રાજકોટ

રાજકોટ() એ ભારત દેશનાં પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા ગુજરાત રાજ્ય માં આવેલું શહેર છે તથા રાજકોટ જિલ્લાનું પાટનગર છે. આ ઉપરાંત રાજકોટ તાલુકાનું મુખ્ય મથક પણ છે. આ શહેર આજી નદી નાં કાંઠે વસેલું છે. ભારતના રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધી એ તેમના જીવનકાળ ના પ્રારંભિક વર્ષો રાજકોટમાં ગાળ્યા હતાં, કે જ્યાં તેમના પિતા દિવાન તરીકે ફરજ બજાવતા હતા. રાજકોટ એ સૌરાષ્ટ્રનું મહત્વનું શહેર તેમજ પાટનગર માનવામાં આવે છે. રાજકોટ રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ ૨૭ થી ગુજરાત નાં અન્ય શહેરો સાથે જોડાયેલ છે.

રાજકોટ
—  શહેર  —
રાણી લક્ષ્મીબાઇ સર્કલ અને અન્ડરબ્રિજ
રાજકોટ  રાજકોટનુ ગુજરાત અને ભારતમાં સ્થાન
અક્ષાંશ-રેખાંશ	22°18′14″N 70°48′08″E
દેશ	ભારત
રાજ્ય	ગુજરાત
જિલ્લો	રાજકોટ
મેયર	ડો જૈમન ઉપાધ્યાય
વસ્તી	૯,૬૬,૬૪૨ (૨૦૦૧)
અધિકૃત ભાષા(ઓ)	ગુજરાતી,હિંદી[૧]
સમય ક્ષેત્ર	ભારતીય માનક સમય (+૦૫:૩૦)
વિસ્તાર • ઉંચાઇ	• 134 metres (440 ft)
કોડ • પીન કોડ • 360 00X • ફોન કોડ • +૦૨૮૧ • વાહન • GJ-3

ઇતિહાસ

રાજકોટ શહેર આજે તેનો સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસીક વારસો સાચવીને એક આધુનિક, વિકસીત અને સમૃદ્ધ શહેર તરીકેની ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરી ચુકયું છે. આ શહેરનાં ઇતિહાસની શરૂઆત ઈ.સ. ૧૬૧૨માં ઠાકોર સાહેબશ્રી વિભાજી અજોજી જાડેજાથી થઈ હતી. ઠાકોર સાહેબ વિભાજીએ પોતાના મિત્ર રાજુ સંધિની મૈત્રી જીવંત રાખવા માટે રાજકોટની સ્થાપના અને નામકરણ કરેલાં.

ઈ.સ. ૧૭૨૦માં રાજકોટ ઉપર તે સમયનાં જૂનાગઢ નવાબના સુબેદાર માસુમ ખાને ચડાઈ કરીને ઠાકોર સાહેબશ્રી મહેરામણજી બીજાને હરાવીને રાજકોટને જીતી લીધુ હતું. જેથી માસુમ ખાને રાજકોટનું નામ બદલીને માસુમાબાદ કરી નાખ્યુ હતું. ત્યાર બાદ ૧૨ વર્ષ પછી એટલે કે ઈ.સ.૧૭૩૨માં મહેરામણજીનાં પુત્ર રણમલજીએ પોતાનું સૈન્ય એકઠું કરીને માસુમખાન ઉપર ચડાઈ કરીને તેને ઠાર માર્યો અને ફરીવાર પોતાનાં પિતાની ગાદી પાછી મેળવી હતી. જેથી ફરીથી તે સમયે ઠાકોર સાહેબશ્રી રણમલજી જાડેજાએ આ શહેરનું નામ બદલીને મુળનામ રાજકોટ રાખ્યું. આમ રાજકોટનાં ઇતિહાસમાં ફકત ૧૨ વર્ષ નામ બીજુ રહ્યુ હતું.

વસ્તી

૨૦૦૬માં પ્રસિદ્ધ થયેલા આંકડાઓ અનુસાર, રાજકોટ શહેરની કુલ વસ્તી અંદાજે ૧૦,૦૩,૦૧૫ છે. જેમાં ટકાવારી પ્રમાણે, પુરૂષોની સંખ્યા ૫૨.૪૩% અને મહિલાઓની સંખ્યા ૪૭.૫૭% છે. રાજકોટ શહેરી વિસ્તારમાં મનહરપુર, માધાપર, આનંદપુર, મુંજકા, મોટામૌવા, વાવડી, બેડી અને કોઠારીયાનો શમાવેશ થાય છે. રાજકોટ શહેરની સરેરાશ સાક્ષરતા ૮૦.૬% છે, કે જે રાષ્ટ્રીય સરેરાશ કરતા વધુ છે.

જોવાલાયક સ્થળો

ફરવાના સ્થળો

રેસકોર્સ મેદાન જ્યુબિલી બાગ ગાંધીજી મ્યુઝીયમ આજી ડેમ

ઈશ્વરીયા પાર્ક ન્યારી ડેમ વોટસન મ્યુઝીયમ (જ્યુબિલી બાગ)

લાલપરી તળાવ પ્રદ્યુમન પાર્ક અવધ ક્લબ

ખીરસરા પેલેસ ઢીંગલી સંગ્રહાલય (યાજ્ઞિક માર્ગ)

ઐતિહાસિક તથા અન્ય સ્થળો

કબા ગાંધીનો ડેલો: કબા ગાંધીનાં ડેલા તરીકે ઓળખાતુ રાજકોટ શહેરનું આ સ્થળ એટલે ભારતદેશનાં રાષ્ટ્રપિતાનું બિરૂદ મેળવનાર વિશ્વવિભુતી એવા મહાત્મા ગાંધીનું બાળપણનું મકાન. આ મકાન રાજકોટ શહેરનાં જુના વિસ્તારમાં ધર્મેન્દ્ર રોડની બાજુમાં આવેલું છે. આ મકાન મહાત્મા ગાંધીનાં પિતાશ્રી કરમચંદ ગાંધી જયારે સૌરાષ્ટ્રનાં નવાબનાં દિવાન હતા તે સમયે ઈ.સ. ૧૮૮૦-૮૧ માં બનાવ્યું હતું. મહાત્મા ગાંધી પોતાનો શરૂઆતનો અભ્યાસ પોરબંદરમાં પુર્ણ કરીને પોતાના પિતાની સાથે રાજકોટ આવીને રહયા હતાં અને અહીં તેમનો આગળનો અભ્યાસ શરૂ કર્યો હતો. મહાત્મા ગાંધીએ બાળપણથી યુવાનકાળ સુધીનો સમય રાજકોટમાં આ સ્થળે પસાર કર્યો હોવાથી ગુજરાત સરકારે આ સ્થળને ગાંધી સ્મૃતિનાં નામથી જતન કરીને લોકોને જાણકારી મળી રહે તે માટે વિકસાવેલ છે. આ સ્થળે રાજકોટની મુલાકાતે આવતા પ્રવાસીઓ જરૂરથી મુલાકાત લે છે. મહાત્મા ગાંધી તે સમયે જે જે વસ્તુનો ઉપયોગ કરતા તે વસ્તુ તથા તેમના બાળપણનાં ફોટોગ્રાફ્સનું પ્રદર્શન ગોઠવવામાં આવેલ છે.

રાષ્ટ્રીયશાળા મહાત્માગાંધી હાઈસ્કુલ રાજકુમાર કોલેજ લાલપરી તળાવ માધવરાય સિંધીયા ક્રિકેટ ગ્રાઉન્ડ

ઔધોગિક સ્થળો

ઉધોગનગર જી.આઈ.ડી.સી.

આજી જી.આઈ.ડી.સી.

મેટોડા જી.આઈ.ડી.સી.

શાપર જી.આઈ.ડી.સી.(ઍસ.આઈ.ડી.સી.)

અર્થતંત્ર

ગુજરાત ઔદ્યોગિક વિકાસ નિગમ (GIDC) અને ગુજરાત રાજ્ય નાણાંકીય નિગમ (GSFC) હેઠળ શહેર પોતે નાનાં તેમજ ભારે ઉદ્યોગોની મદદથી રાજ્યનાં અર્થતંત્રના વિકાસમાં મહત્વનો ફાળો આપે છે. હાલમાં વિશ્વ બેંક તરફથી મળેલી રૂ. ૨૮ કરોડની માળખાકીય વિકાસ માટેની સહાયથી અહીંના ઉદ્યોગોને ટેકો મળ્યો છે. દેશની મુખ્ય અને બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓએ શહેરમાં જમીનની કિંમતો વધે તે પહેલા ભવિષ્યના રોકાણ હેતુ જમીન સુરક્ષિત કરેલ છે. હાલમાં શહેરમાં ઘણા આયોજનો કરવામાં આવ્યા છે, જે શહેરની છબી બદલી નાખશે તેમ માનવામાં આવે છે.

સ્થાનિક સરકાર

રાજકોટ શહેર ઘણા સરકારી જુથો દ્વારા સંચાલિત છે. આમાં જિલ્લા સેવા સદન (રાજકોટ શહેર કલેસ્ટર ઑફિસ), રાજકોટ મહાનગર પાલિકા, રાજકોટ શહેરી વિકાસ સંસ્થા (RUDA) અને ગુજરાત પોલિસ ખાતું તેમજ રાજકોટ શહેર ટ્રાફિક પોલિસ ખાતાનો સમાવેશ થાય છે.

મહાનગર પાલિકા દ્વારા ૨૪x૭ કૉલ સેન્ટર શરુ કરવામાં આવ્યો છે. આ પ્રકારનો કોલ સેન્ટર ગુજરાતમાં પહેલો અને ભારતમાં બીજો છે. મહાનગર પાલિકા દ્વારા whatsapp સુવિધા પણ શરુ કરવામાં આવી છે.

શિક્ષણ

શાળાઓ

શહેરમાં આવેલી અમુક શાળાઓ રાજકોટ મહાનગર પાલિકા દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે. આ શાળાઓમાં ૨૦ શાળાઓ અને બાળ કેંદ્ર છે, જેમાં ૩ પ્રાથમિક શાળા, ૭ માધ્યમિક શાળા, ૪ ઉચ્ચતર માધ્યમિક શાળા, ૪ ઉચ્ચતર શાળા, ૧ શિક્ષણ કેંદ્ર અને ૧ ખાસ શાળાનો સમાવેશ થાય છે. અન્ય સ્વયં સંચાલિત શાળાઓ પણ રાજકોટના શિક્ષણમાં મહત્વનો ફળો ધરાવે છે.

માધ્યમિક શાળાઓ
કોટક સ્કૂલ​ ૐ વિધાલય​ માસુમ વિદ્યાલય એ. એસ. ચૌધરી હાઇસ્કુલ શા.વે. વિરાણી અક્ષર પુરુષોત્તમ સ્વામિનારાયણ હાઇસ્કુલ સેન્ટ્રલ સ્કુલ દિલ્હી પબ્લિક સ્કુલ જી. ટી. હાઇસ્કુલ કડવીબાઇ વિરાણી હાઇસ્કુલ આર. એચ. કોટક ગર્લ્સ હાઇસ્કુલ	કેન્દ્રિય વિદ્યાલય મારુતિ મંદિર મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી હાઇસ્કુલ રાજકુમાર કૉલેજ સૌરાષ્ટ્ર હાઇસ્કુલ સેન્ટ મેરીઝ હાઇસ્કુલ સામજી વેલજી વિરાણી હાઇસ્કુલ	શ્રી લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી વિદ્યાલય સ્વામિનારાયણ ગુરૂકુલ આઇ.પી. મિશન
મહાવિદ્યાલયો અને વિશ્વ-વિદ્યાલયો
એમ. જે. કુંડલિયા કૉલેજ​ જે. જે. કુંડલિયા કૉલેજ​ મારવાડી ફાઉન્ડેશન ગ્રુપ ઑફ એજ્યુકેશન વી.વી.પી. એન્જીનિયરીંગ કોલેજ	આત્મિય એન્જીનિયરીંગ કોલેજ આર.કે. એન્જીનિયરીંગ કોલેજ	ક્રાઇસ્ટ પોલિટેકનિક કોલેજ દર્શન એન્જીનિયરીંગ કોલેજ ગારડી કોલેજ

હવામાન

રાજકોટની આબોહવા
મહિનો	જાન્યુ	ફેબ્રુ	માર્ચ	એપ્રિલ	મે	જૂન	જુલાઇ	ઓગ	સપ્ટે	ઑક્ટ	નવે	ડિસે	વર્ષ
રેકોર્ડ ઉચ્ચતમ °સે (°ફે)	૩૬	૩૯	૪૩	૪૪	૪૭	૪૫	૪૨	૩૮	૪૦	૪૧	૪૦	૩૭	૪૭
સરેરાશ ઉચ્ચતમ °સે (°ફે)	૨૮	૩૦	૩૫	૩૮	૪૦	૩૭	૩૨	૩૧	૩૩	૩૫	૩૨	૨૯	૩૩.૩
સરેરાશ લઘુતમ °સે (°ફે)	૧૦	૧૨	૧૬	૨૧	૨૩	૨૫	૨૫	૨૩	૨૨	૨૦	૧૬	૧૨	૧૯
રેકોર્ડ લઘુતમ °સે (°ફે)	-.૫૫	૧	૬	૧૦	૧૬	૨૦	૧૮	૨૦	૧૬	૧૨	૭	૨	-.૫૫
Precipitation mm (inches)	૦ (૦)	૦ (૦)	૦ (૦)	૦ (૦)	૧૦ (૦.૩૯)	૧૦૦ (૩.૯૪)	૨૭૦ (૧૦.૬૩)	૧૨૦ (૪.૭૨)	૮૦ (૩.૧૫)	૧૦ (૦.૩૯)	૦ (૦)	૦ (૦)	૫૯૦ (૨૩.૨૩)
% ભેજ	૪૨	૪૦	૪૩	૪૪	૫૦	૬૬	૭૯	૮૨	૭૭	૫૭	૪૭	૪૫	૫૬
સરેરાશ વરસાદી દિવસો (≥ 0.1 in)	૦.૨	૦.૪	૦.૨	૦.૧	૧.૨	૬.૫	૧૩.૪	૭.૮	૫.૨	૧.૩	૦.૬	૦.૩	૩૭.૨
સંદર્ભ: Weatherbase

બાહ્ય કડીઓ

• જિલ્લા ગ્રામ વિકાસ એજન્સી, રાજકોટ