બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની

ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની (ઇઆઈસી) એ એક અંગ્રેજી અને પાછળથી બ્રિટીશ સંયુક્ત-સ્ટોક કંપની હતી જેની સ્થાપના ઇ.સ. ૧૬૦૦માં કરવામાં આવી હતી. તેની શરૂઆત હિંદ મહાસાગરના ક્ષેત્રમાં વેપાર કરવા માટે થઈ હતી.

આ કંપનીને માનનીય ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની, ઇસ્ટ ઇન્ડિયા ટ્રેડિંગ કંપની, ઇંગ્લિશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની અથવા બ્રિટીશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

કંપનીએ ભારતમાં બ્રિટીશ સામ્રાજ્યની શરૂઆત પર પણ શાસન કર્યું હતું.

આખરે કંપની લશ્કરી શક્તિનો ઉપયોગ કરીને અને વહીવટી કાર્યો ધારણ કરીને ભારતના વિશાળ વિસ્તારો પર શાસન કરવા આવી. ભારતમાં કંપનીના શાસનની અસરકારક રીતે ૧૭૫૭માં પ્લાસીની લડાઇ પછી શરૂઆત થઈ અને ૧૮૫૮ સુધી ચાલ્યો ત્યારે ભારત સરકારના અધિનિયમ ૧૮૫૮ ના પગલે બ્રિટીશ ક્રાઉન નવા બ્રિટિશ રાજના રૂપમાં ભારતનો સીધો અંકુશ સ્વીકારશે.

વારંવાર સરકારી દખલ હોવા છતાં, કંપનીને તેની નાણાકીય બાબતોમાં વારંવાર સમસ્યાઓ આવી હતી. એક વર્ષ અગાઉ પસાર થયેલા ઇસ્ટ ઇન્ડિયા સ્ટોક ડિવિડન્ડ રિડેમ્પશન એક્ટના પરિણામે આ કંપનીનું વિસર્જન કરવામાં આવ્યું હતું, કારણ કે ભારત સરકારના કાયદા દ્વારા તે પછી તેને સંશોધન, શક્તિવિહીન અને અપ્રચલિત રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. બ્રિટિશ રાજની સત્તાવાર સરકારી મશીનરીએ તેની સરકારી કામગીરી ધારણ કરી હતી અને તેની સેનાને સમાવી લીધી હતી.