સત્યપ્રકાશ

સત્યપ્રકાશ એ એક ગુજરાતી ભાષાનું સાપ્તાહિક હતું જેની સ્થાપના સમાજ સુધારક અને પત્રકાર કરસનદાસ મૂળજીએ સમાજ સુધારણાના હેતુથી કરી હતી. તેનું પ્રકાશન ઇસ. ૧૮૫૫માં શરૂ થયું અને ૧૮૬૧ સુધી ચાલ્યું હતું. ત્યાર બાદ મુંબઈથી પ્રકાશિત થતા અન્ય અખબાર રાશ્ત ગોફ્તારમાં તેને વિલિન કરી દેવામાં આવ્યું હતું.

સત્યપ્રકાશ

સંપાદક(કો)	કરસનદાસ મૂળજી
આવૃત્તિ	અઠવાડીક
સ્થાપક	કરસનદાસ મૂળજી
પ્રથમ અંક	૧૮૫૨
છેલ્લો અંક	૧૮૬૧
દેશ	બ્રિટિશ રાજ , ભારત
ભાષા	ગુજરાતી

ઇતિહાસ

કરસનદાસ મૂળજી એક સમાજ સુધારક અને પત્રકાર હતા. સત્યપ્રકાશ અગાઉ તેઓ રાશ્ત ગોફ્તાર અને સ્ત્રીબોધ સામયિકોમાં લખતા હતા, પરંતુ આ સામયિકોનો વાચકવર્ગ મોટાભાગે પારસી સમુદાય સુધી મર્યાદિત હતો. તેથી તેમણે મંગળભાઈ નાથુભાઈની મદદથી ૧૮૫૫માં સત્યપ્રકાશની સ્થાપના કરી. રુસ્તમજી રાની તેના પ્રકાશક હતા જ્યારે તેનું સંપાદન કરસનજી જાતે સંભાળતા હતા. તેમના લેખોમાં ઊંચી મનાતી હિન્દુ જ્ઞાતિના નેતાઓને સંબોધવામાં આવતાં અને તેમાં તેઓ સામાજિક અને ધાર્મિક કુરિવાજો અને કુપ્રથાઓ પર હુમલો કરતા. મૂળજીભાઈએ વિવિધ સામાજિક મુદ્દાઓ જેવા કે સ્ત્રી શિક્ષણ, ભભકાદાર ખર્ચાળ લગ્નો, લગ્નો દરમિયાન ગવાતા અભદ્ર ગીતો અને અંતિમવિધિ દરમ્યન છાતી કૂટી રડવાની વિધિ જેવા મુદ્દાઓ પર ધ્યાન આપ્યું હતું. જ્ઞાતિ નેતાઓ તેમના આ લેખો પર નાખુશ હતા અને કરસનદાસને તેમની કપોળ વણિક જ્ઞાતિમાંથી બાકાત કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ તેઓ સમુદાયમાં સમર્થન મેળવી શક્યા નહીં. સત્યપ્રકાશ ૧૮૬૧માં રાશ્ત ગોફ્તારમાં વિલિન થયું, અને તે પછીના રાશ્ત ગોફ્તાર નામથી જ ૧૯૨૧ સુધી તેનું પ્રકાશન ચાલુ રહ્યું.

નોંધપાત્ર લેખો

કરસનદાસે સાપ્તાહિક માટે જે નોંધપાત્ર લેખો લખ્યા હતા તેમાંથી એકનું નામ ગુલામીખત હતું, આમાં તેમણે વૈષ્ણવો દ્વારા સહી અભિયાન ચલાવી અને કાયદા ઘડવાની પ્રક્રિયાની ટીકા કરી હતી જે થકી ધાર્મિક દરજ્જાને કારણે મહારાજે (ધાર્મિક વડાઓ) ન્યાયાલયમાં જવાની જરૂર ન રહેતી. આ લેખના પ્રકાશન પછી, કરસનદાસને મોટા પ્રમાણમાં પૈસા આપીને ખુશ કરવાના કેટલાક પ્રયત્નો થયા, પરંતુ આ પ્રયત્નો નિષ્ફળ રહ્યા. આ ઘટના પછી મૂળજીએ થોડા લેખો લખ્યા - 'મહારાજોને વિનંતિ' અને 'ધર્મગુરુની સત્તા' જેમાં તેમણે ખુલ્લેઆમ પોતાનો ગુસ્સો વ્યક્ત કર્યો હતો. 'હિંદુઓનો અસલી ધર્મ અને અત્યારના પાખંડી મતો' નામનો એક લેખ ૨૧ સપ્ટેમ્બર ૧૯૮૦ના દિવસે પ્રકાશિત થયો. આ લેખમાં વૈષ્ણવ આચાર્યોની તેમની વર્તણૂક માટે ટીકા કરવામાં આવી, જેના પરિણામે ૧૮૬૨માં મહારાજ લાયબલ કેસ થયો.

પ્રતિભાવ

વૈષ્ણવ ગાદીપતિઓએ સ્વધર્મવર્ધક અને સંશયછેદક નામના ચોપાનિયાં પ્રકાશિત કરવાનું શરૂ કર્યું. આ ચોપાનિયામાં તેઓએ કરસનદાસ અને અન્ય સમાજ સુધારકોને લોભી, નાસ્તિક અને મૂર્ખ લોકો કહી ને સંબોધ્યા. તેના જવાબમાં સત્યપ્રકાશે ધાર્મિક વડાઓ પર છેતરપિંડી કરતા હોવાનો આરોપ લગાવ્યો અને તેમના ધાર્મિક પુસ્તકોને ઝેરી ગણાવ્યાં. વૈષ્ણવ ધાર્મિક વડા, જદુનાથ મહારાજે ચાબુક નામનો એક જ્વલંત લેખ લખ્યો અને તેના જવાબમાં 'હિંદુઓનો અસલી ધર્મ અને અત્યારના પાખંડી મતો' સત્યપ્રકાશમાં લખવામાં આવ્યો. કરસનદાસ મૂળજીના લેખથી મહારાજ લાયબલ કેસ થયો, જે કરસનદાઅસ જીતી ગયા.

આ પણ જુઓ

• ગુજરાતી ભાષાના સામયિકોની સૂચિ