વિકિપીડિયા

મમી

મમી એ એક શબ છે જેની ત્વચા અને અંગોને, એક પેટીમાં અંદર જ્યાં શબને મૂકાય છે ત્યાં રસાયણો; અત્યંત ઠંડી, બહુ ઓછી ભેજ, અથવા હવાના અભાવની સામે કયા તો ઈરાદાપૂર્વક અથવા પ્રાસંગિક પ્રદર્શન કરવા માટે સંગ્રહ કરવામાં આવે છે. વર્તમાનમાં, સૌથી જુની શોધાયેલી (કુદરતી) મમી પ્રક્રિયા કરાયેલ મનુષ્યનું શબ, વધ કરાયેલું માથુ, જે 6000 વર્ષ જુની તારીખનું હતું અને 1936માં શોધાયેલું હતું.[૧] સૌથી વધુ પ્રસિદ્ધ ઈજીપ્તની મમીઓ સેટી I, રમેસેસ II (13મી સદી બીસી) છે, જે સૌ પ્રથમ ઈજીપ્તની મમી તરીકે ઓળખાતી, જેનું ઉપનામ તેના વાળના કલરના કારણે “ જીંજર ” રાખવામાં આવેલું છે તે લગભગ 3300 બીસીના સમયથી જુની છે.

મમી
આલ્બર્ટ હોલ મ્યુઝિયમ, જયપુર ખાતે મમી

મનુષ્યની અને બીજા પ્રાણીઓની મમીઓ સમગ્ર દુનિયામાં વિવિધ જગ્યાઓએ મળી આવેલ છે, જે બંને કુદરતી સંરક્ષણ અથવા તો અસાધારણ સ્થિતિઓના કારણે અને મૃતને સાચવવાની સાંસ્કૃતિક શિલ્પકૃતિઓના કારણે હશે. એક મિલિયન પ્રાણીઓની મમીઓથી પણ વધારે મમીઓ ઈજીપ્તમાં મળી આવેલ છે, જેમાં ઘણી બધી બિલાડીઓનો સમાવેશ થાય છે. તેમને દફન કરવામાં અને તેમનું સમગ્ર કામ પૂરુ કરવામાં લગભગ 70 દિવસ લાગે છે.[૨]

વ્યુત્પત્તિ શાસ્ત્ર

ફેરફાર કરો
z
,
a		 H
Mummy (sˁḥ)
Egyptian hieroglyphs

અંગ્રેજી શબ્દ મમી એ મધ્યકાલિન સમયમાં લેટિન મમ્યા પરથી મેળવવામાં આવ્યો છે, જે પર્શિયન શબ્દ મમ (موم)પાસેથી લેવામાં આવ્યો છે, જેનો અર્થ “ બીટુમેન ” થાય છે. તેની કાળી પડેલી ત્વચાને કારણે બીટુમેનનો એક સમયે પ્રાચીન ઈજીપ્શિયનોની દફનાવવાની પદ્ધતિમાં વિસ્તૃત રૂપથી ઉપયોગ થતો હતો. (વધુ જુઓ : મમ્મીયા)

ઈજીપ્તની શબપરીરક્ષણ પ્રક્રિયા

ફેરફાર કરો

પ્રારંભમાં ઓળાખાતી ઈજીપ્શિયન મમી, તેના વાળના રંગ માટે ઉપનામ “ જીંજર ” રાખેલ છે, તે 3300 બીસીની તારીખના સમયથી જુની છે. હાલમાં બ્રિટીશ મ્યુઝિયમમાં પ્રદર્શિત કરેલ છે, જીંજરની શોધ ગરમ રણની રેતીમાં દટાયેલી રીતે થઈ હતી. રણની સ્થિતિ કુદરતી રીતે શબોને સાચવી શકે છે, માટે અનિશ્ચિત છે કે શુ આ શબપરીરક્ષણ ઈરાદાપૂર્વક થઈ હતી કે નહીં. જો કે, જીંજરને થોડાક માટીના વાસણો સાથે દફનાવેલી હોવાથી, એવું જણાય છે આ શબપરીરક્ષણ દ્વારા તેને દાટવા માટેની સાચવવાની પ્રક્રિયાની રીતે થયું હશે. પથ્થરોનો તેની ટોચ પર ઢગલો એ શિયાળ અને બીજા મુર્દાખોરોથી શબ ન ખાઇ શકે તે માટે કરવામાં આવ્યો હશે અને માટીના વાસાણોમાં ખાવાનું અને પીણું હશે જે માટે પાછળથી એવું માનવામાં આવ્યું કે મૃતકને બીજી દુનિયાની મુસાફરી કરતી વખતે જીવીત રાખવા માટે મૂકવામાં આવ્યા હશે.

મધ્ય કિંગડમથી શરૂ થઈને, શબ દફન કરનારાઓ મીઠાનો ઉપયોગ કરતા હતા કે જેથી ભેજને શરીરમાંથી કાઢી શકાય. મીઠા જેવા પદાર્થ નેટ્રોન સૂકાઇ જાય અને હાડકા કરતા ચરબીને વધારે વખત સાચવી શકે. એક વખત સુકાયા બાદ, મમીને ધાર્મિક વિધિ સાથે સુગંધિત પદાર્થો અને તેલ વડે અભ્યંજિત કરાય છે. નિરર્થક શરીરને નેટ્રોનથી ઢાંકવામાં આવે છે, જેથી શુષ્કતાની પ્રક્રિયા ઝડપથી થાય અને વિભાજનને ટાળી શકાય. નેટ્રોન શરીરને રણની રેતીથી પણ વધારે ઝડપથી સુકવે છે, અને શરીરને ઘણી સારી રીતે સાચવે છે. વારંવાર આંગળી અને અંગૂઠાનું રક્ષણકારક પણ મમીઓની આંગળી અને અંગૂઠાઓ પર મૂકવામાં આવે છે જેથી તે ટૂટી ના જાય. તેઓને સફેદ લીનનના પટ્ટાઓથી લપેટી દેવામાં આવે છે જેથી શરીરને નુકસાન ના પહોંચે અને રક્ષણ થાય. તે પછી, શરીરને વધુ રક્ષણ કરવા માટે કેનવાસના પતરામાં લપેટવામાં આવે છે. ઘણા પવિત્ર આભૂષણો અને તાવિજો અંદર અને મમીની આજુબાજુ અને રેપિંગની ફરતે મૂકવામાં આવે છે. આ મમીને હાનીથી બચાવવા અને મમીની આત્માને સારી કિસ્મત આપવા માટેના અર્થે કરાય છે. એક વખત સાચવ્યા બાદ, તેને આરામ કરવા માટે એક પ્રસ્તર તાબુતમાં એક સેક્રોફાગસમાં મૂકવામાં આવે છે જ્યાં એવું મનાય છે કે મમી અન્તકાળ સુધી આરામ કરી શકે. કોઈક પ્રકરણોમાં, મમીના મોઢાને પછી શ્વાસોચ્છવાસ પ્રક્રિયાની નિશાની બતાવવા માટે ધાર્મિક રૂપથી ખુલ્લુ રાખવામાં આવે છે, જેણે ફરીથી જીવીત મમીઓની કથાઓને જન્મ આપ્યો.[૩]

ઈજીપ્તની મમીઓનો વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ

ફેરફાર કરો
 
બ્રિટીશ મ્યુઝિયમમાં મમી

19મી અને પ્રારંભિક 20મી સદીઓમાં વિશ્વભરના મ્યુઝિયમો દ્વારા મમીઓની શોધ કરાઇ હતી અને ઘણા આજે મમીઓનું પ્રદર્શન કરે છે. નોંધનીય સારા ઉદાહરણોનું પ્રદર્શન કૈરોના ઈજીપ્શિયન મ્યુઝિયમ, બર્લીનમાં એજીપ્શિશ્ચીસ મ્યુઝિયમ, અને લંડનમાં બ્રિટીશ મ્યુઝિયમમાં કરાયું છે. ઈજીપ્તનું શહેર લકસોર આ માટે ઘર છે, અને મમી પરીરક્ષણ સંગ્રહાલય તરીકે પ્રખ્યાત છે. શરીર પરીરક્ષણ અવશેષ જે પાછળથી રમેસેસ I માં પરીવર્તિત થયું જેનો અંત ડેરડેવીલ મ્યુઝિયમમાં થયો જે યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ-કેનેડા બોર્ડર ઉપર નાયગ્રા ધોધ પાસે આવેલ છે; નોંધણી સૂચવે છે કે 1860માં એક કેનેડીયનને વેચવામાં આવેલું અને પ્રદર્શનની સાથે સાથે બીજા પ્રદર્શન બતાવે જેમ કે લગભગ 140 વર્ષ જુની બે માથાની ગાય, એટલાન્ટામાં મ્યુઝિયમ, જ્યોર્જીયા જેણે મમીને બીજી શિલ્પકૃતિઓ સાથે મેળવેલી, એ શોધ્યું કે આ રાજાશાહી છે અને માટે તેણે ઈજીપ્તની સુપ્રીમ કાઉન્સિલ ઓફ એન્ટિકસને પાછી આપવી પડી. તે હાલમાં લક્સોર મ્યુઝિયમમાં પ્રદર્શનમાં મૂકેલ છે.

ઢાંચો:Wikinewspar

તાજેતરમાં, વિજ્ઞાને પણ મમીમાં વધારે રસ લીધો છે. ડો બોબ બ્રેયર એક ઈજીપ્તનો વૈજ્ઞાનિક છે, જે પ્રથમ આધુનિક વૈજ્ઞાનિક છે જેણે પ્રાચીન ઈજીપ્શિયનની પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરી એક મમી રચવાનો પ્રયત્ન કર્યો. મમીનો ઉપયોગ દવાઓમાં વિકિરણના સ્તરે કેટ સ્કેન સાધનોના શક્તિનો માપ કાઢવામાં થાય છે, જે જીવતા માણસો પર પ્રયોગ કરવા માટે ખૂબ ભયાનક હોઇ શકે. હકીકતમાં, મમીનો અભ્યાસ તેમને ખોલ્યા વગર કેટ સ્કેન અને એકસ-રે મશીનોનો ઉપયોગ કરી, તેની અંદર શું છે તેનું ડિજીટલ ચિત્ર બનાવીને તેના અભ્યાસ કરવા માટે થાય છે. તેઓ જીવવિજ્ઞાની અને માનવવિજ્ઞાનીઓને ખૂબ ઉપયોગી છે, કારણ કે તેઓએ ખૂબ પ્રાચીન લોકોના આરોગ્ય અને રહેણી કરણી વિશેની ખૂબ મહત્વની માહિતીઓનો ભંડાર આપ્યો છે. 2008માં, આધુનિક પેઢીના સીટી સ્કેનર્સ (શિકાગોની યુનિવર્સિટીમાં 64 અને 256 સ્લાઈસ ફિલીપ્સ) નો ઉપયોગ મેરેસમનના અભ્યાસ માટે કરવામાં આવ્યો, જે અમનના મંદિરની ગાયિકા અને મહિલા પાદરી હતી, જેની મમી હાલમાં શિકાગોના ઓરિએન્ટલ ઈન્સ્ટિટયૂટમાં છે.

 
બ્રિટીશ મ્યુઝિયમમાં એક મમી

મમીના ડીએનએના અણુસંબંધિત પ્રતિરૂપણમાં રસ ધરવાતા વૈજ્ઞાનિકોએ એક ઈજીપ્તની મમી જેની તારીખ સિરકા 400 બીસીની છે તેનો મનોવિશ્લેશ કરી શકાય તેવા ડીએનએના શોધાયાનો અહેવાલ આપ્યો છે.[૪] જો કે પછીના મધ્ય કિંગડમની પ્રાચીન ઈજીપ્તની મમીના વાળના પૃથ્થકરણે એક સુવ્યવસ્થિત ભોજન યોજનાનો પુરાવો બતાવે છે, સિરકાની 3200 બીસીની પ્રાચીન ઈજીપ્તની મમીઓ અતિશય એનીમિયા અને હેમોલાયટિક વિકારની નિશાનીઓ બતાવે છે.[૫]

કુદરતી મમી

ફેરફાર કરો
 
એક કુદરતી શબ પરીરક્ષણ કરાયેલ જળઘોડો

મમી જે કુદરતી મળતા વાતાવરણની પરિસ્થિતિઓના કારણે બનતી હોય છે જેમ કે અત્યંત ઠંડક (ઓટઝી ધ આઈસમેન, ધ આઈસ મેઇડન, ધ લુલ્લાઈલાકો બાળકની મમી), તેજાબ (તોલુન્ડ મેન), ખારાપણું (સોલ્ટ મેન), અથવા તો સુકાયેલ શુષ્કતા (ટારીમ મમી), વિશ્વભરમાંથી મળી આવેલ છે. એક હજારથી વધારે આયર્ન યુગના સમયના શબો, કહેવાતી શરીરની પેટીઓ, ઉત્તરી યુરોપમાં પેટીઓમાં મળી આવેલ હતી, જેમ કે યડે ગર્લ અને લિન્ડો મેન.[૬] કુદરતી શબપરીરક્ષણ અન્ય પ્રાણીની પ્રજાતિઓમાં પણ બને છે; જે છીછરા ખારા પાણીના વાતાવરણમાં રહેલી પ્રજાતિઓ માટે સૌથી વધુ સામાન્ય છે, ખાસ કરીને તેવા પ્રાણીઓ જેમનું શારીરિક બંધારણ આ પ્રક્રિયા માટે ખાસ રીતે અનુકૂળ હોય જેમ કે જળઘોડો અને સ્ટારફીશ (તારા માછલી). જુની મમી જેમ કે ડાયાનોસોરસ લિઓનાર્ડો, ડાકોતા અને અમેરિકામાં ટ્રાચોડનની મમી ખૂબ કિંમતી શોધો હતી.

યુરોપ

ફેરફાર કરો

ઇટાલી

ફેરફાર કરો

કુદરતી શબપરીરક્ષણ દુર્લભ છે, જેને બનવા માટે ખાસ વાતાવરણની જરૂર પડે છે, પરંતુ તેણે સૌથી જુની જણાતી કેટલીક મમીને ઉત્પન્ન કરી છે. સૌથી વધુ પ્રસિદ્ધિ પ્રાચીન મમી ઓટઝી ધ આઈસમેન છે, જે 3300 બીસીની આસપાસ ઓટઝલ આલ્પસમાં ગ્લેસિયરમાં બરફ બની ગઈ હતી જેની શોધ 1991માં થઈ. ફેરેનટીલોમાં 1805 [૧]માં પણ અમ્બ્રીઆ પ્રદેશની મમી શોધાઇ હતી. આ વીસ કુદરતી મમી છે, જેમાંથી સૌથી પ્રાચિન છે તેની તારીખ ચોથી સદીની છે અને સૌથી નવી અને 19મી સદીની છે.

પેટીના શબ

ફેરફાર કરો

યુનાઇટેડ કિંગડમ, રિપબ્લિક ઓફ આયર્લેન્ડ, જર્મની, નેધરલેન્ડ, સ્વિડન અને ડેનમાર્કે મોટી સંખ્યામાં પેટીના શબોના ઉત્પાદન કર્યા છે, સ્ફેગ્નમ પેટીઓમાં જમા થયેલા લોકોની મમી, જે અનિશ્ચિતપણે ખૂન અથવા તો ધાર્મિક બલિના પરિણામે હતા. તેવા પ્રસંગોમાં, પાણીની એસિડીટી, ઠંડું તાપમાન અને ઓક્સિજનનો અભાવ, ભેગા થઇને શરીરની ત્વચા અને નાના કોષોને પકવી નાખે. હાડપિંજર વિશિષ્ટરૂપથી અધિક સમય સુધી વિઘટિત રહે છે. આવી મમી આશ્ચર્યજનકપણે પેટીમાંથી કાઢીએ તો ઘણી સારી રીતે સચવાયેલી હોય છે, જેની ત્વચા અને આંતરીક અંગો અખંડ હોય છે; અને મૃતકના પેટને તપાસીને તેના છેલ્લા ભોજનની માહિતી પણ નક્કી કરવું શકય બને છે. પ્રખ્યાત પ્રસંગ તેમાં હરાલડસ્કેર મહિલાનો છે, જેની શોધ જુટલેન્ડમાં 1835માં પેટીમાં કામદારો દ્વારા થઈ હતી. તેની ખોટી ઓળખ પ્રારંભિક મધ્યકાલિન ડેનિશ રાણી તરીકે થઈ અને તેના કારણે તેને રાજાશાહી તાબૂત વેજલેના સેન્ટ નિકોલાઈ ચર્ચમાં મૂકવામાં આવી હતી, જ્યાં તે હાલ પણ સ્થિત છે.

ગુઆન્ચિસ (આદીવાસી રહેવાસી) ની મમી

ફેરફાર કરો
 
મ્યુસીયો ડી લા નેચરલેઝા વાય એલ હોમ્બ્રે (તેનેરાઈફ, કેનરી આઈલેન્ડ, સ્પેન) માં સન એન્ડ્રેસની મમી

કેનેરી આઇસલેન્ડના મૂળ ગુઆન્ચિસ (આદિવાસી રહેવાસીઓ) તેમના શબને દફન કરતા, કેટલીએ મમી શુષ્કતાની તીવ્ર સ્થિતિમાં મળી આવેલ હતી, દરેકનું વજન 6 કે 7 પાઉન્ડથી વધારે ન હતું. તેઓની પદ્ધતિ પણ પ્રાચીન ઈજીપ્શિયનના લોકોની જેમ સમાન હતી. શબને દફન કરવાની પ્રક્રિયા અલગ પડતી હતી. ટેનેરાઈફમાં, શબ માત્ર બકરા અને ઘેટાની ચામડીઓમાં વિટાળેલ હતા, જ્યારે બીજા આઇસલેન્ડમાં, એક દારૂ જેવા દ્રવ્યનો ઉપયોગ શરીરને સાચવવા થતો હતો, જે પછી શોધી કે પહોંચી ના શકાય તેવી ગૂફાઓમાં મુકતા હતા, અથવા કબ્રના ઢગલામાં દાટી દઈ ઉપર રેતીનો ઢગલો કરતા હતા. જો કે ટેનેરાઈફના ઘણા વિસ્તારોમાં શરીરનો વનસ્પતિ તત્વો સાથે પ્રક્રિયા કરતા હતા. દફન કરવાનું કામ એક નિશ્ચિત વર્ગ માટે નક્કી કરેલ હતો, મહિલા મૃતક માટે મહિલાઓ, પુરૂષ મૃતક માટે પુરૂષો. દફન કરવું વાસ્તવિકપણે જરૂરી ન હતું, અને શબો ઘણી વખત ગુફાઓમાં સંતાડેલ અથવા દફનાવાયેલા હતા. જે પધ્ધતિ ટેનેરાઈફના મૂળ રહેવાસીઓ દ્વારા ઉપયોગ કરાતી હતી તે સૌથી વધારે ચોક્કસ હતી, કારણ કે તેમના મમી સૌથી વધુ સરસ રીતે સચવાયેલા હતા અને આઇસલેન્ડ અને સ્પેનમાં સૌથી વધુ પ્રખ્યાત હતા. આદિવાસી મમીઓમાં સેન એન્ડ્રેસનું મમી મ્યુસીયો ડે લા નેચરલેઝા યેલ હોમ્બ્રે (ટેનેરાઈફ)માં ઉભી છે.

સાઉથ અમેરિકામાં

ફેરફાર કરો
 
કાર્મો કેન્વેન્ટ (લિસ્બન) માં પેરુવિયન મમી

કેટલાક સૌથી વધુ સારી રીતે સચવાયેલી મમીઓ જે ઈન્કા સમયની તારીખની પેરુ અને ચીલીમાં છે જેમાંથી કેટલીક 500 વર્ષ [૭]જુની છે, ત્યાં બાળકોની ધાર્મિક રૂપથી એન્ડેસના પર્વતોની ટોચ પર બલી અપાતી હતી. આ વિસ્તારમાં મળી આવેલ બીજી ચિનચોરો મમીઓ હતી, જે અત્યાર સુધી મળી આવેલમાં સૌથી જૂની મમીઓ હતી. ઠંડી, સૂકી આબોહવાની અસરના કારણે શબ સારી રીતે સુકાય જાય અને અખંડ રીતે સચવાય. 1995માં, દક્ષિણ પેરુમાં એમપાટો પર્વત પર 1440 અને 1450ની વચ્ચેના સમયમાં મૃત થયેલી એક 11 થી 15 વર્ષની ઈન્કા છોકરીનું થીજી ગયેલું શબ શોધાયેલું. જેને “ મમી જયુનીતા ” (સ્પેનમાં “ મોમ્યા જયુનીતા ”) અથવા “ ધ આઈસ મેઇડન ” તરીકે જાણીતું છે, કેટલાક પુરાતત્વવિદો માને છે તેણી ઈન્કાના પર્વતના ભગવાન એપુસની એક માનવ બલીદાન હતી.

ચીલીમાં, એક “ મીસ ચીલી ” છે, સારી રીતે સચવાયેલી ટીવાનાકુના સમયની મમી છે.[૮] તેણી હાલમાં સન પેડ્રો ડે એટકામામાં ગુસ્તાવો પેજ મ્યુઝિયમમાં છે.[૯]. ત્રણ બાળકોની મમી, 1999માં લુલ્લાઈલાકો પર્વત પર દરીયાઈ સ્તરથી 6700 મીટર ઉપર શોધાયેલી, જે આર્જેન્ટિનાના સાલ્ટામાં મ્યુઝિયમ ઓફ હાઈ અલ્ટીટયુડ આર્કીયોલોજીમાં પ્રદર્શનમાં છે.[૧૦]

રશિયામાં

ફેરફાર કરો

1989ના ઉનાળામાં, ડો નતાલિયા પોલોસ્મેકના નેતૃત્વ હેઠળ એક રશિયાના પુરાતત્વવિદોની ટીમે મોંગોલિયન સરહદ નજીક અલ્ટાય પર્વતોમાં પોન્ટીક-કેસ્પિયન ઘાસના મેદાનના કહેવાતા પેસ્ચર્સ ઓફ હેવન ના પવિત્ર વિસ્તારમાં સાયબેરિયન આઇસ મેઇડનને શોધી કાઢ્યું હતું. શબ પરીરક્ષણ, પછી અસાધારણ હવામાન સ્થિતિઓ દ્વારા પાંચમી સદી બીસીમાં થીજેલી, છ શણગારેલા ઘોડા અને તેણીની છેલ્લી મુસાફરી માટેની પ્રતીકારત્મક ભોજન પણ સાથે હતું, તેણી સમાપ્ત થયેલ પેઝિરીક સંસ્કૃતિની શમન હોવાનું માનવામાં આવે છે. તેણીનું શરીર ભડકીલા ભૂરા રંગના પૌરાણિક પ્રાણીઓના ચિત્રથી ચિત્રાયેલું હતું. સૌથી સારી રીતે સચવાયેલ ટટ્ટુમાં ગધેડાનું ચિત્ર, એક પહાડી ભેંસ, બે ઉચ્ચ શૈલીપૂર્ણ હરણ જેના મોટા શિંગડા હતા અને જમણા હાથ પર એક કાલ્પનિક માંસાહારી પ્રાણીનો સમાવેશ થાય છે. એક મળી આવેલ પુરૂષ (જેનું ઉપનામ “ કોનન ” છે) ની શોધ થઈ હતી જેની છાતી ગ્રિફીન સમાન દેખાતા બે મોન્સ્ટરની કોતરણીથી સુશોભિત હતી અને ત્રણ આંશિક રૂપથી ઘસાયેલા ચિત્રો, તેના ડાબા હાથ પર બે હરણ અને પહાડી બકરા સમાન દેખાતા હતા. ધ આઈસ મેઇડન વાદવિવાદના સ્ત્રોત બન્યા, કથિત પ્રમાણે તેણીને બહાર કાઢયા પછી તેણીની સારી રીતે દેખભાળ ના થઈ જેના કારણે શરીર બહુ ઝડપથી સડવા લાગ્યું; અને માટે સોવિયત યુનિયનના ભાગલા પડ્યા પછીથી, અલ્ટાઇ રિપબ્લિકે વિવિધ “ ચોરાયેલી ” શિલ્પકૃતિઓને પાછા કરવાની માંગ કરી છે, જેમાં ધ આઈસ મેઇડનનો સમાવેશ થાય છે, જે હાલમાં સાયબિરિયામાં નોવોસાઇબિરસ્કમાં સંગ્રહ કરાયેલી છે.[૧૧][૧૨]

ઉત્તર અમેરિકામાં

ફેરફાર કરો

1972માં, આઠ નોંધનીય સચવાયેલી મમીઓ અપસર્જિત ઈન્યુટ સમજોતા, જેને ગ્રીનલેન્ડમાં કીલાકીટસોક કહેવાય છે, ત્યાં શોધવામાં આવી. “ ગ્રીનલેન્ડની મમી ' માં છ મહિનાની બાળકી, એક ચાર વર્ષનો છોકરો અને વિવિધ ઉમરની છ મહિલાઓનો સમાવેશ થાય છે, જે લગભગ 500 વર્ષ [સંદર્ભ આપો]પહેલાં મૃત્યુ પામ્યા હતા. તેઓના શબ જે ગૂફામાંથી મળી આવ્યા હતા ત્યાં ઉપ-શૂન્ય તાપમાન અને સૂકા પવનના કારણે કુદરતી શબપરીરક્ષણ હતા.[૧૩][૧૪] ઉત્તર અમેરિકાની સૌથી જૂની સચવાયેલી મમી કવાડે ડન ત્સ'ઈન્ચી (શેમ્પેઇનની અને એશીહીક પ્રથમ રાષ્ટ્રોની સાઉથર્ન તટચોન ભાષામાં “ પહેલાના જમાનાનો માણસ ” ) એ 1999 ઓગસ્ટમાં ટટશેનશીની અલ્સેક પાર્કમાં બરફીલા પ્રદેશના ખૂણામાં ત્રણ રાષ્ટ્રીય શિકારીઓ દ્વારા શોધાઇ હતી. એવું નક્કી કરવામાં આવ્યું છે કે તે 550 વર્ષ જુની હતી અને તેના સચવાયેલા અવશેષો ઉત્તર અમેરિકાના સૌથી જૂના શોધાયેલામાંના હતા.[૧૫] ઢાંચો:Cite check

સ્વયં શબ પરીરક્ષણ

ફેરફાર કરો

સંતો જેમના શરીર કોઈપણ જાતનાં સુવિચારિત શબપરીરક્ષણના લક્ષણો વગર અભ્રષ્ટ હતા તેવા કેટલાક બુદ્ધ સંતો પુજનીય હતા જે માનતા હતા કે તેઓ તેમની મૃત્યુ પર વાસનાની ઈન્દ્રિયોને વશ કરવા સફળતાપૂર્વક સક્ષમ હતા. “ બુદ્ધ સંતોનું કહેવું હતું કે ફકત અંગ્રિમ પંડિતો જ મૃત્યુ પહેલા એક ખાસ નક્કી કરેલ સ્થિતિમાં રહી શકે છે અને પોતાને પવિત્ર કરી શકે કે જેથી તેમનું શરીર સડી ન જાય.'[૧૬]

ઘણા મહાયના બુદ્ધ સંતોએ તેમના મૃત્યુના સમયનો અહેવાલ આપ્યો છે અને તેમના છેલ્લા વિધાનો છોડી ગયા અને તેમના શિષ્યોને કમળની અવસ્થામાં તેમને સમાધિ કરાવી, તેમને એક મોટા વાસણમાં સૂકવવાના તત્વો (જેમ કે લાકડું, પેપર, અથવા લીંબુ) સાથે મૂકવામાં આવે અને ઈંટોથી ઘેરી લઇને કે મોટાભાગે ત્રણ વર્ષ પછી, પાછળથી ખોદીને કાઢી શકાય. સંગ્રહ કરેલા શરીરોને રંગ કરી શણગારવામાં આવે છે અને સોનાથી શ્રુંગાર કરવામાં આવે છે.

વિકટર એચ. મેર દાવો કરે છે એક ટિબેટીયન સાધુના સ્વયં શબપરીરક્ષણ જે સીએ. 1475 માં મૃત થયેલ અને જેનું શરીર 1990માં અપેક્ષાકૃત અભ્રષ્ટ પુન: પ્રાપ્ત થયું હતું, જે તેમને પ્રભાવશાળી ચિન્તનના અભ્યાસ, દીર્ઘકાલિન ઉપવાસના યુગ્મિત થઈ અને ધીમા સ્વયં શ્વાસ રોકીને મેળવેલી અને એક વિશિષ્ટ પટ્ટાનો ઉપયોગ કરી, જે તેની ગરદન અને ઘૂંટણ સાથે જોડાયેલ હોય જેથી કમળની અવસ્થામાં બેસી શકાય.

શબો તથા કથિત કહેવાતા સ્વયં શબપરીરક્ષણ કરેલા સંતોની મમીઓની પ્રદર્શની જાપાની લોકોના પવિત્ર સ્થાનોમાં થાય છે, અને એવો દાવો કરાય છે, કે આ સંતોએ તેમના મૃત્યુ પહેલા ઓછું ભોજન જે મીઠા, સૂકામેવા, દાણા, મૂળ અને પાઈન બાર્ક અને ઉરુષી ચ્હાનું બનેલું હોય, તેવું ભોજન ગ્રહણ કરતા હતા.[૧૭] એમાંના કેટલાક પાઈનના લાકડાની પેટીમાં મીઠું ભરી જીવતા દાટેલા હતાં.

આધુનિક મમી

ફેરફાર કરો

1830માં, જેરેમી બેન્થમ, ઉપયોગીતાવાદના શોધકે પોતાના મૃત્યુ પછી પાલન કરવા માટેની માહિતીઓ છોડી ગયા હતા, જેણે એક પ્રકારની આધુનિક મમીની રચનાની શરૂઆત કરી. તેણે સૂચના આપી કે તેના શબને દૃષ્ટાન્ત આપવા માટે “ નાદાનીમાં અંગવ્યવચ્છેદ કેટલું ભયજનક હોય શકે ” પ્રદર્શનમાં મૂકવામાં આવે; એક વખત પ્રદર્શિત થયા પછી અને તેના વિષે ભાષણ આપ્યા પછી, તેણે સૂચના આપી કે તેમાં તેના હાડપિંજર સહિત તેના શરીરના અંગોને સાચવવામાં આવે, (સિવાય કે તેની ખોપડી, જે સચવાયું ના હોય છતાં, જ્યાં સુધી ચોરીના કારણે બીજી જગ્યાએ સંગ્રહ કરવા જરૂરી પડે ત્યાં સુધી તેના ચરણને પાસે પ્રદર્શિત કરાયું),[૧૮] તેના શરીરને તે જે મોટાભાગે કપડાં પહેરે છે તે કપડાં પહેરવાના હતા, અને જ્યારે “ હું વિચારોમાં પરોવાયેલો હોવું છું ત્યારે જે રવૈયામાં જીવીને જે ખુરશી મોટાભાગે મારા દ્વારા ગ્રહણ કરવામાં આવે છે તેમાં બેસાડવો ”. તેના શરીરને મીણના માથાથી સજ્જ કરવામાં આવેલી, કારણ કે તેને બનાવવામાં ખૂબ તકલીફ પડી હતી કેમ કે બેન્થમે વિનંતી કરેલી, તેને લંડનની યુનિવર્સિટી કોલેજમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવી.

20મી સદીના પ્રારંભમાં, કોસ્મીસમની રશિયાની ચળવળ દરમિયાન, નિકોલજ ફેદોરોવ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું તેમ, મૃત લોકોના વૈજ્ઞાનિક પુર્નજીવનને નવી દૃષ્ટિ આપી. આ વિચાર એટલો પ્રસિદ્ધ થયો હતો કે લેનીનના મૃત્યુ પછી, લિયોનીદ ક્રાસીન અને એલેક્ષેન્ડર બોગડાનોવે સૂચવ્યું કે તેના શરીર અને મગજને ઈતિવૃત્તપણે સાચવવામાં આવે કે જેથી ભવિષ્યમાં તેને પુન:જીવત કરાય.[૧૯] જરૂરી સાધનો વિદેશમાંથી ખરીદવામાં આવ્યા, પરંતુ વિવિધ કારણોના લીધે આ આયોજન સિદ્ધ ના થયું.[૨૦] તેના શરીરને સંલેપન કરવાની જગ્યાએ અને તેને કાયમી ધોરણે મોસ્કોના લેનીન મૌસોલિયમમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યું, જ્યાં તે આજે પણ પ્રદર્શિત કરેલ છે. મૌસોલિયમ પોતે જ અલેકસે શચુસેવ દ્વારા જોસરના પિરામિડ અને સાયરસની કબ્રના આધારે બનાવવામાં આવેલું.

મેક્સિકોના ગ્યુનાજયુતો રાજ્યમાં, મેક્સિકો શહેરની ઉત્તર પશ્ચિમી દિશામાં ગ્યુનાજયુતો નામના શહેરમાં એક કબ્રસ્તાનમાં મમીઓ શોધાઇ હતી. તેઓ આકસ્મિકરીતે આધુનિક મમીઓ હતી અને 1896 અને 1958 વચ્ચેના વર્ષોમાં એક આંતરિક કાયદા મુજબ મૃતકના સગાઓએ એક કબ્રનો કર ચૂકવવાનો જરૂરી બનતો હતો ત્યારે જ્ઞાતપણે ખોદી કાઢવામાં આવેલી. મ્યુસેઓ ડે લાસ મોમાયસ માં, જેના પરથી સમગ્ર શહેર નજરે પડે છે ત્યાં ગ્યુનાજયુતો મમીઓને પ્રદર્શનમાં મુકેલી છે. આ આધુનિક સમયમાં કુદરતી શબપરીરક્ષણનું એક બીજું નોંધનીય ઉદાહરણ ક્રિસ્ટીયન ફ્રેડરિક વોન કહલબટઝ (1651-1702) છે, જેનું શબ તેના વતન કેમ્પહેલમાં પ્રદર્શિત કરાયું છે.

1994માં, 1729-1838 ની વચ્ચેના સમય 265 શબપરીરક્ષણ શબો હંગેરીના વેકમાં ડોમિનિકન ચર્ચના ભોંયરામાં મળી આવ્યા હતા. આ શોધ વૈજ્ઞાનિક રૂપથી ખૂબ મહત્વની સાબિત થઈ અને 2006 સુધીમાં બુધપેસ્ટમાં એક મ્યુઝિયમ ઓફ નેચરલ હિસ્ટરીમાં એક પ્રદર્શન પણ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું.[૨૧] માર્ચ 2006માં, ગ્રીક રૂઢિચુસ્ત સંત વિસારીયન કોર્કોલિકોસનું શબ, તેને દફન કર્યાના 15 વર્ષ પછી તેના કબ્રમાંથી અખંડ પ્રાપ્ત થયું. આ ઘટનાએ જે આને ચમત્કાર માનતા હતા અને બીજા તે જે આને કુદરતી શબપરીરક્ષણના પરિણામનો દાવો કરતા હતા તેઓની વચ્ચે વાદવિવાદ ઊભાં કર્યાં.

વ્યાવસાયિક શબપરીરક્ષણ

ફેરફાર કરો
 
સમ્મમ દ્વારા શબ પરીરક્ષણ કરાયેલી એક બિલાડી

1975 માં, સમ્મમ નામની એક ગુપ્ત સંસ્થાએ “ આધુનિક શબપરીરક્ષણ ” એક સેવા રજૂ કરી જે આધુનિક પ્રવિધિઓની સાથે પ્રાચીન પદ્ધતિઓના પહેલુનો ઉપયોગ કરતી હતી. આ સંસ્થા માણે છે કે પ્રાણીઓ અને લોકોનું મુળતત્વ જે શરીરની મૃત્યુ પછી પણ ચાલુ હોય જ છે, અને તેનું શબપરીરક્ષણ પ્રક્રિયા એ તેમના શરીરને સાચવવાના અર્થે કરાય છે, જે તેમના મૂળતત્વોને નવી જગ્યાએ પારગમન કરવામાં મદદરૂપ થવા માટે સ્ત્રોત બની રહે છે.

પ્રાચીન કાળની મમીઓની લાક્ષણિક નિર્જલીકરણ પ્રક્રિયાનો ઉપયોગ કર્યા વગર, સમ્મને રાસાયણિક પ્રક્રિયાનો ઉપયોગ કર્યો જેમાં શબને એક સાચવવા માટેના પ્રવાહીમાં એક ટેંકમાં કેટલાક મહિનાઓ માટે ડૂબાડી રાખવામાં આવે. સમ્મમ દાવો કરે છે કે તેની આ પ્રક્રિયા શબને એટલી સારી રીતે સાચવે છે કે ભવિષ્યમાં પણ તેના ડીએનએ અખંડ રહેશે, જેનાથી પ્રતિરૂપણ પ્રક્રિયાની શકયતા પણ ખુલ્લી રહેશે, જે ચોક્કસરૂપથી પ્રવિધિને વિજ્ઞાન મનુષ્ય પર ઉપયોગ કરી શકશે.

નવી કથાઓ મુજબ,[૨૨] સમ્મમે મોટી સંખ્યામાં પણ પક્ષીઓ, બિલાડીઓ, અને કુતરાઓ, તેમ જ લોકોનું પણ શબપરીરક્ષણ કર્યું છે. સમ્મ્મની વધારે ચર્ચા ધ સાઇન્ટિફિક સ્ટડી ઓફ મમીસ માં થઈ છે, જે આર્થર સી. ઓફેડરહેડ દ્વારા લખાઇ છે.[૨૩] [૨૪]

પ્લાસ્ટિકરણ

ફેરફાર કરો

પ્લાસ્ટિકરણ એ પ્રવિધિ છે જેનો ઉપયોગ શરીર રચના વિજ્ઞાનમાં શરીર અને શરીરના અંગો સંગ્રહવા માટે ઉપયોગમાં લેવા આવે છે. પાણી અને ચરબીને નિશ્ચિત પ્રકારના પ્લાસ્ટિકથી બદલવામાં આવે છે, સ્પર્શ કરી શકાય તેવા નમૂનામાં પરીણમે છે, અને દુર્ગંધ અને સડી ના જાય અને મૂળ નમૂનાના આધારે સૂક્ષ્મદર્શીય યંત્રીક ગુણોને પણ કાયમ રાખે છે.

આ પ્રવિધિ જ્યારે તેઓ 1978માં શરીર રચનાના વિજ્ઞાનની સંસ્થાની હેડલબર્ગ યુનિવર્સિટીમાં કામ કરતા હતા ત્યારે ગુન્થર વોન હેગન્સ દ્વારા શોધાઇ હતી. વોન હેગન્સે આ પ્રવિધિના વિવિધ દેશોમાં પેટન્ટ અધિકાર પણ મેળવેલા અને મુખ્ય રૂપથી આ પ્રચારમાં, ખાસ કરીને બોડી ર્વલ્ડ પ્રવાસ પ્રદર્શનીના રચેતા અને ડિરેકટર તરીકે શામિલ હતા,[૨૫] આંતરરાષ્ટ્રીય રૂપથી પ્લાસ્ટિક માનવ શરીરનું પ્રદર્શન કરતા હતા. તેમણે હેડલબર્ગમાં ઇન્સ્ટિટ્યુટ ઓફ પ્લાસ્ટિનેશનની પણ સ્થાપના કરી અને નિદર્શન કર્યું.

વિશ્વભરમાં 40 સંસ્થાથી પણ વધારે પ્લાસ્ટિકરણ માટેની સગવડો આપે છે, ખાસ કરીને ઔષધિય સંશોધન અને અભ્યાસ માટે, અને મોટાભાગની પ્લાસ્ટિકરણ માટેની આંતરરાષ્ટ્રીય સોસાયટી સાથે જોડાયેલી છે.[૨૬]

આધુનિક સમયમાં પ્રાચીન મમીઓ સાથેના વ્યવહાર

ફેરફાર કરો

મધ્યકાલિન યુગમાં, અરેબિક ભાષામાં બિટુમેનનો ખોટો અનુવાદ થવાના આધારે, એવું વિચારવામાં આવ્યું હતું કે મમીઓ ઉપચારાત્મક ગુણો ધરાવે છે. જેના પરિણામે, ઈજીપ્તની મમીને દળીને પાવડર કરી વહેંચવાની અને દવા તરીકે ઉપયોગમાં લેવાની એ સામાન્ય કાર્યપ્રણાલી બની. જ્યારે સાચી મમી મળતી બંધ થઈ ગઈ ત્યારે ઠગ વ્યાપારીઓ ચોરો, ગુલામો અને આત્મહત્યા કરતા લોકોના શબોને તડકામાં સૂકવી મમીના બદલામાં આપતા હતા.[૨૭] આ કાર્યપ્રણાલી એક મોટા પાયાના ધંધા તરીકે વિકાસ પામ્યો અને 16મી સદીના અંત સુધી ખૂબ ફેલાયો. બે સદી અગાઉ, મમીઓમાં નીકળતા લોહીને બંધ કરવા માટેના ઔષધીય ગુણો હોવાનું માનવામાં આવતું હતું અને ચૂર્ણના રૂપમાં મેલીફાઈડ મેન તરીકે ઔષધીય બતાવી વહેંચતા હતા.[૨૮] ચિત્રકારોએ પણ ઈજીપ્તની મમીઓનો ઉપયોગ કર્યો છે, એક કથ્થઇ રંગ જેને કેપુટ મોર્ટમ (લેટિનમાં મૃતકનું માથું ) કહેવાતો, તે મૂળરૂપથી મમીઓના વિટાળેલ કપડાંમાથી બનતો હતો. તે 17મી સદીમાં ખૂબ પ્રસિદ્ધ હતો, પરંતુ જ્યારે ચિત્રકારોને સામાન્યરૂપથી તેની બનાવટ વિશે જાણકારી થઈ ત્યારે 19મી સદીના પ્રારંભમાં બંધ થઈ ગયો. હજારોની સંખ્યામાં શબપરીરક્ષણ કરાયેલી બિલાડીઓને ઈજીપ્તથી ઈંગ્લેન્ડ ખાતર બનાવવાની પ્રક્રિયામાં ઉપયોગમાં લેવા માટે મોકલવામાં આવી હતી. [૨૯]

19મી સદીમાં, ઈજીપ્તમાં શિલ્પકૃતિઓ અને પ્રથમ કબ્રની શોધ થયા પછી, ઈજીપ્તોલોજી આખા યુરોપમાં, ખાસ કરીને વિકટોરિયાના ઈંગ્લેન્ડમાં, મોટી ઘેલછા બની ગઇ હતી. યુરોપિયન શ્રીમંતો પ્રાસંગિક રૂપથી મમીઓ ખરીદવા અને તેને ખોલીને નિરીક્ષણ સભા ગોઠવીને ખુદ મનોરંજન કરતા હતા.[૩૦] આ સભાઓને કારણે સો જેટલી મમીઓ નાશ પામી કારણ કે દેખાડવામાં હવા લાગતા તેને સડો લાગતા તે ખરાબ થઈ ગઈ હતી.

શહેરી દંતકથા કે મમીનો લોકોમોટિવ્સ માટે બળતણ તરીકેનો ઉપયોગ, [[માર્ક ટ્વેન/0}|માર્ક ટ્વેન/0}[૩૧]]] દ્વારા પણ લોકપ્રિય બનાવવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ વાર્તાની હકિકત હજી પણ ચર્ચાનો વિષય છે. અમેરિકન સિવિલ વોર દરમિયાન, મમીને-વિંટાડવાના લિનનનો કાગળ બનાવવામાં ઉપયોગ કરવામાં આવતો હોવાની વાત થતી હતી.[૩૧][૩૨] આ દાવાઓની હકિકતના પૂરાવા હજી પણ શંકાસ્પદ છે.[૩૩][૩૪]

મમીઓની કાલ્પનિક કથાઓ

ફેરફાર કરો

મમીઓને સામાન્યરૂપથી ડરાવણી વિદ્યામાં અમૃત જીવો તરીકે પ્રસ્તુત કરવામાં આવે છે. 20મી સદી દરમિયાન, ડરાવણી ફિલ્મો અને બીજી બધા મિડિયાએ મમીઓ સાથે શ્રાપ જોડાયેલો હોવાનું પ્રખ્યાત કર્યું. સૌથી પ્રારંભિક પ્રસ્તુતિમાંનું એક ધ જવેલ ઓફ સેવન સ્ટાર્સ હતું, એક ડરાવણી નોવેલ (પુસ્તક) જે બ્રામ સ્ટોકર દ્વારા રચિત 1903માં પ્રથમ પ્રકાશિત થઈ હતી, જે એક પુરાતત્વવિદના એક પ્રાચીન ઇજીપ્શિયન મમીને પુન: જીવિત કરવાના ષડયંત્ર સાથે સંબંધિત છે. આ પુસ્તક પાછળથી 1971ની ફિલ્મ બ્લડ ફ્રોમ ધ મમીસ ટોમ્બ નો આધાર બની.

ફિલ્મો જે આ માન્યતાને પ્રસ્તુત કરે છે તેમાં સમાવેશ થાય છે, બોરીસ કાર્લોફનો ઈમ્હોટેપ તરીકે તારાંકિત 1932ની ફિલ્મ ધ મમી , 1940 માં એક પછી એક ચાર બીજી યુનિવર્સિલ સ્ટુડિયોની મમીની ફિલ્મો જેમાં ખરીશ નામની મમી પ્રસ્તુત થઈ, જેનું શીર્ષક પણ ધ મમી હતું, 1959 માં હેમરે ધ મમીસ હેન્ડ અને ધ મમીસ ટોમ્બ ને ફરી બનાવી; મૂળ ફિલ્મને ફરીથી બનાવી જે 1999માં રજૂ થઈ (અને પછી બે સીધી ઉત્તર કથાઓ અને એક તેની આજુબાજુ કરતી ફિલ્મ પણ પેદા કરી). ટુટનખામુનની કબ્રના શ્રાપને માન્યા પછી શ્રાપિત મમીઓની માન્યતા કદાચ એક અંશ સુધી બંધ થઈ. 1997માં અમેરિકન બ્રોડકાસ્ટિંગ કંપની એ ટી.વી. હોલીડે શોનું પ્રદર્શન કર્યું, ધ હેલોવીન ધેટ ઓલ્મોસ્ટ વોસન્ટ , જેમાં ઈજીપ્તની મમી (રોબર્ટ ફિચ) બોલ્યા વગર કાઉન્ટ ડ્રેકયુલાના ભવનમાં પહોંચી જાય છે.

1922માં ટુટનખામુનના કબ્રને શોધ્યા પછી પુરાતત્વવિદ હાવર્ડ કાર્ટરે મમીઓને તેમના મુખ્યવર્ગમાં લાવ્યા. હસીમજાકની રમુજી ત્રિપુટી થ્રી સ્ટુજસે એક ટૂંકી ફિલ્મ વી વોન્ટ અવર મમી માં હાસ્યરૂપથી આ શોધને પોતાના કામમાં ઉપયોગ કર્યો, જેમાં તેઓએ મીડજેટ કિંગ રુટેનટયુટેનની કબ્ર (અને તેની રાણી, હોસ્ટી ટોસ્ટી)નુ અન્વેશણ કર્યું છે. એક દશક પછી, તેઓ ઠગ બન્યા, મમીસ ડમીસ માં વેચવાવાળાના રથનો ઉપયોગ કર્યો છે, જેમાં તેઓએ અન્ય કિંગ રુટેનટયુટેન (વર્નન ડેન્ટ) જેને દાંતની પીડા હતી તેની આખરે મદદ કરી.

સંદર્ભો

ફેરફાર કરો
  1. ↑ "Andean Head Dat ed potato ed 6'000 Years Old". archaeometry.org. મેળવેલ 2009-02-20. line feed character in |title= at position 27 (મદદ)
  2. ↑ "Egyptian Animals Were Mummified Same Way as Humans". news.nationalgeographic.com. મેળવેલ 2008-11-02.
  3. ↑ Aufderheide, Arthur C. (2003). The scientific study of mummies. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-81826-5. Unknown parameter |ISBN status= ignored (મદદ); પૃ 525.
  4. ↑ Pääbo S (1985). "Molecular cloning of Ancient Egyptian mummy DNA". Nature. 314 (6012): 644–5. doi:10.1038/314644a0+. PMID 3990798.
  5. ↑ Marin A, Cerutti N, Massa ER (1999). "Use of the amplification refractory mutation system (ARMS) in the study of HbS in predynastic Egyptian remains". Boll. Soc. Ital. Biol. Sper. 75 (5–6): 27–30. PMID 11148985.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  6. ↑ "Bog bodies of the Iron Age". NOVA. 2006-01-01. મેળવેલ 2007-10-25.
  7. ↑ "આર્કાઇવ ક .પિ". મૂળ માંથી 2012-07-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-06-16.
  8. ↑ http://books.google.com/books?id=P_xj3QTHHvoC&pg=PA156&lpg=PA156&dq=Miss+Chile+Mummy&source=bl&ots=BpEJtyAjAs&sig=d0ANonPb7ZjJH5u-X-hXMdC9IiE&hl=en&ei=H7DsScT5NoGeM_SD5ekF&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5
  9. ↑ "આર્કાઇવ ક .પિ". મૂળ માંથી 2009-09-08 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-06-16.
  10. ↑ http://maam.culturasalta.gov.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=1&Itemid=2
  11. ↑ "The Siberian Ice Maiden". ExploreNorth. મેળવેલ 2007-03-17.
  12. ↑ Polosmak, Natalya (1994). "A Mummy Unearthed from the Pastures of Heaven". National Geographic Magazine: 80–103.
  13. ↑ Deem, James M. (last updated 2007-03-15). "World Mummies: Greenland Mummies". Mummy Tombs. મૂળ માંથી 2007-02-08 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-16. Check date values in: |date= (મદદ)
  14. ↑ Hart Hansen, Jens Peder (1991). The Greenland Mummies. London: British Museum Publications. ISBN 0714125008. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ)
  15. ↑ Ministry of Tourism, Sport and the Arts, British Columbia. "Kwaday Dan Ts'inchi". મૂળ માંથી 2007-01-25 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-03-08.CS1 maint: multiple names: authors list (link); Lundberg, Murray (2001-07-24). "Kwaday Dän Sinchi, The Yukon Iceman". ExploreNorth. મેળવેલ 2007-10-25.
  16. ↑ મરણાધીન અને સંતો મૃત્યુ પછી શારીરિક અમર રહી શકે છે - પ્રવદા.આરયુ
  17. ↑ જાપાનની બુદ્ધ લોકોની મમીઓ
  18. ↑ http://www.mentalfloss.com/blogs/archives/12653
  19. ↑ લેખ જુઓ: А.М. и А.А. Панченко «Осьмое чудо света», in the book Панченко А.М. О русской истории и культуре. સેન્ટ. પિટર્સબર્ગ : અઝબુકા, 2003. પૃષ્ઠ 32.
  20. ↑ આઇબેડિમ.
  21. ↑ "Újkori múmiák gyűjteménye". મૂળ માંથી 2007-09-30 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-06-16.
  22. ↑ Laytner, Ron (2007). "The Mummy Makers". Edit International. મેળવેલ 2007-09-16. Cite has empty unknown parameter: |month= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
  23. ↑ Chan, Wah Ho (Cinematographer) (1996). Pet Wraps  (TV).  USA: National Geographic Television.
  24. ↑ Aufderheide, Arthur C. (2003). The Scientific Study of Mummies. Cambridge: Cambridge University Press. પૃષ્ઠ 60, p. 411. ISBN 0-521-81826-5.
  25. ↑ બોડી ર્વલ્ડની અધિકૃત વેબસાઇટ
  26. ↑ ઇન્ટરનેશનલ સોસાયટી ફોર પ્લાસ્ટિનેશન
  27. ↑ "What was mummy medicine?". Channel 4. મેળવેલ 2008-02-08.
  28. ↑ Daly, N. (1994). "That Obscure Object of Desire: Victorian Commodity Culture and Fictions of the Mummy". NOVEL: A Forum on Fiction. 28 (1): 24–51. doi:10.2307/1345912. મેળવેલ 2008-02-08.
  29. ↑ Wake, Jehanne (1997). Kleinwort, Benson: the history of two families in banking. Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press. ISBN 0-19-828299-0.
  30. ↑ Daly, N. (1994). "That Obscure Object of Desire: Victorian Commodity Culture and Fictions of the Mummy". NOVEL: A Forum on Fiction. 28 (1): 24–51. doi:10.2307/1345912. મેળવેલ 2008-03-16.
  31. ↑ ૩૧.૦ ૩૧.૧ "Do Egyptians burn mummies as fuel?". The Straight Dope. 2002-02-22. મૂળ માંથી 2008-05-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-03-16.
  32. ↑ Pronovost, Michelle (2005-03-17). "Necessity of paper was the 'mummy' of invention". Capital Weekly. મૂળ માંથી 2010-11-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-03-16.
  33. ↑ Baker, Nicholson (2001). Double Fold: Libraries and the Assault on Paper. New York: Random House. ISBN 0357504443 Check |isbn= value: checksum (મદદ).
  34. ↑ Dane, Joseph A. (1995). "The Curse of the Mummy Paper". Printing History. 17: 18–25.

સ્ત્રોતો

ફેરફાર કરો

પુસ્તકો

ફેરફાર કરો
  • Aufderheide, Arthur C. (2003). The Scientific Study of Mummies. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-81826-5. Unknown parameter |ISBN status= ignored (મદદ); Cite has empty unknown parameter: |unused_data= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
  • બાર્બર, એલિઝાબેથ વેલેન્ડ. 1999. ધ મમીસ ઓફ ઉરુમ્ચી . 1999. લંડન પાન બુકસ. ઉપરાંત : ડબલ્યુ. ડબલ્યુ. નોર્ટન એન્ડ કંપની. આઇએસબીએન 0-907061-05-0
  • બજ, ઈ. એ. વેલીસ. 1925. ધ મમી, એ હેન્ડબુક ઓફ ઈજીપ્શિયન ફુનરરી આર્કીયોલોજી. ડોવર પબ્લિકેશન. ઈન્ક., ન્યૂ યોર્ક. ડોવર પ્રકાશન 1989, (512 પાના) આઇએસબીએન 80-85905-48-5
  • ડેવીસ-કીમ્બોલ, જેનીન, સાથે બેહાન, મોના. 2002. વોરિયર વુમન : એન આર્કિયોલોજીસ્ટ સર્ચ ફોર હિસ્ટરીસ હીડન હિરોઈન્સ. વોર્નર બુકસ, ન્યૂ યોર્ક. ફર્સ્ટ ટ્રેડ પ્રિન્ટીંગ, 2003. આઇએસબીએન 0-907061-05-0
  • ઈલ્કરસન, બીલ. 2006. રેપ-ઈટ-અપ : હાઉ માય લોસ્ટ ચાઈલ્ડ વીલ સરવાઈવ અસ ઓલ. . પોર્ટલેન્ડ આઈ ઓફ રો ટેક્સ્ટસ. આઇએસબીએન 81-7304-025-7
  • મેલોરી, જે.પી. અને માયર, વિકટર એચ. 2000. ધ ટેરીમ મમીસ : એન્સીયન્ટ ચાઈના એન્ડ ધ મીસ્ટ્રી ઓફ ધ અરલીયેસ્ટ પીપલ્સ ફ્રોમ ધ વેસ્ટ. થેમ્સ એન્ડ હડસન. લંડન 2000. આઇએસબીએન 0-907061-05-0
  • પ્રિંગલ, હેથર. 2001). મમી કોંગ્રેસ : સાયન્સ, ઓબ્સેશન, એન્ડ ધ ઓવરલાસ્ટીંગ ડેડ . પેન્ગિવન બુકસ. આઇએસબીએન 0-907061-05-0
  • ટેલર, જોહ્ન એચ. 2004. મમી : ધ ઈન્સાઈડ સ્ટોરી . ધ બ્રિટીશ મ્યુઝિયમ પ્રેસ. આઇએસબીએન 0-907061-05-0

ઓનલાઇન

ફેરફાર કરો

વિડીઓ

ફેરફાર કરો
  • Chan, Wah Ho (Cinematographer) (1996). Pet Wraps  (TV).  USA: National Geographic Television.
  • Frayling, Christopher (Writer/Narrator/Presenter) (1992). The Face of Tutankhamun  (TV-Series).  England/USA: British Broadcasting Corporation (BBC). External link in |title= (મદદ)

બાહ્ય કડીઓ

ફેરફાર કરો
 
વિકિમીડિયા કૉમન્સ પર Mummies વિષયક વધુ દ્રશ્ય-શ્રાવ્ય માધ્યમો (Media) ઉપલબ્ધ છે.
"https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=મમી&oldid=870671" થી મેળવેલ