સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ

સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ અથવા ભારતનો ધ્વજ દિવસ એ ભારતીય સશસ્ત્ર દળોના કર્મચારીઓના કલ્યાણ માટે ભારતના લોકો પાસેથી ભંડોળ એકત્ર કરવા માટે સમર્પિત દિવસ છે. તે ૧૯૪૯ થી ભારતમાં દર વર્ષે ૭ ડિસેમ્બરે મનાવવામાં આવે છે. વર્ષોથી, આ દિવસને ભારતના સૈનિકો, ખલાસીઓ અને હવાઈ સૈનિકોના સન્માન તરીકે મનાવવાની પરંપરા બની ગઈ છે.

સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ પ્રતિક

ઇતિહાસ

"થોડા અઠવાડિયા પહેલા, મેં ભારત-ચીનની મુલાકાત લીધી અને ત્યાંના આંતરરાષ્ટ્રીય કમિશન સાથે જોડાયેલા અમારા અધિકારીઓ અને માણસોને જોયા. તેમના સ્માર્ટ બેરિંગ અને તે દૂરના દેશમાં તેઓ જે સારું કામ કરી રહ્યા હતા તે જોઈને મને રોમાંચ થયો. ત્યાંના લોકોમાં તેમની લોકપ્રિયતા જોઈને મને વધુ આનંદ થયો. તેમની કાર્યક્ષમતા તેમજ તેમની મિત્રતા દ્વારા, તેઓએ ભારતની પ્રતિષ્ઠા વધારી. તેમાં ભારતના તમામ ભાગોના લોકો હતા. તેમની વચ્ચે કોઈ પ્રાંતીય કે અન્ય મતભેદો નથી. મને ખાતરી છે કે મારા દેશવાસીઓ તેમના વિશે જાણીને ખુશ થશે અને તેઓ આ યુવાનોની પ્રશંસા દર્શાવવા માંગશે જેઓ અહીં અને અન્યત્ર બંને જગ્યાએ સારી રીતે આપણા દેશની સેવા કરે છે. સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ ભંડોળમાં ફાળો આપવો એ પ્રશંસા દર્શાવવાનો એક માર્ગ છે."

― જવાહરલાલ નહેરુ, ૭ ડિસેમ્બર, ૧૯૫૪

ભારતે સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કર્યા બાદ તરત જ, સરકારને તેના સંરક્ષણ કર્મચારીઓના કલ્યાણનું સંચાલન કરવાની જરૂરિયાત ઊભી થઈ. ૨૮ ઓગસ્ટ, ૧૯૪૯ ના રોજ, સંરક્ષણ પ્રધાન હેઠળ રચાયેલી સમિતિએ દર વર્ષે ૭ ડિસેમ્બરે ધ્વજ દિવસ મનાવવાનું નક્કી કર્યું. ધ્વજ દિવસ મનાવવા પાછળનો વિચાર સામાન્ય લોકોને નાના ધ્વજ વિતરીત કરી તેના બદલામાં દાન એકત્રિત કરવાનો હતો. દેશ માટે લડતા સશસ્ત્ર દળોના જવાનોના પરિવારો અને આશ્રિતોની સંભાળ લેવાની ભારતીય નાગરિકો તેમની જવાબદારી સમજે તે પણ આ ધ્વજ દિવસની ઉજવણી માટેનો અન્ય એક હેતુ હતો.

આ ધ્વજ યુનાઇટેડ કિંગડમના સંરક્ષણ મંત્રાલય જેવો જ છે, જેનો સૌપ્રથમ ઉપયોગ ૧૯૫૬માં સાથી કોમનવેલ્થ સભ્યો સાયપ્રસ, ભારત, કેન્યા અને નાઇજીરીયા દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો.

મહત્વ અને હેતુ

ધ્વજ દિવસ મુખ્યત્વે ત્રણ મૂળભૂત હેતુઓ પૂરો કરવા માટે મનાવવામાં આવે છે.

• યુદ્ધ દરમિયાન થયેલી જાનહાનિનું પુનર્વસન
• સેવા આપતા કર્મચારીઓ અને તેમના પરિવારોનું કલ્યાણ
• ભૂતપૂર્વ સૈનિકો અને તેમના પરિવારોનું પુનર્વસન અને કલ્યાણ.

સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસની ઉજવણી અંતર્ગત ધ્વજ વિતરણ દ્વારા ભંડોળનું એકત્રીકરણ કરવામાં આવે છે. આ દિવસ ભારતીય નાગરિકો માટે ભારતના વર્તમાન અને પીઢ લશ્કરી કર્મચારીઓ પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા અને પ્રશંસા વ્યક્ત કરવાનો અને દેશની સેવામાં મૃત્યુ પામેલા લોકોને યાદ કરવાનો પ્રસંગ છે.

ધ્વજ દિવસ પર ભારતીય સશસ્ત્ર દળોની ત્રણેય પાંખો, ભારતીય ભૂમિસેના, ભારતીય વાયુસેના અને ભારતીય નૌકાદળ દ્વારા રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે તેમના કર્મચારીઓના પ્રયાસોને સામાન્ય જનતાને દર્શાવવા માટે વિવિધ પ્રકારના શો, કાર્નિવલ, નાટકો અને અન્ય મનોરંજન કાર્યક્રમોનું આયોજન કરે છે. સમગ્ર દેશમાં લાલ, ઘેરા વાદળી અને આછા વાદળી રંગોમાં નાના ધ્વજ જે ત્રણે સશસ્ત્ર સેવાઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે તે દાનના બદલામાં વહેંચવામાં આવે છે.

ધ્વજ દિવસ ભંડોળ

મૂળ ધ્વજ દિવસ ભંડોળની સ્થાપના ૧૯૪૯માં સંરક્ષણ મંત્રીની સમિતિ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. ૧૯૯૩ માં, ભારતના સંરક્ષણ મંત્રાલયે સંબંધિત કલ્યાણ ભંડોળને એક સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ ફંડમાં એકીકૃત કર્યું હતુ.

આ એકીકૃત ભંડોળમાં નીચે મુજબના ભંડોળનો સમાવેશ થાય છે.

• યુદ્ધ પીડિત, યુદ્ધ અક્ષમ અને અન્ય ભૂતપૂર્વ સૈનિકો/સેવા કરતા કર્મચારીઓ માટે એકીકૃત વિશેષ ભંડોળ
• ધ્વજ દિવસ ભંડોળ
• સંત ડનસ્ટાન્સ (ભારત) અને કેન્દ્રીય સૈનિક બોર્ડ ફંડ
• ભારતીય ગોરખા ભૂતપૂર્વ સૈનિક કલ્યાણ નિધિ.

ભંડોળ સંગ્રહ

કેન્દ્રિય સૈનિક બોર્ડ કે જે સંરક્ષણ મંત્રાલયનો એક ભાગ છે, તેની સ્થાનિક શાખાઓ દ્વારા સમગ્ર દેશમાં ભંડોળ સંગ્રહનું સંચાલન કરવામાં આવે છે. સંગ્રહનું આયોજન સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ દ્વારા સત્તાવાર અને બિન-સત્તાવાર માધ્યમો દ્વારા કરવામાં આવે છે. ભૂતપૂર્વ સૈનિકો અને તેમના આશ્રિતોનું કલ્યાણ એ કેન્દ્ર સરકાર તેમજ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો ની સંયુક્ત જવાબદારી છે. કેન્દ્રમાં કેન્દ્રિય સૈનિક બોર્ડની જેમ, રાજ્ય/જિલ્લા સૈનિક બોર્ડ તેમના સંબંધિત રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો/જિલ્લાઓમાં રહેતા ભૂતપૂર્વ સૈનિકો, વિધવાઓ અને તેમના આશ્રિતો માટે નીતિ ઘડતર અને પુનર્વસન અને કલ્યાણ યોજનાઓના અમલીકરણ માટે જવાબદાર છે. આ સંબંધમાં કેન્દ્ર સરકારને મદદ કરવા માટે, દેશમાં ૩૨ રાજ્ય સૈનિક બોર્ડ અને ૩૯૨ જિલ્લા સૈનિક બોર્ડ છે.

કેન્દ્રિય સૈનિક બોર્ડના સેક્રેટરી રાજ્યો/કેન્દ્રના સૈનિક કલ્યાણ વિભાગને ભૂતપૂર્વ સૈનિકો, વિધવાઓના પુનર્વસન અને કલ્યાણ માટેની નીતિઓ અંગે સલાહ આપે છે. આ ઉપરાંત સેવામાંથી અમાન્ય ઠરેલા ભૂતપૂર્વ સૈનિકો, તેમના આશ્રિતો, વિધવાઓ, વિકલાંગ કર્મચારીઓના પુનર્વસનમાં નીતિઓ અને સફળતાના અમલીકરણ અંગે નિયામક, સૈનિક કલ્યાણ સચિવ અને જિલ્લા સૈનિક કલ્યાણ અધિકારી/સચિવ પાસેથી અહેવાલો માંગે છે. આ ભંડોળનું સંચાલન કેન્દ્રમાં સંરક્ષણ પ્રધાનની અધ્યક્ષતામાં મેનેજિંગ કમિટી દ્વારા કરવામાં આવે છે અને રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં સરકારોના કાર્યકારી વડાઓ દ્વારા કરવામાં આવે છે.