જદુગોપાલ મુખર્જી

જદુગોપાલ મુખર્જી (૧૮ સપ્ટેમ્બર ૧૮૮૬ – ૩૦ ઓગસ્ટ ૧૯૭૬) એક બંગાળી ભારતીય ક્રાંતિકારી હતા, જેમણે જતીન્દ્રનાથ મુખર્જી અથવા બાઘા જતીનના અનુગામી તરીકે યુગાન્તરના સભ્યોને ગાંધીજીની ચળવળને તેમની પોતાની આકાંક્ષાની પરાકાષ્ઠા તરીકે ઓળખવા અને સ્વીકારવાની આગેવાની લીધી હતી.

જદુગોપાલ મુખર્જી
જન્મની વિગત	(1886-09-18)18 September 1886 તમલુક, બ્રિટીશ ભારત
મૃત્યુ	30 August 1976(1976-08-30) (ઉંમર 89)
રાષ્ટ્રીયતા	ભારતીય
વ્યવસાય	ભારતીય ક્રાંતિકારી
સંસ્થા	યુગાન્તર, હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિયેશન
ચળવળ	ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળ

પ્રારંભિક જીવન

જદુગોપાલ અથવા જદુનો જન્મ પશ્ચિમ બંગાળમાં રૂપનારાયણ નદીના કાંઠે મેદિનીપુર જિલ્લામાં તમલુક ખાતે થયો હતો, જ્યાં તેમના પિતા કિશોરીલાલ વકીલાત કરતા હતા અને પોતાને ખય્યાલ ગાયક તરીકે ઓળખાવતા હતા. આ પરિવાર ઉત્તર કોલકાતાના બેનિયાટોલાથી આવ્યો હતો. જદુની માતા ભુવનમોહિની વૈષ્ણવ પરિવારમાંથી આવતા હતા અને તેમના બાળકોમાં ભક્તિની ભાવનાનો સંચાર કર્યો હતો. જદુના નાના ભાઈ યુએસમાં સ્થાયી થવાના હતા અને પશ્ચિમમાં પ્રખ્યાત લેખક અને સાંસ્કૃતિક વિદ્વાન ધનગોપાલ મુખર્જી તરીકે ઓળખાતા હતા. કોલકાતાની ડફ સ્કૂલના ઉચ્ચ વર્ગના વિદ્યાર્થી તરીકે જદુએ તેમના એક શિક્ષક પાસેથી રાષ્ટ્રભક્તિના વિચાર શીખ્યા હતા. તેઓ ૧૯૦૫માં કોલકાતા અનુશીલન સમિતિના સભ્ય બન્યા અને બંગાળ વિભાજનની નિષ્ફળતાથી, આ સમયગાળાના રાજકીય વાતાવરણથી આકર્ષાયા હતા. તેઓ તેમની આત્મકથામાં લખે છે કે ૧૯૦૬માં રોયલ બંગાળ ટાઈગર સાથે બાઘા જતીનની એકલા હાથે થયેલી લડાઈએ તેમને અને તેમના મિત્રોને રોમાંચિત કર્યા હતા અને તેઓ એક પરાક્રમી યુગ સાથે જોડાયેલા હોવાની છાપ ધરાવતા હતા. એફએની પરીક્ષા પછી ૧૯૦૮માં જદુએ કલકત્તા મેડિકલ કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો. દેશભક્તિની વધતી જતી લહેરનું નિરીક્ષણ અને વિશ્લેષણ કરવાના શોખીન અને તેમને દબાવવાના સરકારના પગલાંને નિહાળવાના શોખીન, જદુએ અલિપ્ત રહેવાનું પસંદ કર્યું, પોતાની જાતને કેટલાક નજીકના મિત્રો સુધી મર્યાદિત રાખી.

પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ

૧૯૧૩માં દામોદર નદીમાં આવેલા પૂરના રાહત કાર્ય દરમિયાન જદુગોપાલ બાઘા જતીન અને બાદમાંના તેમના મહત્વના સહયોગીઓના પરિચયમાં આવ્યા. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન સશસ્ત્ર વિદ્રોહના આયોજન માટે પ્રાદેશિક એકમોને મજબૂત કરવામાં વ્યસ્ત જતિને રાસબિહારી બોઝને ભારતની જવાબદારી માટે નિયુક્ત કર્યા. જ્યારે જદુગોપાલને કેલિફોર્નિયામાં તારકનાથ દાસ અને જર્મનીમાં વીરેન્દ્રનાથ ચટ્ટોપાધ્યાય સાથે વિદેશી કડીઓ વિકસાવવાનો હવાલો મળ્યો. મુખ્યત્વે ઈન્ડો-જર્મન યોજનાની નિષ્ફળતા અને ૧૯૧૫માં બાઘા જતિનના આકસ્મિક નિધનથી, જતિનના કાયદેસરના જમણા હાથ ગણાતા અતુલકૃષ્ણ ઘોષ ક્ષણિક નિરાશામાં ડૂબી જતાં, જદુગોપાલે તેમનું સ્થાન લીધું અને ક્રાંતિકારીઓને વિખેરાઈ જવા કહ્યું. જદુની ગેરહાજરી દરમિયાન ભૂપેન્દ્ર કુમાર દત્તાએ ૧૯૧૭માં તેમની ધરપકડ સુધી નેતૃત્વ જાળવી રાખ્યું હતું.

સ્વદેશાગમન

આસામ-બર્મા અને તિબેટ-ભૂતાન સરહદોના ડુંગરાળ જંગલોમાં છુપાયેલા જદુને ક્રાંતિકારીઓની પ્રવૃત્તિઓની સામ્રાજ્યવાદીઓ પર કેવી અસર પડી છે અને પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધના અંતે રોલેટ એક્ટ સાથે બંધારણીય સુધારાઓની સંભવિત છૂટછાટના પ્રશ્ન વિશે માહિતી આપવામાં આવી હતી. ૧૯૨૧માં સ્વદેશ પરત ફરતા જદુએ મેડિકલ ડિગ્રીની પરીક્ષામાં બેસવાની ખાસ મંજૂરી મેળવી અને ૧૯૨૨માં વિક્રમી પરિણામો સાથે પરીક્ષા પાસ કરી. ગાંધીજીની પ્રથમ નિષ્ફળતા પછી, તેમના પ્રારંભિક કરાર મુજબ, જુગાન્તરના સભ્યોએ વૈકલ્પિક સ્વરાજ ચળવળ રચવા માટે દેશબંધુ ચિત્તરંજન દાસ અને સત્યેન્દ્રચંદ્ર મિત્રાના હાથ નીચે કામ શરૂ કર્યું અને તેમણે ૯ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૨૩ના રોજ બંગાળથી પંજાબ સુધી બાઘા જતીનના આત્મદાનની ૮મી વર્ષગાંઠની ઉજવણી કરીને પોતાનો નવો કાર્યક્રમ જાહેર કર્યો.

લાલા હરદયાલનો સંદેશો મળ્યા પછી પંડિત રામપ્રસાદ બિસ્મિલ અલ્હાબાદ ગયા જ્યાં તેમણે ડૉ. જદુગોપાલ મુખર્જી અને શચીન્દ્રનાથ સાન્યાલની મદદથી ૧૯૨૩ની શિયાળાની ઋતુમાં હિન્દુસ્તાન રિપબ્લિકન એસોસિયેશનના બંધારણનો મુસદ્દો તૈયાર કર્યો. આ બંને ક્રાંતિકારીઓ બંગાળના હતા. અલ્હાબાદના યલો પેપર પર આ સંગઠનનું મૂળ નામ અને હેતુ ટાઇપ કરવામાં આવ્યા હતા. આથી સતર્ક થઈને બ્રિટિશ સત્તાવાળાઓએ તરત જ કટ્ટરપંથીઓની ધરપકડ કરી લીધી; પ્રથમ વખત ધરપકડ કરવામાં આવી ત્યારે જદુને ચાર વર્ષ માટે રાજ્ય કેદી અધિનિયમ હેઠળ અટકાયતમાં લેવામાં આવ્યા હતા. ૧૯૨૭માં તેમને મુક્ત કરવામાં આવ્યા પણ બંગાળમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યા.

રાંચીમાં સ્થાયી થયા પછી ટીબીની સારવારમાં તેમણે ઉત્કૃષ્ટ પ્રતિષ્ઠા મેળવી હતી. તેમણે ૧૯૩૪માં અમિયારાની ચૌધરી સાથે લગ્ન કર્યા અને તેમને બે પુત્રો હતા. આ તબક્કે, તેઓ જુગાન્તર અને અનુશીલન કટ્ટરપંથીઓને એકસાથે લાવવામાં સફળ થયા, અને અલ્પજીવી રીતે સંયુક્ત કર્મી-સંઘનું ગઠબંધન કર્યું; સુભાષચંદ્ર બોઝ અને જુગાન્તર નેતાઓ તેમની કાર્યક્ષમતા પ્રત્યે ઉદાસીન હતા તેવા બહાના હેઠળ અનુશીલન સમિતિના સભ્યોએ આ ગઠબંધનનો અંત આણ્યો.

જદુએ ૧૯૩૮માં પહેલ કરી અને જાહેરાત કરી કે જુગાન્તર એક એવા પક્ષ તરીકે અસ્તિત્વ ધરાવતું બંધ થઈ ગયું છે જે કોંગ્રેસથી અલગ છે અને ગાંધીજીને પોતાનો સંપૂર્ણ ટેકો આપે છે. ૧૯૪૨માં ગાંધીજીને ભારત છોડો ચળવળનું આયોજન કરવામાં મદદ કરવા બદલ તેમની ફરીથી ધરપકડ કરવામાં આવી, બે વર્ષ પછી તેમને છોડી મૂકવામાં આવ્યા. સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા અને ભારતના ભાગલા જેવા મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ પર કોંગ્રેસના સમાધાન સાથે તેઓ અસંમત હતા, અને તેમણે ૧૯૪૭ માં રાજીનામું આપ્યું હતું. ૧૯૭૬માં તેમનું અવસાન થયું હતું.