

અજ્ઞેય મનોવિશ્લેષક સાહિત્યિક વિવેચન સાથે સંકળાયેલા વિવેચક છે.

તેઓ સિગ્મંડ ફ્રોઈડ, આલ્ફ્રેડ એડ્લર અને ટી.એસ. ઇલિયટના સિદ્ધાંતોથી પ્રભાવિત હતા. આ ગ્રંથમાં સૈદ્ધાંતિક અને સામાન્ય વિષયો પરના સાત નિબંધો છે જેમાં 'સંસ્કૃતિ ઔર પરિસ્થિતિ', 'કલા કા સ્વભાવ ઔર ઉદ્દેશ્ય', 'રૂઢી ઔર મૌલિકતા', 'પુરાણ ઔર સંસ્કૃતિ', 'પરિસ્થિતિ ઔર સાહિત્યકાર, 'સંક્રાંતિકાલ કી કુછ સમસ્યાએ', અને 'ચેતન કા સંસારનો સમાવેશ થાય છે. ગ્રંથનું પરિશિષ્ટ છ ભાગોમાં છે, જેમાં મધ્યયુગીન અને આધુનિક હિન્દી લખાણોની વ્યવહારિક ટીકા છે: 'કેશવ કી કવિતાએ', 'ચાર નાટક', 'એક ભૂમિકા', 'દો ફૂલ', 'આધુનિક કવિ મહાદેવી વર્મા' અને 'વગર્થા પ્રતીપત્તયે'.

અજ્ઞેયે 'રૂઢી ઔર મૌલિકતા' નિબંધને ની. એસ. ઇલિયટના નિબંધ 'પરંપરા અને વ્યક્તિગત પ્રતિભા' (Tradition and the Individual Talent) નું મુક્ત ભાષાંતર ગણાવ્યું છે.

આવકાર

વિષયોની છણાવટ અને અભિવ્યક્તિની તાજગીને કારણે 'ત્રિશંકુને'ને હિન્દી વિવેચનાત્મક લખાણોના વિકાસમાં એક સીમાચિહ્નરૂપ પ્રદાન માનવામાં આવે છે.

બાહ્ય કડીઓ

• ત્રિશંકુ (પુસ્તક) ઇન્ટરનેટ અર્કાઇવ પર