મેસોપોટેમીયા: આવૃત્તિઓ વચ્ચેનો તફાવત

મેસોપોટેમીયામાં સૌથી પ્રારંભની લખાતી [[ભાષા]] [[સુમેરીયાઈ]], એક [[સંયોગાત્મક]] [[ભાષા વિયોજક]] હતી. પ્રારંભિક મેસોપોટેમીયામાં સેમિટિક લોકબોલીઓની સાથે સુમેરીયાઈ પણ બોલાતી હતી. પાછળથી [[સેમિટિક ભાષા]] [[અક્કાડીયને]] પ્રભુત્વ ધરાવતી ભાષાનું સ્થાન લીધું, તેમ છતાં સુમેરીયાઈ ભાષા [[વહીવટી]], [[ધાર્મિક]], [[સાહિત્યિક]] અને [[વૈજ્ઞાનિક]] હેતુઓ માટે જાળવી રાખવામાં આવી. નીઓ-બેબીલોનીયન કાળના અંત સુધી અક્કાડીયનના વિવિધ સ્વરૂપો વપરાતા રહ્યા હતા. ત્યારબાદ મેસોપોટેમીયામાં સામાન્ય બની ચૂકેલી [[આર્મેઇકે]] [[એચીમેનિડ]] [[પર્શીયન સામ્રાજ્ય]]ની પ્રાંતિક સત્તાવાર વહીવટી ભાષ।નું સ્થાન લીધું હતું. અક્કાડીયનનો ઉપયોગ ઘટી ગયો હતો, પરંતુ તે અને સુમેરીયાઈ બંને ભાષાઓ હજુ પણ કેટલીક સદીઓ સુધી [[મંદિરો]] પ્રયોજાતી રહી.

પ્રારંભિક મેસોપોટેમીયામાં (અંદાજે ચોથી સહસ્ત્રાબ્દિની મધ્યમાં) [[કીલાકાર લિપિ ]] શોધાઈ હતી. કીલાકાર એટલે ફાચર જેવા આકારનું. ભીની માટી પર ચિન્હો અંકિત કરવા માટે વપરાતી કલમની ત્રિકોણાકાર ટોચ પરથી આ શબ્દ અસ્તિત્વમાં આવ્યો હતો. દરેક કીલાકાર ચિન્હનું પ્રમાણિત સ્વરૂપ [[ચિત્રપ્રતીકો]]માંથીચિત્રપ્રતીકોમાંથી વિકસાવાયું હોય તેવું જણાય છે. શરૂઆતનું લખાણ (7 પ્રાચીન તકતીઓ) ઉત્ખનનકારોએ જેને ટેમ્પલ Cનું લેબલ આપ્યું છે તેવી ઉરુક, લેવલ થ્રીની ઇમારત ખાતે દેવી ઇનેન્નાને અર્પણ કરવામાં આવેલા [[ઇ]]-એન્નાનાં અતિ પવિત્ર પરિસરમાંથી આવ્યું છે.

કીલાકાર લિપિની પ્રારંભિક [[લોગોગ્રાફિક]] વ્યવસ્થા હસ્તગત કરતા ઘણા વર્ષો લાગ્યા હતા. તેથી, તેના વાંચન અને લેખનની તાલીમ મેળવનારા [[લહિયા]] તરીકે મર્યાદિત લોકોને કામે રાખવામાં આવતા હતા. સારગોનના શાસનમાં [[અક્ષરધ્વનિયુક્ત ]] લિપિ વ્યાપકપણે અપનાવવામાં આવી {{Citation needed|date=March 2008}} ત્યાર પછી મેસોપોટેમીયાની બહુમત વસતી સાક્ષર બની હતી. જેના મારફતે આ સાક્ષરતાનો ફેલાવો થયો હતો તેવી પ્રાચીન બેબીલોનીયન લહિયા શાળાઓના ઉત્ખનનીય સંદર્ભોમાંથી મોટાપાયે લખાણોનો દફતરસંગ્રહ પ્રાપ્ત થયો હતો.

[[ઇશુ પૂર્વેની ત્રીજી સહસ્ત્રાબ્દિ]], દરમિયાન [[સુમેર]]વાસી અને [[અક્કાડીયનો]] વચ્ચે વ્યાપક [[wikt:bilingualism|દ્વિભાષાવાદ]]સહિતનું અત્યંત ગાઢ સાંસ્કૃતિક સહજીવન વિકસ્યું હતું.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=9780199532223|pages=20–21|url=http://books.google.co.uk/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> [[સુમેરિયાઇ]] અને [[અક્કાડીયન]] સંસ્કૃતિઓની પારસ્પરિક અસરો મોટાપાયે ભાષાકીય વિનિમયથી માંડીને વાક્યવિન્યાસ સંબંધિત, રૂપાત્મક અને શબ્દવિજ્ઞાન સંબંધિત સંગમના તમામ ક્ષેત્રોમાં સ્પષ્ટપણે જણાય છે.<ref name="Deutscher"></ref> આને કારણે વિદ્વાનો ત્રીજી સહસ્ત્રાબ્દિના સુમેરીયાઈ અને અક્કાડીયનોને ''[[સ્પ્રેચબંડ]]'' કહેવા પ્રેરાયા હતા.<ref name="Deutscher"></ref>

ઇસુ પૂર્વેની ત્રીજી અને બીજી સહસ્ત્રાબ્દિના પ્રારંભની આસપાસ (ચોક્કસ તારીખ વિવાદનો વિષય હોવાથી) ક્યારેક [[અક્કાડીયને]] સુમેરીયાઈની જગ્યાએ મેસોપોટેમીયાની બોલાતી ભાષા તરીકેનું સ્થાન લીધું, <ref name="woods">[વુડ્સ સી. 2006 “બાયલિંગ્યુઆલિઝમ, સ્ક્રાઇબલ લર્નિંગ એન્ડ ધી ડેથ ઓફ સુમેરીયન”. ઇન એસ.એલ. સેન્ડર્સ (સંપા.) ''માર્જિન્સ ઓફ રાઇટિંગ, ઓરિજિન્સ ઓફ કલ્ચર'' : 91-120 શિકાગો [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf ]</ref> પરંતુ સુમેર ભાષાએ છેક પ્રથમ સદી સુધી મેસોપોટેમીયામાં પવિત્ર, કર્મકાંડો માટેની, સાહિત્યિક અને વૈજ્ઞાનિક ભાષા તરીકે ઉપયોગમાં લેવાતી રહી.

બેબીલોનીયન કાળમાં મોટાભાગના શહેરો અને મંદિરોમાં પુસ્તકાલયો હતા. એક જૂની [[સુમેર]] કહેવત પ્રમાણે, ''જે લહિયાની શાળામાં નિપુણ થાય, તેનો પરોઢ સાથે ઉદય થશે જ''. સ્ત્રીઓ તેમજ પુરુષો વાંચવા-લખવાનું શીખતાં હતાં <ref>ટેટ્લો, એલિઝાબેથ મીયર ''વીમેન, ક્રાઇમ એન્ડ પનિશમેન્ટ ઇન એન્સીએન્ટ લો એન્ડ સોસાયટી: ધી એન્સીયેન્ટ નીઅર ઇસ્ટ'' કન્ટિન્યુઅમ ઇન્ટરનેશનલ પબ્લિશિંગ ગ્રુપ લિ. (31 માર્ચ 2005) ISBN 978-0826416285 પાનું 75 [http://books.google.co.uk/books?id=ONkJ_Rj1SS8C&amp;pg=PA75&amp;dq=women+men+literate+babylonia&amp;as_brr=3#PPA75,M1 ]</ref> અને [[સેમિટિક]] બેબીલોનીયનો માટે આ શિક્ષણમાં લુપ્ત [[સુમેર ભાષા]] અને એક સંકુલ અને વ્યાપક વર્ણમાળાના જ્ઞાનનો સમાવેશ થતો હતો.

ઘણા બેબીલોનીયન સાહિત્ય સર્જનો એવા છે જેમના નામથી આજે આપણે પરિચિત છીએ. એમાંનું સૌથી વિખ્યાત હતું [[ગિલ્ગામેશનું મહાકાવ્ય]]. 12 ગ્રંથોનાં આ સર્જનનો કોઈ ચોક્કસ [[સીન-લીક-ઉન્નીન્ની]]એઉન્નીન્નીએ મૂળ સુમેરમાંથી અનુવાદ કર્યો અને એક વિશાળ નિયમના આધારે તેની ગોઠવણી કરી. દરેક વિભાગ [[ગિલ્ગામેશ]]નીગિલ્ગામેશની કારકીર્દિના એક સાહસની કથા છે. સમગ્ર વાર્તા એક ભાતીગળ સર્જન છે. સંભવ છે કે કેટલીક કથાઓ મુખ્ય પાત્ર સાથે કૃત્રિમ રીતે જોડવામાં આવી હોય.

[[તત્વજ્ઞાન]]ના મૂળનું પગેરું પ્રારંભિક મેસોપોટેમીયન [[ડહાપણ]] સુધી જઈ શકે છે, જેમાં [[બોલીઓ]], [[સંવાદો]], [[મહાકાવ્યો]], [[લોકસાહિત્ય]], [[છંદો]], [[ગીતો]], [[ગદ્ય]] અને [[કહેવતો]]ના સ્વરૂપોમાં જીવનના ચોક્કસ તત્વચિંતનો, ખાસ કરીને [[નીતિશાસ્ત્ર]] વણાયેલું છે. બેબીલોનીયન [[વિચારશક્તિ]] અને [[તર્કશક્તિ]] [[અનુભવજન્ય]] નિરીક્ષણ<ref>જ્યોર્જીઓ બુચ્ચેલ્લાતી (1981), "વિઝ્ડમ એન્ડ નોટ: ધી કેસ ઓફ મેસોપોટેમીયા", ''જર્નલ ઓફ ધી અમેરિકન ઓરીએન્ટલ સોસાયટી'' '''101''' (1), પાનું 35-47.</ref>થી આગળ વિકસ્યાં હતાં.

બેબીલોનના લોકોએ ખાસ કરીને તેમની [[સામાજિક વ્યવસ્થાઓ]]નાવ્યવસ્થાઓના [[નોનઅર્ગોડિક]] ચરિત્રમાં [[તર્ક]]નુંતર્કનું પ્રારંભિક સ્વરૂપ વિકસાવ્યું હતું. બેબીલોનીયન [[વિચાર]] [[સ્વયંસિદ્ધ]] હતો અને તે [[જહોન મેનાર્ડ કેન્સે]] વર્ણવેલા "સામાન્ય તર્ક" જેવો હતો. બેબીલોનીયન વિચારધારા [[ખુલ્લી-વ્યવસ્થાઓ]]ની [[તત્વમિમાંશા]] ઉપર પણ આધારિત હતી, જે [[અર્ગોડિક]] સ્વયંસિદ્ધ સૂત્રો સાથે સુસંગત છે.<ref name="Sheila"></ref> [[બેબીલોનીયન ખગોળશાસ્ત્ર]] અને ઔષધમાં પણ અમુક હદ સુધી તર્કનો વિનિયોગ કરવામાં આવ્યો હતો.

પ્રારંભિક [[ગ્રીક તત્વજ્ઞાન ]] અને [[હેલેનિસ્ટિક તત્વજ્ઞાન]] પર બેબીલોનીયન વિચારધારાએ નોંધપાત્ર અસર પાડી હતી. ખાસ કરીને, બેબીલોનીયન લખાણ ''નિરાશાવાદનો સંવાદ'' [[સોફિસ્ટો]]ની [[નિરીશ્વર]]વાદી વિચારધારા, [[હીરેક્લીટસ]]ના વિરોધાભાસ સિદ્ધાંત તથા [[પ્લેટો]]ના [[દ્વંદ્વાત્મકતા]] અને સંવાદો સાથે સમાનતા ધરાવે છે, તેમ જ [[સોક્રેટીસ]]ની [[પ્રશ્નો પૂછવાની]] [[સોક્રેટીક પદ્ધતિ]]નું પુરોગામી છે.