બાળપણ

બાળપણ અથવા બાલ્યાવસ્થા અથવા નાનપણ, જન્મથી માંડીને કિશોરાવસ્થા સુધીના આયુષ્ય કાળને કહેવામાં આવે છે.^[૧] વિકાસાત્મક મનોવિજ્ઞાનમાં, બાળપણને શૈશવાવસ્થા (ચાલવાનું શીખવાનો સમય), પ્રાથમિક બાળપણ (ખેલકુદની વય), મધ્ય બાળપણ (શાળાએ જવાની વય) તથા કિશોરાવસ્થા (વય સંધિ) એમ ચાર વિકાસાત્મક ચરણોમાં વિભાજિત કરવામાં આવેલું છે.

બાળપણની ઉંમરની સીમાઓ

બાળપણ એ અવિશિષ્ટ શબ્દ છે. માનવ વિકાસમાં ઉંમરના વિભિન્ન તબક્કાઓ માટે આ શબ્દ ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે. વિકાસાત્મક રૂપ પ્રમાણે, આ શબ્દ બાળપણ અને વયસ્કતા વચ્ચેના સમયની અવધિ દર્શાવે છે. સામાન્ય શબ્દોમાં, બાળપણનો જન્મ થતાંની સાથે જ આરંભ થયેલો માનવામાં આવે છે. અવધારણાનાં રૂપ પ્રમાણે કેટલાક લોકો બાળપણને ખેલકુદ તથા માસૂમિયત સાથે જોડીને જુએ છે, જે કિશોરાવસ્થામાં સમાપ્ત થઈ જતું હોય છે. મોટાભાગના દેશોમાં પુખ્ત થવાની એક ઉંમર નક્કી કરેલી હોય છે ત્યારે જ બાળપણ અધિકૃત રીતે સમાપ્ત થયેલું ગણાય છે અને વ્યક્તિને કાયદાકીય રીતે વયસ્ક ગણવામાં આવે છે. આ ઉંમર ૧૩ (તેર)થી ૨૧ (એકવીસ)ની વચ્ચે હોઈ શકે છે, જો કે મોટાભાગના દેશોમાં ૧૮ (અઢાર) વર્ષની ઉંમરને પુખ્ત વય તરીકે માનવામાં આવે છે.

બાળપણનાં વિકાસાત્મક ચરણ

પ્રાથમિક બાળપણ

શૈશવાવસ્થા પછી પ્રારંભિક અથવા પ્રાથમિક બાળપણ આવે છે અને બાળક લથડિયા ખાતું ચાલવા સાથે તેની શરૂઆત થતી હોય છે, તેના પછી બાળક બોલવાનું અને સ્વતંત્ર રીતે પગલાં ભરી ચાલવા લાગે છે. જ્યારે શૈશવાવસ્થા ત્રણ વર્ષની ઉંમરમાં સમાપ્ત થાય છે, ત્યારે બાળક પોતાની પાયાની જરૂરિયાતો માટે માતા-પિતા પર ઓછું નિર્ભર રહેવા લાગે છે, પ્રારંભિક બાળપણ સાતથી આઠ વર્ષની ઉંમર સુધી ચાલતું હોય છે. નાનાં બાળકોનાં શિક્ષણ માટે રાષ્ટ્રીય સંગઠન અનુસાર, પ્રારંભિક બાળપણની અવધિ જન્મથી લઇને આઠ વર્ષની ઉંમર સુધી હોય છે.

મધ્ય બાળપણ

મધ્ય બાળપણ લગભગ સાત કે આઠની ઉમરે શરુ થાય છે, જે અનુમાનતઃ પ્રાથમિક શાળામાં જવાની ઉમર જેટલી છે.

કિશોરાવસ્થા

કિશોરાવસ્થા, યા બચપન કી અંતિમ અવસ્થા, યૌવન કી દશા સે શુરૂ હોતી હૈ. કિશોરાવસ્થા કા અંત ઔર વયસ્કતા કી શુરૂઆત મેં દેશવાર તથા ક્રિયાવાર ભિન્નતા હૈ, ઔર એક હી દેશ-રાજ્ય યા સંસ્કૃતિ કે ભીતર અલગ-અલગ ઉમ્ર હોતી હૈ જિસકે વ્યક્તિ કો ઇતના પરિપક્વ (કાલક્રમાનુસાર તથા કાનૂની રૂપ સે) માના જાતા હૈ કિ સમાજ દ્વારા કિન્હીં કાર્યોં કો સૌપા જા સકે.

બચપન કા ઇતિહાસ

સાંગ રાજવંશ કે ચીની કલાકાર સૂ હૈનચેન, સી. દ્વારા ખેલને વાલે બચ્ચે ઈ.પૂ. 1150.

યહ તર્ક દિયા જાતા હૈ કિ બચપન એક પ્રાકૃતિક ઘટના ન હોકર સમાજ કી રચના હૈ. એક મહત્વપૂર્ણ મધ્યવાદી તથા ઇતિહાસકાર ફિલિપ એરીસ ને અપની પુસ્તક સેંચુરીજ઼ ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ મેં ઇસ બાત કો ઉઠાયા હૈ. ઇસ વિષય કો કનિંઘમ દ્વારા અપની પુસ્તક ઇનવેન્શન ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ (2006) મેં આગે બઢ઼ાયા ગયા, જો મધ્યકાલ સે બચપન કે ઐતિહાસિક પહલુઓં પર નજ઼ર ડાલતા હૈ, જિસે વે વિશ્વ યુદ્ધ કે બાદ કે 1950, 1960 તથા 1970 દશક કી અવધિ કે રૂપ મેં સંદર્ભિત કરતે હૈં.

એરીસ ને પેંટિગ, સમાધિ-પત્થર, ફ઼ર્નીચર તથા સ્કૂલ-અભિલેખોં કે અધ્યયન કો 1961 મેં પ્રકાશિત કિયા થા. ઉન્હોને પાયા કિ 17વીં શતાબ્દી સે પહલે બચ્ચોં કા પ્રતિનિધિત્વ અલ્પ-વયસ્કોં કી તરહ કિયા જાતા થા. તબ સે ઇતિહાસકારોં દ્વારા ગુજ઼રે જ઼માને કે બચપન પર કાફી શોધ કિયા ગયા હૈ. એરીસ કે પહલે જાર્જ બોઆસ ને દી કલ્ટ આફ઼ ચાઇલ્ડહુડ પ્રકાશિત કિયા થા.

નવજાગરણ કાલ કે દૌરાન, યૂરોપ મેં બચ્ચોં કા કલાત્મક પ્રદર્શન નાટકીય રૂપ સે બઢ ગયા. તથાપિ ઇસને બચ્ચોં કે પ્રતિ સામાજિક રવૈયે કો પ્રભાવિત નહીં કિયા- બાલ શ્રમ પર આલેખ દેખેં.

જીન જૈક્સ રૂસો વે વ્યક્તિ હૈં આમ તૌર પર જિન્હેં બચપન કી આધુનિક ધારણા કી ઉત્પત્તિ કા શ્રેય દિયા જાતા હૈ - યા ઉન પર આરોપિત કિયા જાતા હૈ. જાન લૉક તથા અન્ય 17વીં સદી કે અન્ય ઉદાર વિચારકોં કે વિચાર કે આધાર પર રૂસો ને બચપન કો વયસ્કતા કે ખ઼તરોં ઔર કઠિનાઇયોં સે મુઠભેડ઼ સે પહલે કી લઘુ અભયારણ્ય અવધિ કહા. રૂસો ને નિવેદન કિયા, "ઇન માસૂમોં કી ખુશિયોં કો ક્યોં લૂટેં જો ઇતની જલ્દી બીત જાતા હૈ". "શુરુઆતી બચપન કે જલ્દી નિકલ જાને વાલે દિનોં મેં કડ઼વાહટ ક્યોં ભરેં, જો દિન ન ઉનકે લિએ ઔર ના હી આપકે લિએ કભી લૌટ કર આને વાલે હૈં?"

વિક્ટોરિયા કાલ કો બચપન કી આધુનિક સંસ્થા કે સ્રોત કે રૂપ મેં વર્ણિત કિયા ગયા હૈ. વિડંબના યહ હૈ કિ ઇસ કાલ કી ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ ને બાલ શ્રમ કો બઢ઼ા દિયા થા, લેકિન ઈસાઈ સુસમાચાર લેખક તથા લેખક ચાર્લ્સ ડિકેન્સ તથા અન્ય કે અભિયાનોં કે કારણ, બાલ મજદૂરી ઉત્તરોત્તર કમ હોતી ગઈ ઔર 1802-1878 કે કારખ઼ાના અધિનિયમ દ્વારા સમાપ્ત હો ગઈ. વિક્ટોરિયા કાલીન લોગોં ને એકજુટ હોકર પરિવાર કી ભૂમિકા તથા બચ્ચે કી પવિત્રતા પર જ઼ોર દિયા, ઔર મોટે તૌર પર, તભી સે પશ્ચિમી સમાજોં મેં યહ રવૈયા બરક઼રાર રહા. ઢાંચો:Or

સમકાલીન યુગ મેં, જો એલ.કિન્ચેલો ઔર શર્લી આર. સ્ટીનબર્ગ ને બચપન ઔર બચપન કી શિક્ષા પર એક આલોચનાત્મક સિદ્ધાંત કા નિર્માણ કિયા, જિસે ઉન્હોંને કિંડરકલ્ચર કા નામ દિયા. કિન્ચેલો ઔર સ્ટીનબર્ગ ને બચપન કે અધ્યયન કે લિએ કઈ અનુસંધાન ઔર સૈદ્ધાંતિક વિમર્શોં (બ્રિકોલેજ) કા ઉપયોગ વિભિન્ન દૃષ્ટિકોણોં - ઇતિહાસ લેખન, નૃવંશવિજ્ઞાન, સંજ્ઞાનાત્મક અનુસંધાન, મીડિયા અધ્યયન, સાંસ્કૃતિક અધ્યયન, રાજનીતિક આર્થિક વિશ્લેષણ, હેર્મેનેયુટિક્સ, સાંકેતિકતા, સામગ્રી વિશ્લેષણ આદિ કે આધાર પર કિયા. ઇસ બહુપરિપેક્ષીય જાંચ કે આધાર પર કિન્ચેલો ઔર સ્ટીનબર્ગ ને દૃઢ઼તા પૂર્વક કહા કિ આધુનિક કાલ ને બચપન કે નએ યુગ મેં પ્રવેશ કિયા હૈ. ઇસ નાટકીય સાંસ્કૃતિક પરિવર્તન કે સાક્ષ્ય સર્વવ્યાપી હૈ, લેકિન 20વીં સદી કે અંત ઔર 21વીં સદી કી શુરુઆત મેં કઈ વ્યક્તિયોં ને ઇસે અભી તક દેખા નહીં હૈ. જબ કિન્ચેલો ઔર સ્ટીનબર્ગ ને કિંડરકલ્ચર કા પહલા સંસ્કરણ લિખા: દી કોર્પોરેટ કલ્ચર ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ ઇન 1997 (દ્વિતીય સંસ્કરણ, 2004), અનેક લોગ જો બચ્ચોં સે સંબંધિત અધ્યયન, અધ્યાપન યા ઉનકી દેખભાલ કરકે અપની જીવિકા ચલા રહે થે, વે રોજ઼ાના સામના કરને વાલે બચપન કે સ્વભાવ મેં આએ પરિવર્તનોં સે અવગત નહીં થે.

કિંડરકલ્ચર સે પહલે મનોવિજ્ઞાન, શિક્ષા, ઔર કુછ કમ માત્રા મેં સમાજશાસ્ત્ર ઔર સાંસ્કૃતિક અધ્યયન કે ક્ષેત્રોં કે કુછ પર્યવેક્ષકોં દ્વારા અધ્યયન કિયા ગયા થા કિ જ્ઞાન વિસ્ફોટ ને, જો હમારે સમકાલીન યુગ (હાઇપરરિયાલિટી) કી વિશેષતા હૈ, બચપન કી પરંપરાગત ધારણાઓં કો કમજ઼ોર કિયા હૈ ઔર બચપન કી શિક્ષા કે ક્ષેત્ર કો પરિવર્તિત કિયા હૈ. જિન્હોંને સમકાલીન સૂચના પ્રૌદ્યોગિકી કો આકાર દિયા હૈ, નિર્દેશિત ઔર નિયોજિત કિયા હૈ, ઉન્હોંને બચપન કે પુનઃનિરૂપણ મેં એક અતિરંજિત ભૂમિકા નિભાઈ હૈ. કિન્ચેલો ઔર સ્ટીનબર્ગ કા માનના હૈ કિ બેશક, સૂચના પ્રૌદ્યોગિકી ને અકેલે હી બચપન કે એક નએ યુગ કા સૂત્રપાત નહીં કિયા હૈ. જ઼ાહિર હૈ, કઈ સામાજિક, સાંસ્કૃતિક, રાજનીતિક ઔર આર્થિક કારકોં ને ઇસ તરહ કે પરિવર્તનોં કો સંચાલિત કિયા હૈ. કિંડરકલ્ચર કા મુખ્ય પ્રયોજન, સામાજિક, સાંસ્કૃતિક, રાજનીતિક, ઔર આર્થિક રૂપ સે બચપન કી બદલતી ઐતિહાસિક સ્થિતિ કો સ્થાપિત કરના તથા વિવિધ મીડિયા દ્વારા સ્થાપના મેં સહાયક ઉન તરીકોં કો વિશેષ રૂપ સે જાંચના હૈ જિસે કિન્ચેલો તથા સ્ટીનબર્ગ "નયા બચપન" કહતે હૈં. કિંડરકલ્ચર સમઝતા હૈ કિ બચપન એક હમેશા બદલતી સામાજિક ઔર ઐતિહાસિક શિલ્પકૃતિ હૈ - ના કિ કેવલ એક જૈવિક ઇકાઈ. ક્યોંકિ કઈ મનોવૈજ્ઞાનિકોં ને તર્ક દિયા હૈ કિ બચપન બઢ઼ને, વયસ્ક બનને કા એક પ્રાકૃતિક ચરણ હૈ, શૈક્ષિક સંદર્ભ સે આને વાલે કિન્ચેલો ઔર સ્ટીનબર્ગ ને કિંડરકલ્ચર કો બચપન કે "મનોવૈજ્ઞાનિકીકરણ" (સાઇકૉલોજિજ઼ેશન) જૈસે સુધારાત્મક રૂપ મેં દેખા.

બચપન કી ભૌગોલિકતાએં

બચપન કે ભૂગોલ મેં સમ્મિલિત હૈં કિ કિસ પ્રકાર (વયસ્ક) સમાજ બચપન કે વિચાર કો ગ્રહણ કરતા હૈ ઔર અનેક રૂપોં મેં વયસ્કોં કા આચરણ બચ્ચોં કે જીવન કો પ્રભાવિત કરતા હૈ. ઇસમેં બચ્ચોં કે આસ-પાસ કે પરિવેશ સંબંધી દૃષ્ટિકોણ ઔર તત્સંબંધી નિહિતાર્થ શામિલ હૈં. કુછ વિષયોં મેં યહ બચ્ચોં કે ભૂગોલ કે સમાન હૈ જો ઉસ સમય એવં સ્થાન કા પરીક્ષણ કરતા હૈ જિસમેં બચ્ચે જીવન વ્યતીત કરતે હૈં.

બચપન કી આધુનિક અવધારણાએં

બચપન કી અવધારણા જીવન-શૈલિયોં મેં પરિવર્તન ઔર વયસ્ક અપેક્ષાઓં કે પરિવર્તનોં કે અનુસાર વિકસિત હોતી ઔર આકાર બદલતી પ્રતીત હોતી હૈ. કુછ લોગોં કા માનના હૈ કિ બચ્ચોં કો કોઈ ચિન્તા નહીં હોની ચાહિએ ઔર ઉન્હેં કામ કરને કી જ઼રૂરત નહીં હોની ચાહિએ; જીવન ખ઼ુશહાલ ઔર પરેશાનિયોં સે મુક્ત રહના ચાહિએ. આમ તૌર પર બચપન ખ઼ુશી, આશ્ચર્ય, ચિંતા ઔર લચીલેપન કા મિશ્રણ હૈ. આમ તૌર પર યહ સંસાર મેં વયસ્કોં કે હસ્તક્ષેપ કે બિના, અભિભાવકોં સે અલગ રહકર ખેલને, સીખને, મેલ-મિલાપ, ખોજ કરને કા સમય હૈ. યહ વયસ્ક જિમ્મેવારિયોં સે અલગ રહતે હુએ ઉત્તરદાયિત્વોં કે બારે મેં સીખને કા સમય હૈ.

બચપન કો અક્સર બાહરી તૌર પર માસૂમિયત કે કાલ કે રૂપ મેં દેખા જાતા હૈ, જિસે સામાન્યતઃ સકારાત્મક સન્દર્ભ મેં લિયા જાતા હૈ, જો વિશ્વ કે સકારાત્મકક દૃષ્ટિકોણ કી ઓર સંકેત કરતા હૈ, વિશેષકર જહાં જ્ઞાન કા અભાવ ગ઼લતિયોં સે પ્રસ્ફુટિત હોતા હૈ, જબકિ મહાનતમ જ્ઞાન ગલતિયાં કરને સે પ્રાપ્ત હોતા હૈ. "માસૂમિયત કા હ્રાસ" એક સામાન્ય સંકલ્પના હૈ ઔર પ્રાય: ઇસે આયુ વૃદ્ધિ કે અભિન્ન અંશ કે રૂપ મેં દેખા જાતા હૈ. ઇસે આમ તૌર પર એક અનુભવ યા બચ્ચે કે જીવન કે એક ઐસે કાલ કે રૂપ મેં માના જાતા હૈ જબ બુરાઈ, પીડ઼ા યા અપને ચારોં ઓર કી દુનિયા કે બારે મેં ઉનકી જાગરૂકતા વિસ્તૃત હોતી હૈ. ઇસ વિષય કો ટૂ કિલ એ મૉકિંગ બર્ડ ઔર લાર્ડ ઑફ઼ દ ફ્લાઈજ઼ ઉપન્યાસોં મેં દર્શાયા ગયા હૈ. કાલ્પનિક ચરિત્ર પીટર પૈન ઐસે બચપન કા અવતાર હૈ જો કભી ખ઼ત્મ નહીં હોતા.

પ્રકૃતિ અભાવ વિકાર

પ્રકૃતિ અભાવ વિકાર (નેચર ડેફ઼િસિટ ડિસાર્ડર), રિચર્ડ લઉ દ્વારા અપની 2005 કી પુસ્તક લાસ્ટ ચાઇલ્ડ ઇન દ વુડ્સ મેં ગઢ઼ા ગયા શબ્દ હૈ, જો સંયુક્ત રાષ્ટ્ર અમેરિકા મેં^[૨] બચ્ચોં દ્વારા ઘર સે બાહર કમ સમય વ્યતીત કરને કી કથિત પ્રવૃત્તિ કો નિર્દિષ્ટ કરતા હૈ^[૩] જિસકે પરિણામસ્વરૂપ વિભિન્ન વ્યવહારપરક સમસ્યાએં ઉત્પન્ન હોતી હૈં.^[૪] કંપ્યૂટર, વીડિયો ગેમ ઔર ટેલીવિજ઼ન કે આગમન કે સાથ, બચ્ચોં કો બાહર કી છાનબીન સે અધિક સે ઘર કે અંદર રહને કે અનેક કારણ મિલ ગએ હૈં. "ઔસત અમેરિકી બચ્ચા ઇલેક્ટ્રૉનિક મીડિયા કે સાથ સપ્તાહ કે 44 ઘંટે બિતાતા હૈ".^[૫] માતા-પિતા ભી બચ્ચોં કો અપને બઢ઼તે હુએ "અજનબિયોં કે ખ઼તરોં" સે સંબંધિત ભય કે કારણ ઉનકી સુરક્ષા કી દૃષ્ટિ સે ઉન્હેં ઘર કે ભીતર હી રખ રહે હૈં.^[૫] હાલ કે શોધ ને બચ્ચોં દ્વારા સંયુક્ત રાષ્ટ્ર અમેરિકા મેં રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનોં મેં જાને કી ઘટતી સંખ્યા ઔર ઇલેક્ટ્રૉનિક મીડિયા કે ઉપભોગ મેં વૃદ્ધિ કે અતિરિક્ત અંતર કો રેખાંકિત કિયા હૈ.^[૬]

સ્વસ્થ બચપન

માતા-પિતાની ભૂમિકા

શારીરિક સ્વાસ્થ્ય

Further information: Childhood obesity, Childhood immunizations, and List of childhood diseases

બાલ સંરક્ષણ

Further information: Child labor, Child labor laws, Risk aversion, Child abuse, and Protection of Children Act

બચપન કા ખેલ

Further information: Play (activity), Playground, Imaginary friend, and Childhood secret club

બચ્ચે કે જ્ઞાનાત્મક, શારીરિક, સામાજિક ઔર ભાવનાત્મ‍ક સુદૃઢ઼તા કે લિએ ખેલ અનિવાર્ય હૈ.^[૭] યહ બચ્ચોં કો શારીરિક (દૌડ઼ના, કૂદના, ચઢ઼ના આદિ), બૌદ્ધિક (સામાજિક કૌશલ, સમુદાય નિયમ, નૈતિકતા ઔર સામાન્યં જ્ઞાન) ઔર ભાવનાત્મબક વિકાસ (સહાનુભૂતિ, કરૂણા ઔર દોસ્તી) કે અવસર પ્રદાન કરતા હૈ. અસંયોજિત ખેલ રચનાત્મકતા ઔર પરિકલ્પના કો પ્રોત્સાહિત કરતે હૈં. અન્ય બચ્ચોં ઔર સાથ હી, કુછ વયસ્કોં કે સાથ ખેલના ઔર પરસ્પર બાતચીત કરના દોસ્તી, સામાજિક અન્યોન્ય ક્રિયા, મતભેદ ઔર સંકલ્પોં કે અવસર પ્રદાન કરતે હૈં.

ખેલ કે માધ્યમ સે બચ્ચે બહુત હી કમ ઉમ્ર મેં અપને આસ-પાસ કી દુનિયા કે સંપર્ક મેં આતે હૈં ઔર પરસ્પર ક્રિયા કરતે હૈં. ખેલ બચ્ચોં કો એક ઐસે સંસાર કી રચના કરને ઔર ખોજ કરને કી અનુમતિ દેતા હૈ જિસમેં વે કભી-કભાર અન્ય બચ્ચોં યા દેખભાલકર્તાઓં કે સાથ સંયુક્ત રૂપ સે વયસ્કોં કે સમાન ભૂમિકા નિભાતે સમય અપને ભય પર વિજય પાકર માસ્ટ‍ર બન સકતે હૈં.^[૭] અનિર્દેશિત ખેલ બચ્ચોં કો સમૂહ મેં કાર્ય કરને, બાંટને, સમઝૌતા કરને, વિવાદ સુલઝાને ઔર સ્વ-પ્રવક્તા કૌશલ સીખને કે અવસર પ્રદાન કરતા હૈ. લેકિન જબ ખેલ વયસ્કોં દ્વારા નિયંત્રિત કિયા જાતા હૈ, બચ્ચે વયસ્કોં કે નિયમોં ઔર ચિંતાઓં કો મૌન રૂપ સે સ્વીકાર કર લેતે હૈં ઔર ખેલ દ્વારા પ્રદત્ત કુછ લાભ વિશેષકર રચનાત્મકતા, નેતૃત્વ ઔર સામૂહિક કૌશલ વિકાસ કે અવસર ખો દેતે હૈં.^[૭]

ખેલ કો બચ્ચોં કે શ્રેષ્ઠ વિકાસ કે લિએ ઇતના મહત્વપૂર્ણ માના જાતા હૈ કિ ઇસે માનવાધિકાર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ઉચ્ચ આયોગ મેં પ્રત્યેક બચ્ચે કે અધિકાર કે રૂપ મેં માન્યતા પ્રદાન કી ગઈ હૈ.^[૮] બચ્ચે, જિનકા પાલન-પોષણ ત્વરિત ઔર દબાવપૂર્ણ શૈલી મેં હોતા હૈ, વે બચ્ચોં દ્વારા સંચાલિત ખેલ સે હાસિલ હોને વાલે લાભોં સે વંચિત હો સકતે હૈં.^[૭]

ગલી કી સંસ્કૃતિ

બચ્ચોં કી ગલિયોં કી સંસ્કૃતિ કો યુવા બચ્ચોં દ્વારા રચિત સામૂહિક સંસ્કૃતિ કે રૂપ મેં નિર્દિષ્ટ કિયા જાતા હૈ ઔર કભી-કભાર ઇસે ઉનકે ગોપનીય સંસાર કે રૂપ મેં નિર્દિષ્ટ કિયા જાતા હૈ. યહ સાત ઔર બારહ વર્ષ કે બીચ કી ઉમ્ર વાલે બચ્ચોં કે બીચ બહુત આમ હૈ. યહ શહરી ઔદ્યોગિક જિલોં કે કામકાજી વર્ગ મેં દૃઢ઼તમ હૈ જહાં બચ્ચોં કો પરંપરાગત રૂપ સે બિના નિગરાની કે લંબે સમય તક બાહર ખેલને કી છૂટ હૈ. વયસ્કોં કે ન્યૂનતમ હસ્તક્ષેપ કે સાથ ઇસકા આવિષ્કાર ઔર કાફી હદ તક સંચાલન ખુદ બચ્ચોં દ્વારા કિયા ગયા હૈ.

યુવા બચ્ચોં કી ગલી સંસ્કૃંતિ પ્રાય: શાંત પિછલી ગલિયોં ઔર ફુટપાથોં તથા સ્થાનીય ઉદ્યાનોં, ખેલ કે મૈદાનોં, ઝાડિ઼યોં ઔર બંજરભૂમિ તથા સ્થાનીય દુકાનોં તક જાને વાલે માર્ગોં પર વિકસિત હોતી હૈ. યહ અક્સર શહરી ક્ષેત્રોં કે વિભિન્ન ભાગોં (સ્થા‍નીય ભવનોં, કિનારોં, ગલી કી ચીજ઼ોં આદિ) કો કલ્પનાશીલ પ્રતિષ્ઠા પ્રદાન કરતી હૈ. બચ્ચે નિશ્ચિત ક્ષેત્ર નિર્ધારિત કરતે હૈં જો અનૌપચારિક મિલન ઔર આરામ કરને કે સ્થલોં કા ઉદ્દેશ્ય પૂર્ણ કરતે હૈં (દેખેં: સોબેલ,2001). એક શહરી ક્ષેત્ર જો કિસી વયસ્ક કે લિએ પહચાન વિહીન ઔર ઉપેક્ષિત દિખાઈ દેતા હૈ બચ્ચોં કે સંદર્ભ મેં ગહન 'આત્મીય સ્થલ' હો સકતા હૈ. વીડિયો ગેમ, ઔર ટેલીવિજ઼ન જૈસે આંતરિક મનબહલાવ સાધનોં કે આવિષ્કાર કે બાદ, બચ્ચોં કી ગલી સંસ્કૃતિ કી જીવન-શક્તિ - યા અસ્તિત્વ - કે બારે મેં ચિંતાએં વ્યક્ત કી જા રહી હૈં.

સામાજિક વિજ્ઞાનમાં શોધ

તાજેતરમાં વયસ્કતાના સમાજશાસ્ત્રીય અભ્યામાં વધુ રસ લેવાઈ રહ્યો છે. સમકાલીન સામાજિક અને માનવવિજ્ઞાન સંશોધન સુધી પહુંચતા પહોંચતા, ઇથિયોપિયામાં લોકોએ બાળપણ અને સામાજિક સિદ્ધાંત વચ્ચે, એમના ઐતિહાસિક, રાજનીતિક અને સાંસ્કૃતિક આયામોની શોધની સાથે મુખ્ય કડીઓ વિકસાવી છે.

આ પણ જુઓ

જન્મદિન કી પાર્ટી
બચપન ઔર પલાયન
બચ્ચા
બચ્ચોં કી પાર્ટી કે ખેલ
વયસ્કતા
બચ્ચોં સે સંબંધિત લેખોં કી સૂચી
પારંપરિક બચ્ચોં કે ખેલોં કી સૂચી
અવસ્થા પરિવર્તન (રાઇટ ઑફ઼ પૈસેજ)
બચપન કા સમાજશાસ્ત્ર
ગલી મેં રહને વાલે બચ્ચે

સંદર્ભો

↑ મૈકમિલન ડિક્શનરી ફૉર સ્ટુડેંટ્સ મૈકમિલન, પૈન લિમિટેડ (૧૯૮૧), પૃષ્ઠ 173. 2010/07/15 કો પુનઃપ્રાપ્ત.
↑ ફ઼ૉર મોર ચિલ્ડ્રન, લેસ ટાઇમ ફ઼ૉર આઉટડોર પ્લે: બિજ઼ી શેડ્યૂલ્સ, લેસ ઓપન સ્પેસ, મોર સેફ઼્ટી ફ઼િયર્સ, એંડ લ્યૂર ઑફ઼ દ વેબ કીપ કિડ્સ ઇનસાઇડ મર્લિન ગાર્ડનર દ્વારા, ક્રિશ્ચિયન સાઇંસ મૉનિટર, 29 જૂન, 2006.
↑ યૂ.એસ. ચિલ્ડ્રન એંડ ટીન્સ સ્પેંડ મોર ટાઇમ ઑન એકડેમિક્સ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૭-૦૨ ના રોજ વેબેક મશિન ડાયને સ્વૈનબ્રો દ્વારા, દ યૂનિવર્સિટી રિકૉર્ડ ઑનલાઇન, દ યૂનિવર્સિટી ઑફ઼ મિશિગન.
↑ આર યૂઅર ચિલ્ડ્રન રિયલી સ્પેંડિંગ ઇનફ઼ ટાઇમ આઉટડોર્સ? સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૭-૨૮ ના રોજ archive.today ગેટિંગ અપ ક્લોજ઼ વિથ નેચર ઓપન્સ એ ચાઇલ્ડ્સ આઈસ ટુ દ વંડર્સ ઑફ઼ દ વર્લ્ડ, વિથ અ બાઉંટી ઑફ઼ હેલ્થ બેનિફ઼િટ્સ સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૭-૨૮ ના રોજ archive.today. ટૈમિ બુરાક દ્વારા, કૈનેડિયન લિવિંગ.
↑ ^૫.૦ ^૫.૧ આઉટસાઇડ અજિટેટર્સ બિલ ઓ'ડ્રિસકૉલ દ્વારા, પિટ્સબર્ગ સિટી પેપર
↑ "Is There Anybody Out There?", Conservation 8 (2), April–June 2007, archived from the original on 2008-12-01, https://web.archive.org/web/20081201164346/http://www.conbio.org/cip/article82nic.cfm, retrieved 2011-03-31
↑ ^૭.૦ ^૭.૧ ^૭.૨ ^૭.૩ Kenneth R. Ginsburg, MD, MSEd. "The Importance of Play in Promoting Healthy Child Development and Maintaining Strong Parent-Child Bonds" (PDF). American Academy of Pediatrics. મૂળ (PDF) માંથી 2007-10-09 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2011-03-31.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ "Convention on the Rights of the Child. General Assembly Resolution 44/25 of 20 November 1989". Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Unknown parameter |accessed= ignored (મદદ)

અતિરિક્ત પઠન

એરીસ, ફ઼િલિપ. સેંચુરીજ઼ ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ: એ સોશલ હિસ્ટ્રી ઑફ઼ ફ઼ૈમિલી લાઇફ઼ . ન્યૂયૉર્ક: એલ્ફ્રેડ એ. નૉફ઼, 1991.
બોઆસ, જૉર્જ. દ કલ્ટ ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ . લંદન: વારબર્ગ, 1966.
બ્રાઉન, મર્લિન આર, સં. પિક્ચરિંગ ચિલ્ડ્રન: કંસ્ટ્રક્શન્સ ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ બિટ્વિન રૌસ્યુ એંડ ફ્રાયડ . એલ્ડરશૉટ: એશગેટ, 2002.
બકિંઘમ, ડેવિડ. ઑફ઼્ટર દ ડેથ ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ: ગ્રોઇંગ અપ ઇન દ એજ ઑફ઼ ઇલેક્ટ્રૉનિક મીડિયા . બ્લૈકવેલ પબ્લિશર્સ, 2000. આઈએસબીએન 0745619339.
બંજ, માર્શિયા જે., સં. દ ચાઇલ્ડ ઇન ક્રિશ્ચિયન થૉટ . ગ્રૈંડ રૈપિડ્સ, એમઆઈ: વિલિયમ બી. એર્ડમૈન્સ પબ્લિશિંગ કંપની, 2001.
કૈલવર્ટ, કેરિન. ચિલ્ડ્રન ઇન દ હાઉસ: દ મેટીરિયલ કલ્ચર ઑફ઼ અર્લી ચાઇલ્ડહુડ, 1600-1900 . બૉસ્ટન: નૉર્થઈસ્ટર્ન યૂનિવર્સિટી પ્રેસ, 1992.
ક્લેવરલી, જૉન ઔર ડી.સી. ફ઼િલિપ્સ. વિશન્સ ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ: ઇન્ફ઼્લુએંશલ મૉડલ્સ ફ઼્રૉમ લોકી ટૂ સ્પૉક . ન્યૂયૉર્ક: ટીચર્સ કૉલેજ, 1986.
કૈનેલા, ગેલ ઔર જો એલ. કિન્ચોલો. "કિડવર્લ્ડ: ચાઇલ્ડહુડ સ્ટડીજ઼, ગ્લોબલ પર્સ્પેક્ટિવ્સ એંડ એજુકેશન". ન્યૂયૉર્ક: પીટર લૈંગ, 2002.
કનિંઘમ, હ્યૂ. ચિલ્ડ્રન એંડ ચાઇલ્ડહુડ ઇન વેસ્ટર્ન સોસાઇટી સિન્સ 1500 . લંદન: લૉન્ગમૈન, 1995.
કનિંગ્ટન, ફ઼િલિસ ઔર ઐની બક. ચિલ્ડ્રન્સ કૉસ્ટ્યૂમ ઇન ઇંગ્લૈંડ: 1300 ટૂ 1900 . ન્યૂયૉર્ક: બાર્ન્સ એંડ નોબલ, 1965.
ડીમૉસ, લૉયડ, સં. દ હિસ્ટ્રી ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ . લંદન: સાવનીર પ્રેસ, 1976.
હિગોનેટ, ઐની. પિક્ચર્સ ઑફ઼ ઇન્નોસેન્સ: દ હિસ્ટ્રી એંડ ક્રાઇસિસ ઑફ઼ આઇડિયલ ચાઇલ્ડહુડ . લંદન: થેમ્સ ઔર હડસન લિમિટેડ, 1998.
ઇમ્મેલ, એંડ્રિયા ઔર માઇકલ વિટમોર, સં. ચાઇલ્ડહુડ એંડ ચિલ્ડ્રન્સ બુક્સ ઇન અર્લી મૉડર્ન યૂરોપ, 1550-1800 . ન્યૂયૉર્ક: રૂટલેડ્જ, 2006
કિનકૈડ, જેમ્સ આર. ચાઇલ્ડ લવિંગ: દ ઇરૉટિક ચાઇલ્ડ એંડ વિક્ટોરિયન કલ્ચર . ન્યૂયૉર્ક: રૂટલેડ્જ, 1992
નૉર, જૈકલિન, સં. ચાઇલ્ડહુડ એંડ માઇગ્રેશન. ફ઼્રૉમ એક્સપીરિયંસ ટૂ એજેંસી . બિએલેફ઼ેલ્ડ: ટ્રાંસક્રિપ્ટ, 2005.
મુલર, અંજા, સં. ફ઼ૈશનિંગ ચાઇલ્ડહુડ ઇન દ એઇટિંથ સેંચુરી: એજ એંડ આઇડેંટિટી . બર્લિંગટન, વીટી: એશગેટ, 2006.
ઓ'માલે, એંડ્રયૂ. દ મેકિંગ ઑફ઼ દ મૉડર્ન ચાઇલ્ડ: ચિલ્ડ્રન્સ લિટરેચર એંડ ચાઇલ્ડહુડ ઇન દ લેટ એઇટિંથ સેંચુરી . લંદન: રુટલેડ્જ, 2003.
પિંચબેક, આઇવી ઔર માર્ગરેટ હેવિટ. ચિલ્ડ્રન ઇન ઇંગ્લિશ સોસાયટી . 2 ખંડ. લંદન: રુટલેડ્જ, 1969.
પોલૉક, લિંડા એ. ફ઼રગૉટન ચિલ્ડ્રન: પેરેંટ-ચિલ્ડ્રન રિલેશન્સ ફ઼્રૉમ 1500 ટૂ 1900 . કેમ્બ્રિજ: કેમ્બ્રિજ યૂનિવર્સિટી પ્રેસ, 1983.
પોસ્ટમૈન, નીલ. દ ડિસપિયરેંસ ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ . ન્યૂયૉર્ક: વિંટેજ, 1994.
શુલ્ટ્જ઼, જેમ્સ. દ નૉલેજ ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ ઇન દ જર્મન મિડલ એજસ.
શૉર્ટર, એડવર્ડ. દ મેકિંગ ઑફ઼ દ મૉડર્ન ફ઼ૈમિલી .
સોમરવિલે, સી. જૉન. દ ડિસ્કવરી ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ ઇન પ્યૂરિટન ઇંગ્લૈંડ . એથેંસ: યૂનિવર્સિટી ઑફ઼ જૉર્જિયા પ્રેસ, 1992.
સ્ટીનબર્ગ, શર્લી આર. ઔર જો એલ. કિન્ચેલો. કિંડરકલ્ચર: દ કૉર્પોરેટ કંસ્ટ્રક્શન ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ . વેસ્ટવ્યૂ પ્રેસ ઇંક, 2004. આઈએસબીએન 081339157.
સ્ટોન, લૉરેંસ. દ ફ઼ૈમિલી, સેક્સ એંડ મૈરેજ ઇન ઇંગ્લૈંડ 1500-1800 . ન્યૂયૉર્ક: હાર્પર ઔર રો, 1979.
જ઼ોરનાડો, જોસેફ઼ એલ. ઇન્વેંટિંગ દ ચાઇલ્ડ: કલ્ચર, આઇડિયૉલોજી, એંડ દ સ્ટોરી ઑફ઼ ચાઇલ્ડહુડ . ન્યૂયૉર્ક: ગારલૈંડ, 2001.

બાહ્ય કડીઓ

ઢાંચો:In Our Time
વર્લ્ડ ચાઇલ્ડહુડ ફ઼ાઉંડેશન સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૪-૦૨ ના રોજ વેબેક મશિન

[1] મૈકમિલન ડિક્શનરી ફૉર સ્ટુડેંટ્સ મૈકમિલન, પૈન લિમિટેડ (૧૯૮૧), પૃષ્ઠ 173. 2010/07/15 કો પુનઃપ્રાપ્ત.

[2] ફ઼ૉર મોર ચિલ્ડ્રન, લેસ ટાઇમ ફ઼ૉર આઉટડોર પ્લે: બિજ઼ી શેડ્યૂલ્સ, લેસ ઓપન સ્પેસ, મોર સેફ઼્ટી ફ઼િયર્સ, એંડ લ્યૂર ઑફ઼ દ વેબ કીપ કિડ્સ ઇનસાઇડ મર્લિન ગાર્ડનર દ્વારા, ક્રિશ્ચિયન સાઇંસ મૉનિટર, 29 જૂન, 2006.

[3] યૂ.એસ. ચિલ્ડ્રન એંડ ટીન્સ સ્પેંડ મોર ટાઇમ ઑન એકડેમિક્સ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૭-૦૨ ના રોજ વેબેક મશિન ડાયને સ્વૈનબ્રો દ્વારા, દ યૂનિવર્સિટી રિકૉર્ડ ઑનલાઇન, દ યૂનિવર્સિટી ઑફ઼ મિશિગન.

[4] આર યૂઅર ચિલ્ડ્રન રિયલી સ્પેંડિંગ ઇનફ઼ ટાઇમ આઉટડોર્સ? સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૭-૨૮ ના રોજ archive.today ગેટિંગ અપ ક્લોજ઼ વિથ નેચર ઓપન્સ એ ચાઇલ્ડ્સ આઈસ ટુ દ વંડર્સ ઑફ઼ દ વર્લ્ડ, વિથ અ બાઉંટી ઑફ઼ હેલ્થ બેનિફ઼િટ્સ સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૭-૨૮ ના રોજ archive.today. ટૈમિ બુરાક દ્વારા, કૈનેડિયન લિવિંગ.

[Agitators-5] ૫.૦ ^૫.૧ આઉટસાઇડ અજિટેટર્સ બિલ ઓ'ડ્રિસકૉલ દ્વારા, પિટ્સબર્ગ સિટી પેપર

[Conservation-6] "Is There Anybody Out There?", Conservation 8 (2), April–June 2007, archived from the original on 2008-12-01, https://web.archive.org/web/20081201164346/http://www.conbio.org/cip/article82nic.cfm, retrieved 2011-03-31

[AAP-7] ૭.૦ ^૭.૧ ^૭.૨ ^૭.૩ Kenneth R. Ginsburg, MD, MSEd. "The Importance of Play in Promoting Healthy Child Development and Maintaining Strong Parent-Child Bonds" (PDF). American Academy of Pediatrics. મૂળ (PDF) માંથી 2007-10-09 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2011-03-31.CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[8] "Convention on the Rights of the Child. General Assembly Resolution 44/25 of 20 November 1989". Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Unknown parameter |accessed= ignored (મદદ)

[૧]

[૨]

[૩]

[૪]

[૫]

[૬]

[૭]

[૮]