ગુજરાતમાં ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગ
ગુજરાત ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગમાં ૩૩% હિસ્સો દવાના ઉત્પાદનમાં અને ૨૮% હિસ્સો દવાની નિકાસમાં ધરાવીને ભારતમાં પ્રથમ છે. રાજ્યમાં ૧૩૦ ખાદ્ય અને ઔષધ વહીવટીતંત્ર (USFDA) પ્રમાણિત દવા ઉત્પાદન સુવિધાઓ છે. [૧] અમદાવાદ અને વડોદરાને ફાર્માસ્યુટિકલ હબ તરીકે ગણવામાં આવે છે કારણ કે આ શહેરોમાં ઘણી મોટી અને નાની ફાર્મા કંપનીઓ સ્થપાયેલી છે. [૨] [૩]
ગુજરાત ભારતના પ્રમુખ રાજ્યોમાંથી એક છે અને ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગમાં પ્રમુખ સ્થાન ધરાવે છે. રાજ્ય ઘણી મોટી ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીઓનું ઘર છે: કેડિલા ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ટોરેન્ટ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, એલેમ્બિક ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ઇન્ટાસ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ઝાયડસ લાઇફસાયન્સ અને વધુ. [૪] [૫]
ઝાંખી
ફેરફાર કરોટોરેન્ટ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ઝાયડસ લાઇફસાયન્સ, કેડિલા ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, એલેમ્બિક ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, સન ફાર્મા, ક્લેરિસ, ઇન્ટાસ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, અને ડિશમાન ફાર્માસ્યુટિકલ્સ જેવી ઘણી સ્થાપિત કંપનીઓ સાથે ગુજરાત ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગ માટે એક હબ બની ગયું છે. ગુજરાતમાં હાલમાં લગભગ ૩૫૦૦ દવા ઉત્પાદન એકમો છે અને ૨૦૦૮ સુધીમાં ભારતના ફાર્માસ્યુટિકલ ટર્નઓવરમાં ૪૨ ટકા અને તેની નિકાસમાં ૨૨ ટકા યોગદાન આપે છે [૬] ગુજરાતના ફાર્માસ્યુટિકલ સેક્ટરમાં ૫૨૦૦૦ થી વધુ વ્યક્તિઓ કાર્યરત છે, જેમણે છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં મૂડી રોકાણોમાં ૫૪ ટકાના ચક્રવૃદ્ધિ વાર્ષિક વૃદ્ધિ દર (CAGR)નો અનુભવ કર્યો છે. [૭] [૮]
ગુજરાતનો ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગ ભારતમાં નોંધપાત્ર સ્થાન ધરાવે છે, જે દેશના કુલ ફાર્માસ્યુટિકલ ઉત્પાદનના ૪૦ ટકા અને તેની નિકાસમાં 17 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. ઉદ્યોગનું મૂલ્ય US$૩.૬ અબજ (બિલિયન) અને ૩૦૦૦ થી વધુ દવા ઉત્પાદન એકમો ધરાવે છે. [૯]
ઇતિહાસ
ફેરફાર કરો- ૧૯૦૭: એલેમ્બિક ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ભારતની સૌથી જૂની ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીઓમાંની એક, વડોદરાના ગુજરાતમાં સ્થપાઈ. આ ભારતનું પ્રથમ સ્થાનિક ફાર્માસ્યુટિકલ યુનિટ, બંગાળ કેમિકલ એન્ડ ફાર્માસ્યુટિકલ વર્ક્સ, કલકત્તામાં સ્થપાયાના માત્ર છ વર્ષ પછી હતું. [૧૦]
- ૧૯૪૦ અને ૫૦ ના દાયકા દરમિયાન, ગુજરાત ફાર્માસ્યુટિકલ એન્ડ કેમિકલ વર્ક્સ, સારાભાઈ કેમિકલ્સ, અતુલ પ્રોડક્ટ્સ લિમિટેડ, એલાઈડ અને કેડિલા લેબોરેટરીઝ જેવી કંપનીઓની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.
- ૧૯૪૭: વડોદરામાં ડ્રગ્સ લેબોરેટરીની સ્થાપના કરવામાં આવી, ત્યારબાદ એલએમ કોલેજ ઓફ ફાર્મસી. [૧૧] [૧૨]
- ૧૯૮૯: બી.વી.(BV) પટેલ એજ્યુકેશન ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ અને ભારતીય ફાર્માસ્યુટિકલ એસોસિએશન (IPA) ની ગુજરાત શાખાએ અમદાવાદમાં બી.વી.(BV) પટેલ ફાર્માસ્યુટિકલ એજ્યુકેશન એન્ડ રિસર્ચ ડેવલપમેન્ટ (PERD) સેન્ટરની સ્થાપના કરી. [૧૩]
- વર્ષોથી ગુજરાતમાં ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગનો નોંધપાત્ર વિકાસ થયો છે. ૧૯૭૯ અને ૧૯૮૦ અને ૧૯૯૭-૯૮ ની વચ્ચે રોકાણ કરેલ મૂડી અને શ્રમ ગુણોત્તરમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે અને રોજગાર દર લગભગ બમણો થયો છે. ગુજરાતમાં હાલમાં લગભગ ૩૫૦૦ દવા ઉત્પાદન એકમો છે, જે ૫૨૦૦૦ થી વધુ લોકોને રોજગારી આપે છે. [૧૪]
- ૨૦૦૦: ગુજરાત સરકારે રાજ્યને "ફાર્મા હબ" જાહેર કર્યું અને ઉદ્યોગના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે અનેક પગલાં શરૂ કર્યા.
- ૨૦૦૩: ટોરેન્ટ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ગુજરાતની અગ્રણી ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીઓમાંની એક, તેની ઉત્પાદન સુવિધાઓ માટે યુએસ એફડીએ (US FDA)ની મંજૂરી મેળવી. [૧૫] [૧૬]
- ૨૦૦૫: ગુજરાતની બીજી મોટી ફાર્માસ્યુટિકલ કંપની એલેમ્બિક ફાર્માસ્યુટિકલ્સને તેની ઉત્પાદન સુવિધાઓ માટે યુએસ એફડીએની મંજૂરી મળી. [૧૭]
- ૨૦૦૮: ગુજરાત સરકારે આ ક્ષેત્રમાં વધુ રોકાણ આકર્ષવા માટે નવી ફાર્માસ્યુટિકલ નીતિની જાહેરાત કરી. [૧૮]
- ૨૦૧૭: ગુજરાત સરકારે વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત સમિટમાં ફાર્માસ્યુટિકલ્સના ૨૫૫૭૮ એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા. [૧૯] [૨૦]
- ૨૦૨૦: રાજકોટમાં ભારતના પ્રથમ મેડિકલ ડિવાઈસ મેન્યુફેક્ચરિંગ પાર્કની જાહેરાત કરવામાં આવી. [૨૧] [૨૨]
- ૨૦૨૨: ગુજરાત સરકારે જંબુસર, ભરૂચમાં બલ્ક ડ્રગ પાર્કની જાહેરાત કરી. [૨૩] [૨૪] [૨૫] [૨૬] [૨૭]
- ગુજરાતમાં સરકારે નવી બાયોટેકનોલોજી પોલિસી જાહેર કરી. [૨૮]
ક્લસ્ટર અને વિશેષ આર્થિક ક્ષેત્ર
ફેરફાર કરો
સૌથી મોટી કંપનીઓ
ફેરફાર કરોમાર્કેટ કેપિટલાઇઝેશન દ્વારા
ફેરફાર કરોએપ્રિલ ૨૦૨૩ સુધીમાં માર્કેટ કેપિટલાઇઝેશન દ્વારા ગુજરાતમાં ટોચની 6 જાહેર ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીઓ [૨૯]
| ક્રમ | કંપની | સ્થાન | માર્કેટ કેપિટલાઇઝેશન (એપ્રિલ 2023) | સંદર્ભ(ઓ) |
|---|---|---|---|---|
| 1 | ટોરેન્ટ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ | અમદાવાદ | ₹૫૩૪ billion (US$૭�૦ billion) | [૩૦] |
| 2 | ઝાયડસ લાઇફસાયન્સ | અમદાવાદ | ₹૪૯૯ billion (US$૬.૫ billion) | [૩૧] |
| 3 | લ્યુપિન | અમદાવાદ | ₹૨૯૯.૬૭ billion (US$૩.૯ billion) | [૩૨] |
| 4 | એલેમ્બિક ફાર્માસ્યુટિકલ્સ | વડોદરા | ₹૧૦૮ billion (US$૧.૪ billion) | [૩૩] |
| 5 | એરિસ લાઇફસાયન્સ | અમદાવાદ | ₹૧૦૦ billion (US$૧.૩ billion) | [૩૪] |
| 6 | Dishman Carbogen Amcis | અમદાવાદ | ₹૮૦ billion (US$૧�૦ billion) | [૩૫] |
૨૦૨૨ માં નોંધાયેલા મૂલ્યાંકન દ્વારા ભારતમાં ટોચની ખાનગી ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીઓ [૩૬]
| 1 | ઇન્ટાસ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ | અમદાવાદ | ₹૫૯૩ billion (US$૭.૮ billion) |
| 2 | કેડિલા ફાર્માસ્યુટિકલ્સ | અમદાવાદ | ₹૭૦ billion (US$૯૨૦ million) |
સંશોધન અને વિકાસ
ફેરફાર કરોગુજરાતમાં ફાર્માસ્યુટિકલ ક્ષેત્ર સંશોધન અને વિકાસ (R&D) પર નોંધપાત્ર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, જેણે રાજ્યમાં ઉદ્યોગના વિકાસમાં ફાળો આપ્યો છે. રાજ્ય સરકાર ફાર્માસ્યુટિકલ સેક્ટરમાં સંશોધન અને વિકાસને સક્રિયપણે પ્રોત્સાહન આપી રહી છે અને તેને સમર્થન આપવા માટે અનેક પહેલો સ્થાપી છે.
ગુજરાત FDCA (ફૂડ એન્ડ ડ્રગ્સ કંટ્રોલ એડમિનિસ્ટ્રેશન) ઇનોવેશન એન્ડ રિસર્ચ સેલ, જેની સ્થાપના ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગમાં સંશોધન અને વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કરવામાં આવી હતી. આ સેલ R&D પ્રવૃત્તિઓ માટે સપોર્ટ પૂરો પાડે છે અને ઉદ્યોગ અને એકેડેમિયા વચ્ચે સહયોગની સુવિધા આપે છે. [૩૭] [૩૮] [૩૯]
વધુમાં, રાજ્ય સરકારે રાજ્યમાં બાયોટેકનોલોજી સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ગુજરાત બાયોટેકનોલોજી સંશોધન કેન્દ્ર (GBRC) ની સ્થાપના કરી છે. આ કેન્દ્ર બાયોટેક્નોલોજી ક્ષેત્રે સંશોધન સંસ્થાઓ અને કંપનીઓને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને તકનીકી સહાય પૂરી પાડે છે. [૪૦] [૪૧] [૪૨]
ગુજરાત સરકારે અમદાવાદમાં ગુજરાત સાયન્સ સિટી [૪૩] અને વડોદરામાં ગુજરાત બાયોટેક પાર્ક સહિત રાજ્યમાં અનેક વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી ઉદ્યાનો પણ સ્થાપ્યા છે. આ ઉદ્યાનો ફાર્માસ્યુટિકલ્સ સહિત વિવિધ ક્ષેત્રોમાં સંશોધન અને વિકાસ પ્રવૃત્તિઓમાં રોકાયેલી કંપનીઓને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને સહાયક સેવાઓ પૂરી પાડે છે. [૪૪] [૪૫]
ગુજરાતની ઘણી અગ્રણી ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીઓ પાસે તેમની પોતાની સંશોધન અને વિકાસ સુવિધાઓ છે અને તેઓ નવા ઉત્પાદનો અને તકનીકોના વિકાસમાં સક્રિયપણે રોકાયેલા છે. ઉદાહરણ તરીકે, ગુજરાતની સૌથી મોટી ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીઓમાંની એક ઝાયડસ લાઇફસાયન્સિસ અને ઇન્ટાસ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, અમદાવાદમાં અત્યાધુનિક R&D સુવિધા ધરાવે છે. [૪૬] [૪૭] એ જ રીતે ટોરેન્ટ ફાર્માસ્યુટિકલ્સનું ગાંધીનગરમાં એક સમર્પિત આર એન્ડ ડી સેન્ટર છે. [૪૮] [૪૯]
અગાઉ ઉલ્લેખિત પહેલો અને સુવિધાઓ ઉપરાંત, ગુજરાત સરકારે ફાર્માસ્યુટિકલ સેક્ટરમાં સંશોધન અને વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ફાર્માસ્યુટિકલ એજ્યુકેશન એન્ડ રિસર્ચની પણ સ્થાપના કરી છે. કેન્દ્ર રાજ્યમાં ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીઓ અને સંશોધન સંસ્થાઓને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને તકનીકી સહાય પૂરી પાડે છે. તે ઉદ્યોગ અને એકેડેમિયા વચ્ચે સહયોગની સુવિધા પણ આપે છે, અને સંશોધન અને વિકાસ પરિણામોના વ્યાપારીકરણને પ્રોત્સાહિત કરે છે. [૫૦]
રાજ્ય સરકારે ફાર્માસ્યુટિકલ સેક્ટરમાં સંશોધન અને વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સંખ્યાબંધ નીતિઓ અને પ્રોત્સાહનો પણ સ્થાપિત કર્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, ગુજરાત ઔદ્યોગિક નીતિ ૨૦૨૦ સંશોધન અને વિકાસની પ્રવૃત્તિઓમાં રોકાયેલી કંપનીઓને વિવિધ પ્રોત્સાહનો પ્રદાન કરે છે, જેમાં નવા ઉત્પાદનોના વિકાસ માટે સબસિડી, સંશોધન અને વિકાસના ખર્ચ પર કર મુક્તિ અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ સાથે સહયોગ માટે ભંડોળનો સમાવેશ થાય છે. [૫૧] [૫૨]
ગુજરાત સરકારે સંશોધન અને વિકાસ, ઉત્પાદન, ગુણવત્તા નિયંત્રણ અને નિયમનકારી બાબતો જેવા ક્ષેત્રોમાં તાલીમ આપવા માટે પહેલ કરી છે અને તેનો ઉદ્દેશ્ય ઉદ્યોગ માટે કુશળ કાર્યબળ વિકસાવવાનો છે. [૫૩]
સરકારની પહેલ, નીતિઓ અને પ્રોત્સાહનોએ ગુજરાતમાં ફાર્માસ્યુટિકલ સેક્ટરમાં સંશોધન અને વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવાનું વાતાવરણ ઊભું કર્યું છે. આનાથી નવીન ઉત્પાદનો અને તકનીકોનો વિકાસ થયો છે, જેણે ગુજરાતને ભારતમાં ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગના હબ તરીકે સ્થાપિત કરવામાં મદદ કરી છે. [૫૪]
નિકાસ
ફેરફાર કરોફાર્માસ્યુટિકલ નિકાસની દ્રષ્ટિએ ગુજરાત ભારતના અગ્રણી રાજ્યોમાંનું એક છે. રાજ્ય પાસે ગુણવત્તા અને નવીનતા પર મજબૂત ફોકસ સાથે સુસ્થાપિત ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગ છે, જેણે તેને ફાર્માસ્યુટિકલ ઉત્પાદનોનો મુખ્ય નિકાસકાર બનવામાં મદદ કરી છે. ભારત સરકારના વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલયના ડેટા અનુસાર, નાણાકીય વર્ષ ૨૦૨૦-૨૧ દરમિયાન ગુજરાત ભારતમાં ફાર્માસ્યુટિકલ્સનું બીજા ક્રમનું સૌથી મોટું નિકાસકાર હતું, જે દેશની કુલ ફાર્માસ્યુટિકલ નિકાસમાં આશરે ૨૦% હિસ્સો ધરાવે છે. [૫૫] [૫૬] [૫૭] [૫૮]
ગુજરાત સ્ટેટ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયન ડ્રગ મેન્યુફેક્ચરર્સ એસોસિએશન (IDMA) દ્વારા આપવામાં આવેલા ડેટા અનુસાર નાણાકીય વર્ષ ૨૦૧૮-૧૯માં ગુજરાતમાંથી ફાર્માસ્યુટિકલ નિકાસમાં ૧૧%નો વધારો થયો છે. ભારતની ફાર્મા નિકાસમાં ગુજરાતનો હિસ્સો ઓછામાં ઓછો ૨૮% છે, જેમાં ૨૦૧૮-૧૯માં કુલ નિકાસ $૫.૩૬ બિલિયન હતી, જે અગાઉના વર્ષના $4.83bn કરતાં વધુ હતી. ભારતીય ફાર્મા ઉદ્યોગે ૨૦૧૮-૧૯માં $૧૯.૧૫ બિલિયનના અંદાજિત નિકાસ મૂલ્ય સાથે બાઉન્સ બેક કર્યું છે, જે પાછલા વર્ષની સરખામણીમાં ૧૦.૮૫% વધુ છે. સેક્ટરની મજબૂત કામગીરી આંશિક રીતે રૂપિયા સામે ડૉલરના મજબૂત થવાને આભારી છે. [૫૯] [૬૦] [૬૧]
ગુજરાતની ફાર્માસ્યુટિકલ નિકાસમાં વિવિધ પ્રકારના ઉત્પાદનોનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં ફોર્મ્યુલેશન, બલ્ક ડ્રગ્સ, ઇન્ટરમીડિયેટ અને ડ્રગ ફોર્મ્યુલેશનનો સમાવેશ થાય છે. ગુજરાતની ફાર્માસ્યુટિકલ નિકાસ માટેના મુખ્ય બજારો યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ, યુરોપિયન યુનિયન, આફ્રિકા અને મધ્ય પૂર્વ છે. [૬૨] [૬૩]
| વર્ષ ૨૦૨૧-૨૦૨૨ [૬૪] [૬૫] | |||
| ક્રમ નં. | જિલ્લાઓ | કોમોડિટીઝ | નિકાસનું મૂલ્ય (US$ મિલિયનમાં) |
| 1 | ભરૂચ | ડ્રગ્સ અને ફાર્માસ્યુટિકલ્સ | ૪૦૬.૦૬ |
| જિલ્લાની કુલ નિકાસ | ૪૬૯૫.૧૪ | ||
| 2 | અમદાવાદ | ડ્રગ્સ અને ફાર્માસ્યુટિકલ્સ | ૧૨૧૮.૫૪ |
| જિલ્લાની કુલ નિકાસ | ૪૪૩૯.૧૨ | ||
| 3 | વડોદરા | ડ્રગ્સ અને ફાર્માસ્યુટિકલ્સ | ૩૨૦.૬૫ |
| જિલ્લાની કુલ નિકાસ | ૩૭૧૦.૩૨ | ||
| 4 | વલસાડ | ડ્રગ્સ અને ફાર્માસ્યુટિકલ્સ | ૧૪૦.૨૬ |
| જિલ્લાની કુલ નિકાસ | ૧૯૭૦.૨૩ | ||
ગુજરાત સરકારે પણ રાજ્યમાંથી ફાર્માસ્યુટિકલ નિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઘણી પહેલ કરી છે. આ પહેલોમાં ફાર્મા પાર્ક અને સ્પેશિયલ ઇકોનોમિક ઝોનની સ્થાપના, નિકાસકારો માટે નાણાકીય પ્રોત્સાહનો અને સબસિડી પૂરી પાડવા અને રાજ્યના ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગના ઉત્પાદનોને પ્રદર્શિત કરવા માટે વેપાર મેળાઓ અને પ્રદર્શનોનું આયોજન સામેલ છે. [૬૬]
સંદર્ભ
ફેરફાર કરો- ↑ "Gujarat Pharma Industry – Vibrant Gujarat" (PDF). Vibrant Gujarat. June 2021. મૂળ (PDF) માંથી 2023-04-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-05-08.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "Despite Covid-19, fresh investments flowing into Gujarat's pharma sector". The Times of India. 14 March 2021. ISSN 0971-8257. મેળવેલ 2023-04-05.
{{cite news}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Gujarat — pharmacy to the nation". www.thehindubusinessline.com (અંગ્રેજીમાં). 29 September 2013. મેળવેલ 2023-04-05.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Gujarat's pharma companies post net profit growth". The Times of India. 7 August 2020. ISSN 0971-8257. મેળવેલ 2023-04-05.
{{cite news}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ Dalal, Ravi Shah, Devanshi (11 September 2019). "Gujarat – A Re-emerging Pharma Destination?". India Corporate Law (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-05.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ "Pharma Industry in Gujarat". GSBTM.[હંમેશ માટે મૃત કડી]
- ↑ "Gujarat Pharma Industry in 2008 – KPMG" (PDF). KPMG. 5 January 2008.
{{cite web}}: Check date values in:|date=(મદદ) - ↑ "Gujarat can emarge as global pharmaceutical hub: KPMG". The Economic Times. 6 January 2008. ISSN 0013-0389. મેળવેલ 2023-04-05.
{{cite news}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Gujarat Pharmaceutical Industry in 2020" (PDF). KPMG.
- ↑ "Alembic pharma history". www.business-standard.com (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ)[હંમેશ માટે મૃત કડી] - ↑ "L. M. College of Pharmacy" (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-05.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "How Gujarat Became the Pharma Hub of India". insider.finology.in (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-05.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Pharma machinery units foraying into new markets". test.pharmabiz.com. મૂળ માંથી 2023-04-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-04-05.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "Gujarat Pharma Industry in 2008 – KPMG" (PDF). KPMG. 5 January 2008.
{{cite web}}: Check date values in:|date=(મદદ) - ↑ "Torrent Pharma Share Price Today(06 Apr, 2023) – Torrent Pharma Share Price Live NSE/BSE". The Economic Times (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ Standard, Business. "Company News: Company Business News, Indian Companies News, Company Analysis, Corporate Industry News". www.business-standard.com (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ);|first=has generic name (મદદ) - ↑ "Alembic Pharmaceuticals 2006" (PDF). Alembic Pharmaceuticals.
- ↑ "Gujarat govt framing new industry policy, to benefit pharma, biotech sectors". test.pharmabiz.com. મૂળ માંથી 2023-04-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "Vibrant Gujarat Summit sees 25,578 agreements signed – The Economic Times". m.economictimes.com. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Gujarat govt signs 249 MoUs with pharma cos attracting investments worth". test.pharmabiz.com. મૂળ માંથી 2023-04-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ Master, The Health (20 January 2020). "Medical Devices Park soon at Rajkot" (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Rajkot to get Medical Device Park, Ankleshwar to get Bulk Drug Production Park: Rupani". DeshGujarat (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). 18 January 2020. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ Bureau, BL Ahmedabad (8 October 2022). "PM Modi to inaugurate ₹૨૫૦૦૦ કરોડ bulk drug park in Jambusar". www.thehindubusinessline.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ);|last=has generic name (મદદ) - ↑ "Drugs park in Bharuch: Leases to reduce API makers' capital expenses". The Times of India. 22 January 2023. ISSN 0971-8257. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite news}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Gujarat gets nod for bulk drug park in Jambusar". The Times of India. 2 September 2022. ISSN 0971-8257. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite news}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Gujarat govt earmarks 2,000 acres of land for country's first bulk drug park at Jambusar". www.pharmabiz.com. મૂળ માંથી 2023-04-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "India's first bulk drugs park to be set up in Gujarat's Bharuch". Hindustan Times (અંગ્રેજીમાં). 3 September 2022. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Chief Minister Bhupendra Patel announces new Biotechnology Policy of Gujarat". www.biospectrumindia.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "2022 Burgundy Private Hurun India 500" (PDF). મેળવેલ 3 December 2022.
{{cite news}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Torrent Pharmaceuticals (TORNTPHARM.NS) – Market capitalization". companiesmarketcap.com (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Zydus Lifesciences (ZYDUSLIFE.NS) – Market capitalization". companiesmarketcap.com (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Lupin Limited (LUPIN.NS) – Market capitalization". companiesmarketcap.com (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Alembic Pharmaceuticals (APLLTD.NS) – Market capitalization". companiesmarketcap.com (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "ERIS | Stock Share Price | Get Quote | BSE". www.bseindia.com. મૂળ માંથી 2023-04-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "Stock Share Price | Get Quote | BSE". www.bseindia.com. મૂળ માંથી 2023-04-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "2022 Burgundy Private Hurun India 500" (PDF). મેળવેલ 3 December 2022.
{{cite news}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "FDCA". ayudmla.gujarat.gov.in. મૂળ માંથી 2023-04-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "fdca: Latest News & Videos, Photos about fdca | The Economic Times – Page 1". The Economic Times (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ Network, eHealth (1 September 2017). "E-initiatives by Gujarat FDCA Revolutionising the Drug Sector in India – Elets eHealth". eHealth Magazine (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Gujarat Biotechnology Research Centre". GBRC.[હંમેશ માટે મૃત કડી]
- ↑ "gujarat biotechnology research centre: Latest News & Videos, Photos about gujarat biotechnology research centre | The Economic Times – Page 1". The Economic Times (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Gujarat Biotechnology Research Center contributes to Covid genomes sequencing". The Indian Express (અંગ્રેજીમાં). 14 March 2021. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Gujarat Science City". Gujarat Science City. મૂળ માંથી 2023-03-27 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-05-08.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "Rs 2000 cr Gujarat Biotech Park at Vadodara likely to be launched in April". test.pharmabiz.com. મૂળ માંથી 2023-04-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "Gujarat State Biotechnology Mission (GSBTM), Savli Biotech Park | India Science, Technology & Innovation – ISTI Portal". www.indiascienceandtechnology.gov.in. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Zydus pharma Research Center | Vaccine Technology Centre in India". zyduslife.com (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "R & D – Intas Pharmaceuticals Ltd" (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Torrent Pharmaceuticals". www.torrentpharma.com. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Indian pharma firms look to ramp up investments in R&D, innovation". Business Today (હિન્દીમાં). 28 February 2022. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "National Institute of Pharmaceutical Education & Research". www.niperahm.ac.in. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Gujarat Industrial Policy 2020". ic.gujarat.gov.in. મૂળ માંથી 2022-07-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-05-08.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "Vijay Rupani: Gujarat announces Industrial Policy 2020, CM Vijay Rupani says it will make the state Atmanirbhar – The Economic Times". m.economictimes.com. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Gujarat FDCA to collaborate with PERD Centre to train drug regulators on soft skills, analytical techniques". www.pharmabiz.com. મૂળ માંથી 2023-04-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ "iNDEXTb". indextb.com. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Department of Pharmaceuticals 2020–21" (PDF). Department of Pharmaceuticals.
- ↑ "Smriti Irani hails Gujarat contribution in pharmaceutical exports". The Times of India. 2 May 2022. ISSN 0971-8257. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite news}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "25 Share Of Country s Pharma Export From Gujarat PM". BW Disrupt. મૂળ માંથી 2023-02-09 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(મદદ) - ↑ Sharma, Ruchika (2 May 2022). "Smriti Irani says Gujarat's share in pharma exports is almost a quarter". Medical Dialogues (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Pharma exports from Gujarat grow exponentially". www.thepharmaletter.com. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ Standard, Business (7 January 2017). "Gujarat witnesses exponential growth in pharma exports". www.business-standard.com (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ);|first=has generic name (મદદ) - ↑ "Pharma exports from Gujarat rise 11% in FY19". The Times of India. 10 April 2019. ISSN 0971-8257. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite news}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Pharmaceutical industry, Pharmaceutical Exports from India- IBEF". India Brand Equity Foundation (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Export Products (Pharmaceuticals)". Mcommerce (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "Top Export Districts in The Country". pib.gov.in. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ) - ↑ "6 of top 12 Export Districts of India are in Gujarat; Jamnagar and Surat leading the list". DeshGujarat (અમેરિકન અંગ્રેજીમાં). 11 December 2021. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|date=(મદદ) - ↑ "Gujarat Pharma". indextb.com. મેળવેલ 2023-04-06.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(મદદ)
પૂરક વાચન
ફેરફાર કરોગુજરાતના ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગમાં એટ્રિશન એનાલિસિસ | સંશોધન ગેટ | 19 નવેમ્બર 2022