શ્રીધર વ્યાસ

શ્રીધર વ્યાસ ૧૪ મી-૧૫ મી સદીના પશ્ચિમ ભારતના એક ગુજરાતી કવિ હતા. તેઓ તેમણે રચેલી રણમલ્લ છંદ નામની વીરરસ ધરાવતી ઐતિહાસિક કવિતા માટે જાણીતા છે.

જીવન

તેમના નિજી જીવન વિષે વધુ માહિતી ઉપલબ્ધ નથી. રાજદરબાર કે સમાજમાં ધાર્મિક અનુષ્ઠાન કરાવનાર બ્રાહ્મણોને વ્યાસની ઉપાધિ અપાતી. કનૈયાલાલ મુનશી તેમણે રાજકવિ તરીકે વર્ણવે છે. તેઓ ઈડરના રાઠોડ રાજપૂત સાશક, રણમલ્લ સાથે સંબંધ ધરાવે છે.

સર્જન

૧૪૦૦ની સાલમાં તેમના દ્વારા લખાયેલી રચના રણમલ્લ છંદ માટે તેઓ વિશેષ જાણીતા છે. આ રચના દીલ્હી સલતનત દ્વારા નિમાયેલા અણહિલવાડ (પાટણ)ના સૂબેદાર મુઝફ્ફર શાહ પ્રથમ (ઝફર ખાન)ના ઇ. સ. ૧૩૯૮માં અમદાવાદ ખાતે થયેલા પરાજયની વાર્તા વર્ણવે છે.. પ્રાચીન ગુજરાતીમાં લખાયેલી કૃતિઓમાં આ એક ઉત્તમ કૃતિ માનવામાં આવે છે. આમાં અવહતથા નામની રાજ કવિઓ દ્વારા વાપરવામાં આવતી કૃત્રિમ વાણીનું મિશ્રણ છે. તેઓ આ યુદ્ધના પ્રત્યક્ષ સાક્ષી હોઈ શકે છે. આની સત્યતા સમકાલીન મુસ્લીમ લેખાણોથી પ્રસ્થાપિત થાય છે આથી આને એક ઐતિહાસિક કૃતિ પણ ગણી શકાય છે. આ કવિતા સંસ્કૃતના ૧૦ શ્લોકથી શરૂ થાય છે અને ત્યાર બાદ ૬૦ ગુજરાતી શ્લોક ધરાવે છે. આ કવિતાની કડીઓ ઘણા પર્શિયન અને અરબી શબ્દો ધરાવે છે. વીરરસ ઉપજાવવા વ્યંજનો તેમાં વપરાયા છે. તેમાં દર્શાવેલ લડાઈનું વર્ણન, નાયકનું ચિત્રણ અને પ્રાસ વગેરે ને કારણે આ કૃતિ ગુજરાતી સાહિત્યમાં અનન્ય છે.

તેમની રચના દશમ સ્કંધ એ ભાગવદ્ પુરાણના દસમા સ્કંધનું ગુજરાતી સંસ્કરણ છે. તેમાં ફક્ત ૧૨૭ કડીઓ છે અને તે હસ્ત પ્રત પણ ક્ષીણ થઈ ગઈ છે.

તેમણે શપ્તશતી છંદ અથવા ઈશ્વરી છંદની પણ રચના કરી છેજે દુર્ગા શપ્તશી (દેવી માહાત્મ્ય) પર આધારિત છે, તે માર્કંડેય પુરાણનો ભાગ છે. તેમાં ૧૨૦ કડીઓ છે.

આ પણ જુઓ

• ગુજરાતી સાહિત્યકારોની યાદી

બાહ્ય કડીઓ

• History of Gujarati Literature