વિકિપીડિયા

એઇડ્સ

AIDS (એઇડ્સ)નાં ટુંકા નામે ઓળખાતા આ રોગનું અંગ્રેજી નામ છે Acquired Immunodeficiency Syndrome અથવા Acquired Immune Deficiency Syndrome, જેને ગુજરાતીમાં ઉપાર્જિત રોગપ્રતિકાર ઉણપ લક્ષણ અથવા ઉપાર્જિત પ્રતિકાર ઉણપ લક્ષણ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરી શકાય. આ એક, માનવનાં શરીરની રોગપ્રતિકાર શક્તિ પર હુમલો કરતો રોગ છે, જે HIV (એચઆઇવી) વાયરસ જવાબદાર છે. આ HIV વાયરસનું અંગ્રેજી નામ Human Immunodeficiency Virus છે, જેને ગુજરાતીમાં માનવ રોગપ્રતિકાર ઉણપ વાયરસ તરીકે ભાષાંતરિત કરી શકીએ.[૧][૨][૩]

એઇડ્સ
ખાસિયતInfectious diseases Edit this on Wikidata
આ લેખમાં ઉપયોગમાં લેવાયેલા ટૂંકાક્ષરોની યાદી
એઇડ્ઝ માનવ ઉપાર્જિત રોગપ્રતિકાર ઉણપ લક્ષણ
એચઆઇવી માનવ રોગપ્રતિકાર ઉણપ વાયરસ
સીડી4+ સીડી4+ ટી સહાયક કોષ
સીસીઆર5 કેમોકીન (સી-સી મોટીફ) રિસેપ્ટર 5
સીડીસી રોગ નિયંત્રણ અને અવરોધક કેન્દ્ર
ડબ્લ્યુએચઓ વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા
પીસીપી ન્યૂમોસિસ્ટિસ ન્યૂમોનીયા
ક્ષય ક્ષય રોગ
એમટીસીટી માતાથી બાળક તરફની ક્રિયા
એચએએઆરટી હાઇલી એક્ટિવ એન્ટિરિટ્રોવાયરલ થેરાપી
એસટીઆઇ/એસટીડી ગુપ્ત રોગો (જાતિય સમાગમ દ્વારા ફેલાતા રોગો/ચેપ)

આ રોગ ઉત્તરોત્તર શરીરની પ્રતિકાર શક્તિ ઘટાડે છે જેથી રોગગ્રસ્ત વ્યક્તિને ચેપ લાગવાની અને ગાંઠ થવાની શક્યતા વધી જાય છે. એચઆઇવીનો ફેલાવો (પ્રસાર) શ્લેશ્મ સ્તર (mucous-membrane) કે રૂધિરપ્રવાહનાં રોગગ્રસ્ત શારિરિક સ્ત્રાવનાં સીધા સંપર્કમાં આવવાથી થાય છે. શ્લેશ્મ સ્તર એ શરીરનો એવો ભાગ છે, કે જે સપાટીને સતત ચીકણી રાખવાનું કાર્ય કરે છે, અહિં ગાલની અંદરની સપાટીનું શ્લેશ્મ સ્તર ખૂબ ભાગ ભજવે છે, જ્યારે શારિરિક સ્ત્રાવોમાં, રૂધિર, વીર્ય, યોનિમાર્ગનું પ્રવાહી, વીર્ય પૂર્વેનો સ્ત્રાવ અને ધાવણનો સમાવેશ થાય છે, નહિકે લાળ, થુંક, આંસુ, વિગેરે.[૪][૫]

આ પ્રકારના ટ્રાન્સમિશનમાં પીડા વિહીન (anal), યોનિમાર્ગ (vaginal) અથવા ઓરલ (oral) સેક્સ (sex), રક્ત ભ્રમણ (blood transfusion), ચેપ લાગેલું, ચામડી નીચે આપવાનું ઇન્જેક્શન (નો) (hypodermic needle), ગર્ભાવસ્થા (pregnancy), બાળકજન્મ (childbirth) દરમિયાન માતા અને બાળક વચ્ચેના વિનીમય અથવા ધાવણ (breastfeeding) અથવા ઉપરોક્તમાના કોઇ પણ અન્ય શરીરના પ્રવાહીના પ્રસરવાનો સમાવેશ થઇ શકે છે.

એઇડ્ઝ હવે વિશ્વવ્યાપી (pandemic) બન્યો છે.[૬]વિશ્વમાં 2007માં આશરે 33.2 અને એનબીએસપી મિલીયન લોકો આ રોગ સાથે જીવતા હતા અને 330,000 બાળકો[૭] સહિત આશર ૨.૧ અે એનબીએસપી લોકોનો મૃત્યુ થયા હતા. એક તૃતીયાંશથી વધુ મૃત્યુ પેટા સહારણ આફ્રિકા (sub-Saharan Africa)[૭]માં થયા હતા, જેના લીધે આર્થિક વૃદ્ધિ (economic growth)મંદ પડી ગઇ હતી અને માનવ ધન (human capital) નાશ પામતુ હતું. [૮]

જિનેટિક સંશોધન (Genetic research) દર્શાવે છે કે એચઆઇવીનો પશ્ચિમ મધ્ય આફ્રિકામાં ઓગણીસમી સદીના અંતમાં અથવા વીસમી સદીના પ્રારંભમાં ઉદભવ થયો હતો.[૯][૧૦]એઇડ્ઝ અને તેની પાછળના કારણોને સૌપ્રથમ રોગ નિયંત્રણ અને અવરોધક અમેરિકન કેન્દ્ર (Centers for Disease Control and Prevention) દ્વારા 1981માં ઓળખી કાઢવામાં આવ્યો હતો, એચઆઇવીને 1980ના પ્રારંભમાં ઓળખી કાઢવામાં આવ્યો હતો. [૧૧]

એઇડ્ઝ અને એચઆઇવીની સારવાર રોગ થવાની ગતિ ધીમી પાડી શકે છે છતાં હાલમાં તેના ઉપચાર માટે કોઇ રસી નથીએન્ટિરિટ્રોવાયરલ (Antiretroviral) સારવાર મૃત્યુદર (mortality) અને એચઆઇવી ચેપની રોગીષ્ટ મનોવૃત્તિમાં ઘટાડો કરે છે પરંતુ આ દવાઓ ખર્ચાળ છે અને રોજબરોજ એન્ટિરિટ્રોવાયરલ, દવા ઉપચાર (medication) કરવો તે દરેક દેશોમાં ઉપલબ્ધ નથી.[૧૨] એચઆઇવી ચેપની સારવારમાં મુશ્કેલી હોવાથી એઇડ્ઝ જેવા વ્યાપક રોગચાળાને નિયંત્રણમાં લેવા માટે ચેપ રોકવો તે અગત્યનો લક્ષ્યાંક છે, તેથી આરોગ્ય સંસ્થાઓ સલામત સેક્સ (safe sex) અને સોયની આપલે કાર્યક્રમ (needle-exchange programme)ને આ વાયરસની વધવાની ગતિ ધીમી પાડવાના પ્રયત્નરૂપે પ્રોત્સાહન આપે છે.

લક્ષણો

ફેરફાર કરો
 
સારવાર નહી કરાયેલા એચઆઇવી ચેપની સરેરાશ તુલનામાં એચઆઇવી કોપી (વાયરલ લોડ)અને સીડી4 કાઉન્ટસ વચ્ચેની સંબંધનો સામાન્ય ગ્રાફ કોઇ ચોક્કસ વ્યક્તિના રોગના કિસ્સામાં નોંધપાત્ર રીતે અલગ પડી શકે છે.                      CD4+ T Lymphocyte count (cells/mm³)                      HIV RNA copies per mL of plasma

સામાન્ય રીતે જે તે તંદુરસ્ત વ્યક્તિમાં સામાન્ય રીતે વિકસતા નથી તેવી પ્રતિકાર વ્યવસ્થા (immune system)પરિણામ તે મુખ્યત્વે એઇડ્ઝના લક્ષણો છે. આ મોટા ભાગની પરિસ્થિતિઓ પાછળ બેક્ટેરીયા (bacteria), વાયરસ (virus), ટોપ (fungi) અને પરોપજીવી પ્રાણી કે વનસ્પતિ (parasite)જવાબદાર છે જેને સામાન્ય રીતે રસી વ્યવસ્થા દ્વારા નિયંત્રિત કરી શકાય છે જેને એચઆઇવી નુકસાન પહોંચાડે છે.

જે લોકો એઇડ્ઝ [૧૩]ધરાવતા હોય તેવા લોકોમાં તકવાદી ચેપ ધરાવતા હોય તેવા લોકોમાં તકવાદી ચેપ (Opportunistic infection) સામાન્ય છે. એચઆઇવી મોટેભાગે દરેક ઇન્દ્રિયને અસર કરે છે.

એઇડ્ઝઃ ધરાવતા લોકોમાં વિવિધ કેન્સર જેમ કે કાપોસીસનું કેન્સર (Kaposi's sarcoma), ગળાનું કેન્સર (cervical cancer) અને જીવલેણ ચેપી રોગ (lymphoma)તરીકે જાણીતા પ્રતિકાર વ્યવસ્થાના કેન્સર થવાનું જોખમ વધુ હોય છે. વધુમાં, એઇડ્ઝ ધરાવતા લોકોમાં પદ્ધતિસરના લક્ષણો વારંવાર જોવા મળે છે જેમ કે તાવ (fever), પરસેવો (sweat) (ખાસ કરીને રાત્રે), સોજા ચડવા, ઠંડી લાગવી, નબળાઇ અને વજન ઓછું થઇ જવું (weight loss)[૧૪] [૧૫].એઇડ્ઝનો દર્દી જે ચોક્કસ પ્રકારના લક્ષણો ધરાવતો હોય તે ચેપ જ્યા દર્દી રહેતો હોય તે ભૌગોલિક વિસ્તારમાં વિકસે છે.

 
એઇડ્ઝના મુખ્ય લક્ષણો

ફેફસાને લગતા ચેપ

ફેરફાર કરો

ન્યૂમોસિસ્ટિસ જિરોવેસી (Pneumocystis jirovecii)

 
એક્સ રે, જેના કારણે ન્યૂમોનિયા થયો ઢીંચણના નીચેના ભાગમાં બન્ને બાજુએ શ્વેતકણો વધારે છે, જે ન્યૂમોસિસ્ટિસ ન્યૂમોનિયા ના લક્ષણો છે.

ન્યૂમોસિસ્ટિસ ન્યૂમોનિયા (Pneumocystis pneumonia)(મૂળભૂત રીતે ન્યૂમોસિસ્ટિસ કેરીની ન્યૂમોનિયા તરીકે જાણીતો અને હજુ પણ પીસીપીના ટૂંકા નામે ઓળખાય છે જેના સ્થાને હવે પી ન્યૂમો સી સ્ટિસ પી ન્યૂમોનિયા આવે છે ભાગ્યે જ તંદુરસ્ત ગણાય છે ઇમ્યુનોકોમ્પીનન્ટ (immunocompetent) લોકો, પરંતુ એચઆઇવી ધરાવતા વ્યક્તિગતોમાં સામાન્ય છે. તે ન્યૂમોસિસ્ટિસ જિરોવેસીને કારણે થાય છે (Pneumocystis jirovecii).

પશ્ચિમી દેશોમાં અસરકારક નિદાન, સારવાર અને નિયમિત ઉપચાર (prophylaxis) થયો તે પહેલા તાત્કાલિક થતા મૃત્યુનું સૌપ્રથમ કારણ હતું. વિકસતા દેશોમાં તપાસ થઇ ન હોય તેવા વ્યક્તિઓમાં હજુ પણ આ પ્રથમ સંકેત છે, જોકે રક્તના એમએલદીઠ 200 કણ કરતા ઓછા સીડી4 ન હોય તો સામાન્ય રીતે તે આકાર લેતો નથી.[૧૬]

એચઆઇવી સાથે સંકળાયેલા ચેપમાં ક્ષય રોગ (Tuberculosis) (ટીબી) વિશિષ્ટ છે કેમ કે તે શ્વસન ક્રિયા મારફતે ઇમ્યુનોકોમ્પીટન્ટ લોકોમાં પ્રસરી શકે છે, એક વખત ઓળખાઇ જાય તે પછી સરળતાથી સારવાર થઇ શકે છે, જે એચઆઇવીના પ્રાથમિક તબક્કામાં થઇ શકે છે અને ડ્રગ થેરાપી સાથે અવરોધાત્મક છે. જોકે મલ્ટીડ્રગ પ્રતિકાર (multidrug resistance) સંભવતઃ ગંભીર સમસ્યા છે.

સીધી નિરીક્ષીત થેરાપીના ઉપયોગ વડે અને પશ્ચિમી દેશોમાં સુધરેલી પ્રેક્ટિસના લીધે આ પ્રકારેના બનાવોમાં ઘટાડો થયો હોવા છતાંયે જ્યાં એચઆઇવીના સૌથી વધુ કેસ હોય છે તેવા વિકસતા દેશોમાં આ લાગુ પડતું નથી.એચઆઇવી ચેપના પ્રાથમિક તબક્કામાં (સીડી4 કાઉન્ટ>300 સેલ્સ એમએલ દીઠ), ટીબી સામાન્ય રીતે ફેફસાના રોગોમાં હોય છે. એચઆઇવી ચેપના પ્રાથમિક તબક્કામાં (સીડી4 કાઉન્ટ>300 સેલ્સ એમએલ દીઠ), ટીબી સામાન્ય રીતે ફેફસાના રોગોમાં હોય છે. લક્ષણો સામાન્ય રીતે બંધારણીય હોય છે અને કોઇ એક જ સ્થળે સ્થિર રહેતા નથી, જે ઘણી વખત ચરબીયુક્ત હાડકા (bone marrow), હાડકા (bone), મૂત્રાશય અને ગેસ્ટ્રોઇનટેસ્ટીનલ ટ્રેક્ટ (gastrointestinal tract), લીવર (liver), રિજીયોનલઇન્દ્રિય સંકેત (lymph node)અને સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમને અસર કરે છે. (central nervous system),[૧૭]

ગેસ્ટ્રોઇનટેસ્ટીનલ ચેપ

ફેરફાર કરો

ઇસોફાજિટીક્સ (Esophagitis) એ ઇસોફાગુસ (esophagus) ના અંત ભાગનો એક પ્રકારનો ઉભરો છે (અન્નનળી અથવા નળી પરનો સોજો પેટ (stomach))ને અસર કરે છે.એચઆઇવીના ચેપવાળી વ્યક્તિઓને સામાન્ય રીતે ફૂંગલ (કેન્ડિડાયાસીસ (candidiasis))અથવા વાયરલ (હર્પસ સિમ્પ્લેક્સ1 (herpes simplex-1) અથવા સાયટોમેગાલોવાયરસ (cytomegalovirus)ચેપને લીધે થાય છે. ભાગ્યે જ તે માયકોબેક્ટેરીયા (mycobacteria)ને લીધે થઇ શકે છે[૧૮].

એચઆઇવીમાં ન સમજાય તેવા દર્દો ઝાડા (diarrhea)ઘણા શક્ય કારણોસર થાય છે, જેમાં સામાન્ય બેક્ટેરીયલ સહિત (સલ્મોનેલ્લા (Salmonella), શિગેલ્લા (Shigella), લિસ્ટેરીયા (Listeria) અથવા કેમ્પીલોબેક્ટર (Campylobacter))અને પ્રાણીજન્ય ચેપ અને અસામાન્ય તકવાદી ચેપ જેમ કે ક્રિપ્ટોસ્પોરીડિયોસીસ (cryptosporidiosis), માઇક્રોસ્પોરીડિયોસીસ (microsporidiosis), માયકોબેક્ટરીયમ એવીયમ (Mycobacterium avium) કોમ્પ્લેક્સ (મેક)અને વાયરસો,[૧૯] એસ્ટ્રોવાયરસ (astrovirus), એડેનોવાયરસ (adenovirus), રોટાવાયરસ (rotavirus) અને સાયટોમેગાલોવાયરસ (cytomegalovirus), (બાદમાં કોલીટીસના કોર્સ તરીકે (colitis)).

કેટલાક કિસ્સાઓમાં ઝાડાનું થવું એ કદાચ એચઆઇવીની દવા કરવા માટે ઉપયોગમા લેવાયેલી વિવિધ દવાની આડઅસર હોઇ શકે છે અથવા કદાચ એચઆઇવી ચેપને ખાસ કરીને પ્રાથમિક એચઆઇવી ચેપ દરિમયાન સામાન્ય રીતે સાથે હોઇ શકે છે.તે કદાચ એન્ટિબાયોટિક (antibiotic)કે જેનો ઉપયોગ ઝાડાને કારણે થયેલા બેક્ટેરીયાની સારવાર માટે વપરાઇ હોય તેના દ્વારા પણ હોઇ શકે છે ( ક્લોસ્ટ્રીડિયમ ડિફ્ફીસિલે માટે સમાન (Clostridium difficile)). એચઆઇવીની પાછળની અવસ્થા માટે ઝાડા એ ઇનટેસ્ટીનલ ટ્રેક્ટ (intestinal tract) કે પૌષ્ટિક તત્ત્વો ગ્રહણ કરે છે તેનું પ્રતિબિંબ પાડે છે અથવા એચઆઇવી સંબંધિત વેસ્ટીંગનું અગત્યનું ઘટક હોઇ શકે છે (wasting).[૨૦].

ન્યૂરોલોજિકલ અને સાયકિયાટ્રીક સામેલગીરી

ફેરફાર કરો

એચઆઇવી ચેપ ઇન્દ્રિયો દ્વારા શંકાસ્પદ નર્વસ સિસ્ટમ અથવા સીધી જ માંદગીના પરિણામ સ્વરૂપે વિવિધ પ્રકારના ન્યૂરોસાયકિયાટ્રીક સિક્વેલા (sequela) તરફ દોરી જાય છે.

ટોક્સોપ્લામોસીસ (Toxoplasmosis) એ એવો રોગ છે એક જ સેલ પ્રાણીજન્ય બેક્ટેરીયા (parasite) તરીકે ઓળખાતા ટોક્સોપ્લાઝ્મા ગોન્ડી ને કારણે થાય છે; તે સામાન્ય રીતે મગજને ચેપ લગાડે છે જે ટેક્સોપ્લાઝ્મામાં પરિણમે છે એન્સેફાલિટીસ (encephalitis), પરંતુ તેના કારણે આંખ (eye) અને સ્નાયુઓમાં પણ ચેપ લાગે છે અને રોગ માટે જવાબદાર બને છે. [૨૧]ક્રિપ્ટોકોક્કલ મેનિનજાઇટીસમેનિક્સ (meninx)નો ચેપ છે(મગજ સ્પાઇરલ કોર્ડ (spinal cord)ને ફંગ્સ દ્વારા આવરી લેતી અંતરછાલ ક્રિમ્પ્ટોકોક્કસ નિયોફોર્મન્સ (Cryptococcus neoformans) તેનાથી તાવ માથાનો દુખાવો (headache), ફટિગ (fatigue), ચક્કર (nausea), અને ઉલ્ટી (vomiting) થાય છે. દર્દીઓ રોગ (seizure) અને મૂંઝવણનો વિકાસ કરી શકે છે; તેની સારવાર ન કરાવે તો તે મોતમાં પરિણમી શકે છે.

પ્રોગ્રેસીવ મલ્ટીફોકલ લ્યૂકોએન્સેફાલોપથી (Progressive multifocal leukoencephalopathy) (પીએમએલ) એ ડેમીએલિનેટીંગ રોગ છે (demyelinating disease), જેમાં માયસેલીન (myelin)નો ધીમે ધીમે નાશ થાય છે નર્વ સેલ્સના એક્સોન (axon)ના આવરી લેતો નિરોધ નર્વ ઇમપલ્સીસથી અલગ પડે છે. તે જેસી વાયરસ {/0)તરીકે ઓળખાતા વાયરસ (JC virus)થી થાય છે, જે કુલ વસતીના 70 ટકા જેટલી વસતીને ગુપ્તાંગ (latent)માં થાય છે, જે પ્રતિકાર વ્યવસ્થા અત્યંત નબળી પડી જતા રોગમાં પરિણમે છે, કેમ કે આખરે તો એઇડ્ઝના દર્દીનો કેસ છે. તે અત્યંત ઝડપથી વિકસે છે, સામાન્ય રીતે નિદાન થયા બાદ એકાદ મહિનામાંજ મૃત્યુ થાય છે. [૨૨]

એઇડ્ઝ ડેમેનશીયા કોમ્પ્લેક્સ (AIDS dementia complex) (એડીસી)મેટાબોલીક છે એન્સેફાલોપથી (encephalopathy) જે એચઆઇવી ચેપથી અને એચઆઇવી ચેપવાળા મગજની પ્રતિકારકતા સક્રિયતા પ્રેરીત છે માક્રોફેજ (macrophage) અને માઇક્રોગ્લીયા (microglia).હોસ્ટ અને વાયરલ એમ બન્ને ઓરિજીનના ન્યૂરોટોક્સીન (neurotoxin)વડે આ સેલ્સ સક્રિય રીતે એચઆઇવી દ્વારા ચેપી અને ખાનગી હોય છે.[૨૩] ચોક્કસ ન્યૂરોલોજિકલ વિકલાંગતા પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન, વર્તણૂંક અને મોટોર અસાધારણતા પ્રેરીત હોય છે, જે એચઆઇવીના ચેપ બાદના અમુક વર્ષો બાદ થાય છે અને તે નીચા સીડી4 + T સેલ સ્તર અને ઊંચા પ્લાઝ્મા લોડ્ઝ આધારિત હોય છે.

સાતત્યતા 10 અને એનડેશ; પશ્ચિમી દેશો[૨૪]માં પરંતુ ફક્ત 1 અને એનડેશ;ભારતમાં એચઆઇવી ચેપીના 2%[૨૫][૨૬]

ભારતમાં એચઆઇવીના પેટાપ્રકારના કારણે શક્યતઃ આ ફરક છે. જે દર્દીઓમાં એડવાન્સ એચઆઇવી માંદગી હોય તેમાં ઘણીવાર એઇડ્ઝ સંબંધી ગ્રંથી જોવા મળે છે; ભારયુક્ત વર્તન (manic episode) તેમજ તેની સાથે જોડાયેલા તણાવયુક્ત વર્તન (bipolar disorder)ને બદલે તે વધુ પડતી સંવેદનશીલતા અને અજ્ઞાનતા અને ઓછી કુશળ ભાવના દર્શાવે છે.પાછળની સ્થિતિ સિવાય લાંબા ગાળા સુધી વધુ ભારયુક્ત જણાય છે.મલ્ટી ડ્રગ થેરાપીના આગમન સાથે આ પ્રકારના લક્ષણો ઓછા જોવા મળ્યા છે.

ટ્યૂમર અને જીવલેણ

ફેરફાર કરો
 
કાપોસીનું કેન્સર

એચઆઇવી ચેપ ધરાવતા દર્દીઓમાં મોટેભાગે વિવિધ કેન્સર (cancer) એક સાથે જોવા મળે છે. આ મુખ્યત્વે ઓન્કોજેનિક (oncogenic)ડીએનએ વાયરસ (DNA virus), ખાસ કરીને એપ્સસ્ટેઇન બારવાયરસ (Epstein-Barr virus) (ઇબીવી), કાપોસીના કેન્સર સંલગ્ન હર્પીસવાયરસ (Kaposi's sarcoma-associated herpesvirus) (કેએસએચવી), અને માનવી પેપિલ્લોમાવાયરસ (papillomavirus) (એચપીવી) [૨૭][૨૮]સાથેના સહ ચેપને લીધે થાય છે.

કાપોસીનું કેન્સર (કેએસ)એચઆઇવી ચેપ વાળા દર્દીઓમાં જોવા મળતું સર્વસામાન્ય ટ્યુમર છે. 1981મા જ્યારે યુવાન હોમોસેક્સ્યુઅલ વ્યક્તિમાં આ ટ્યુમરે દેખા દીધી હતી તે એઇડ્ઝ વ્યાપક રોગચાળાનો પ્રથમ સંકેત હતો. ગામાહર્પીસ (gammaherpes)ને કારણે થતા વાયરસને કાપોસીના કેન્સર સંલગ્ન હર્પીસ વાયરસ (Kaposi's sarcoma-associated herpes virus) (કેએસએચવી)કહેવામાં આવે છે, તે ઘણીવાર ચામડી પર વાદળી નોડ્યૂલ (nodules)સાથે જોવા મળે છે, પરંતુ તે અન્ય ઇન્દ્રિયને અસર કરે છે જેમાં ખાસ કરીને મો (mouth), ગેસ્ટ્રોઇનટેસ્ટીનલ ટ્રેક્ટ અને સ્નાયુઓનો સમાવેશ થાય છે.

ઊંચી કક્ષાના બી સેલ (B cell) લીમ્ફોમા (lymphoma)જેમ કે બર્કિટના લીમ્ફોમા (Burkitt's lymphoma), બર્કિટના જેવા લીમ્ફોમા, ડીફ્યુઝ મોટા બી સેલ લીમ્ફોમા (ડીએલબીસીએલ), અને પ્રાયમરી સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમ લીમ્ફોમા (primary central nervous system lymphoma) એચઆઇવી ચેપ લાગેલા દર્દીઓમાં વધુ વખત વારંવાર જોવા મળે છે. આ પ્રકારના કેન્સરો ઘણીવાર નબળો રોગ હોવાનો સંકેત કરે છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં આ લીમ્ફોમાસ એઇડ્ઝની વ્યાખ્યા આપે છે.એપ્સ્ટેઇન બાર વાયરસ (Epstein-Barr virus)(ઇબીવી)અથવા કેએસએચવીને કારણે અસંખ્ય આ લીમ્ફોમામા પરિણમે છે.

ગળાનું કેન્સર (Cervical cancer) એચઆઇવી ચેપ ધરાવતી સ્ત્રીમાં હોય તો તેને એઇડ્ઝ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તે માનવ પેપિલોમાવાયરસ (human papillomavirus)(એચપીવી). [૨૯]ને કારણે થાય છે.

ઉપરોક્ત દર્શાવેલા એઇડ્ઝની વ્યાખ્યા ધરાવતા ટ્યુમર ઉપરાંત, એચઆઇવી ચેપ વાળા દર્દીઓને અન્ય ચોક્કસ પ્રકારના ટ્યુમર જેમ કે હોડકિનનો રોગ (Hodgkin's disease) અને પીડાવિહીન (anal) અને રેક્ટલ કેર્સિનોમા (rectal carcinoma) થવાનું વિસ્તરિત જોખમ રહેલું છે.જોકે ઘણા સામાન્ય ટ્યુમરના બનાવો જેમ કે છાતીનું કેન્સર (breast cancer)અથવા આંતરડાનું કેન્સર (colon cancer), એચઆઇવીનો ચેપવાળા દર્દીઓમાં વધતું નથી.વિસ્તારો કે જ્યાં એચએઆરઆરટી (HAART)નો ઉપયોગ એઇડ્ઝની સારવાર માટે સતત કરવામાં આવતો હોય, ત્યારે અસંખ્ય એઇડ્ઝ સંબંધિત ભારે ચેપમાં ઘટાડો થયો છે, પરંતુ, તેજ સમયે જીવલેણ કેન્સર એકંદરે એચઆઇવી ચેપ ધરાવતા દર્દીઓના મૃત્યુ પાછળનું ભારે સામાન્ય કારણ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે.[૩૦]

અન્ય તકવાદી ચેપ

ફેરફાર કરો

એઇડ્ઝના દર્દીઓ ઘણી વખત તકવાદી ચેપ વિકસાવે છે જે ખાસ કરીને નીચા સ્તરના તાવ (low-grade fever) અને વજન ઓછું થવું જેવા અચોક્કસ લક્ષણો દર્શાવે છે.તેમાં ચેપ સાથે માયકોબેક્ટેરિયમ એવીયમ (Mycobacterium avium)ઇન્ટ્રાસેલ્યુલર અને સાયટોમેગાલોવાયરસ (cytomegalovirus)(સીએમવી) છે. ઉપર વર્ણન કર્યું તેમ, સીએમવીને કારણે આંતરડામાં વધારો થાય છે અને સીએમવી રેટિનીસ (CMV retinitis)ને કારણે અંધાપો (blindness)આવી શકે છે.

પેનિસીલીયોસીસ (Penicilliosis) થાય છે તેનું કારણ પેનિસીલીયમ માર્નેફેઇ (Penicillium marneffei) છે જે હવે ત્રીજુ વધુમાં વધુ થતો સામાન્ય ચેપ છે (એકસ્ટ્રાપલ્મોનરી ટ્યૂબરક્યુલોસીસ બાદ અને ક્રિપ્ટોકોક્કોસીસ (cryptococcosis))દક્ષિણ પૂર્વ એશિયાના રોગચાળાના વિસ્તારમાં એચઆઇવી પોઝીટીવ વ્યક્તિગતોમાં થાય છે. (Southeast Asia).[૩૧]

કારણ

ફેરફાર કરો
 
સ્કેનીંગ ઇલેક્ટ્રોન માઇક્રોગ્રાફ (Scanning electron micrograph), લીલા રંગનો હોય છે, જે લસિકાદોષમાંથી (lymphocyte). એચઆઇવી-1 નો સર્જન પામ્યો હોય છે.

એઇડ્ઝ એ એચઆઇવી સાથે ચેપ (infection)માં થયેલો ભારે વધારો છે.એચઆઇવી એ રેટ્રોવાયરસ (retrovirus)છે જે મુખ્યત્વે માનવીના અગત્યના અંગોને ચેપ લગાડે છે પ્રતિકાર વ્યવસ્થા (immune system)જેમ કે સીડી4<એસયુપી>+</એસયુપી>ટી સેલ્સ (CD4 + T cells) (ટી સેલ (T cell)નો પેટા જથ્થો), માક્રોફેજ (macrophage)અને ડેન્ડ્રીટિક સેલ (dendritic cell). તે સીધી રીતે અને આડકતરી રીતે સીડી4 + ટી સેલ્સ[૩૨]નો નાશ કરે છે.

એક વખત એચઆઇવી અસંખ્ય સીડી4 + ટી સેલ્સને મારી નાખે છે જે આ સેલ કરતા રક્ત (blood)ની તુલનામાં માઇક્રોલિટરદીઠ (microliter) (એમએલ)સેલ કરતા ઓછા છે, સેલ્યુલર ઇમ્યુનીટી (cellular immunity)જતી રહે છે.એક્યુટ (Acute) એચઆઇવી ચેપનો ક્લિનીકલ ગુપ્ત એચઆઇવી ચેપ સામે વખત જતા વિકાસ થાય છે અને પ્રારંભમાં સિમ્પ્ટોમેટિક (symptomatic) એચઆઇવી ચેપ અને પાછળથી એઇડ્ઝ, જેને સીડી4 + ટી સેલ્સ રક્તમાં રહેલા હોય તેને આધારે અને/અથવા ઉપર નોંધ્યા [૩૩]અનુસાર ચોક્કસ ચેપને આધારે ઓળખી કાઢવામાં આવે છે.

એન્ટિરિટ્રોવાયરલ થેરાપી (antiretroviral therapy)ની ગેરહાજરીમાં, મેડીયન (median) એચઆઇવી ચેપમાંથી એઇડ્ઝ (time of progression from HIV infection to AIDS)વિકસવાનો સમયગાળો નવથી દશ વર્ષનો છે, અને એઇડ્ઝ વિકસ્યા બાદ મેડીયનના અસ્તિત્વનો સમય ફક્ત 9.2 મહિનાઓ[૩૪]નો છે. જોકે વિવિધ વ્યક્તિઓમાં ક્લિનીકલ રોગ વિકાસનો દર અલગ અલગ બહુ મોટો છે, જેમ કે બે સપ્તાહથી લઇને 20 અને એનબીએસપી વર્ષ.

વિકાસના દર પર ઘણા પરિબળો અસર કરે છે. તેમાં એ પરિબળોનો સમાવેશ થાય છે, જે ચેપ લાગેલા વ્યક્તિની સામાન્ય પ્રતિકાર ગતિવિધિ[૩૫][૩૬]ની જેમ એચઆઇવી સામે રક્ષણ કરવાની શરીરની ક્ષમતા પર આ પરિબળો અસર કરે છે. મોટી વયની વ્યક્તિ નબળી પ્રતિકાર વ્યવસ્થા ધરાવે છે અને તેથી નાની વયની વ્યક્તિઓની તુલનામાં તેમનામાં ઝડપથી રોગ પ્રસરવાનું મોટુ જોખમ રહેલું છે.

નબળી આરોગ્ય સંભાળ (health care) અને પ્રવર્તમાન ચેપ જેમ કે ફેફસાનો ક્ષયરોગ (tuberculosis) પણ રોગના ઝડપથી વિકાસ .[૩૪][૩૭][૩૮]અંગે લોકોમાં સંશય પેદા કરે છે. ચેપ લાગેલી વ્યક્તિનો જિનેટિક વારસો (genetic inheritance) અગત્યનો ભાગ ભજવે છે અને કેટલીક વ્યક્તિઓ એચઆઇવીના ચોક્કસ સ્તર સુધી પ્રતિકાર શક્તિ (resistant)ધરાવતી હોય છે. આ પ્રકારની વ્યક્તિઓનું ઉદાહરણ હોમોઝીગૌસ (homozygous) સીસીઆર-Δ32 (CCR5-Δ32)છે, જેમાં એચઆઇવી[૩૯]ના ચોક્કસ સ્તર સુધીના તણાવ (strains) સાથે ચેપ સુધી પ્રતિકાર બદલાય છે. એચઆઇવી જિનેટિકલી બદલાતી હોય છે અને વિવિધ તણાવ પર અસ્તિત્વ ધરાવે છે, જેના કારણે ક્લિનીકલ રોગ વિકાસમાં પરિણમે છે. [૪૦][૪૧][૪૨]

સેક્સ્યુઅલ ટ્રાન્સમિશન(આવનજાવન)

ફેરફાર કરો

જે તે વ્યક્તિના અન્ય સાથેના ગુદા, જનન અથવા મૌખિક મ્યુકોસ મેમ્બ્રેન (mucous membrane)ના સેક્સ્યુઅલ ગુપ્તતા વચ્ચેના સંપર્ક વડે સેક્સ્યુઅલ ટ્રાન્સમિશન થાય છે. અરક્ષિત સેક્સ્યુઅલ કાર્ય અરક્ષિત ઇન્સર્ટિવ સેક્સ્યુઅલ કાર્ય કરતા વધુ જોખમી છે અને અરક્ષિત પીડીવીહીન જનન એ યોનિમાર્ગ જનન અથવા મૌખિક સેક્સ કરતા એચઆઇવી થવાનું જોખમ મોટું છે.

જોકે ઓરલ સેક્સ પણ સંપૂર્ણ રીતે સલામત નથી, કેમ કે એચઆઇવી ઇન્સર્ટિવ અને રિસીપ્ટીવ ઓરલ સેક્સ [૪૩][૪૪]એમ બન્ને રીતે આવી શકે છે. સેક્સ્યુઅલ હૂમલા (Sexual assault)છી એચઆઇવી થવાનો મોટો ભય રહે છે કેમ કે કોન્ડોમ્સનો ભાગ્યેજ ઉપયોગ થાય છે અને યોનિમાર્ગમાં સતત શારીરિક ઇજા થાય છે, જે એચઆઇવી [૪૫]આવવાનો માર્ગ મુક્ત કરે છે.

અન્ય સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડચેપ (sexually transmitted infection)(એસટીઆઇ)એચઆઇવી થવાનું અને ચેપ લાગવાના જોખમમાં વધારો કરે છે, કારણ કે સામાન્ય એપિથેલીઅલ (epithelial)માટે કારણભૂત બને છે જેમાં ગુદામાં ચાંદી (ulcer)અને અસંખ્ય એચઆઇવી સંવેદનશીલ અથવા એચઆઇવી ચેપી સેલ્સ દ્વારા એશન અને /અથવા માઇક્રોઅલ્સરેશન થાય છે તેમજ વીર્યમાં અને યોનિમાર્ગની અંદર (લીમ્ફોસાઇટ (lymphocyte) અને માક્રોફેજ (macrophage) થાય છે. પેટા સહારન આફ્રિકાયુરોપ (Europe) અને ઉત્તર અમેરિકા (North America)ના વ્યાપક રોગચાળા પરના અભ્યાસો એવું સુચન કરે છે કે ગુદાની ચાંદીઓ જેમ કે સિફીલીસ (syphilis) અને/અથવા ચેનક્રોઇડ (chancroid),એચઆઇવીનો ચેપ લાગવાના જોખમમાં ચારગણો વધારો કરે છે. તેમાં એસટીઆઇથી નોંધપાત્ર છતા જોખમમાં ઓછો વધારો થાય છે જેમ કે ગોનોરેહ (gonorrhea), ચ્લમાયડીયા (chlamydia) અનેટ્રિચોમોનીયાસીસ (trichomoniasis), જેમાંથી અંતે તો લીમ્ફોસાયટ્સ અને માફેક્રોજીસની[૪૬] પ્રવર્તમાન સંખ્યામાં વધારો થાય છે.

એચઆઇવીનું ટ્રાન્સમિશન ઇન્ડેક્સ કેસ (index case)ના ચેપ અને ચેપ નહી લાગેલા ભાગીદારની શંકાશીલતા પર નિર્ભર કરે છે. માંદગીના સમય દરમિયાન ચેપની માત્રામાં વધઘટ થઇ શકે ચે અને વ્યક્તિગતોમાં સતત હોતો નથી. નિદાન નહી થયેલા પ્લાઝ્મા વાયરલ લોડ (viral load)સેમિનલ લિક્વીડ અથવા ગુપ્ત ગુદામાં ઓછા વાયરલ લોડનો સંકેત આપતો નથી.

જોકે રક્તમાં એચઆઇવીના સ્તરમાં દર 10 ગણો વધારો એચઆઇવી ટ્રાન્સમિશન[૪૬][૪૭]ના 81 ટકાના વિસ્તરિત દર સાથે સંકળાયેલો છે. હોર્મોન (શરીરમાંથી ઝરતો કૃત્રિમ પદાર્થ)ફેરફાર, યોનિમાર્ગ માઇક્રોબાયલ ઇકોલોજી અને સાયકોલોજી અને સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટ થયેલા રોગો[૪૮][૪૯]ની ઉપલબ્ધિને કારણે એચઆઇવી ચેપ બાબતે સ્ત્રીઓ વધુ સંશયાત્મક હોય છે.

જે લોકો એક ઇન્દ્રિયમાં એચઆઇવીનો ચેપ ધરાવતા હોય તેમને છેલ્લે સુધી તેમના જીવન દરમિયાન અન્ય દ્વારા પણ ચેપ લાગી શકે છે, વધુમાં વીરુલન્ટ (virulent) ઇન્દ્રિય ચેપ એક જ વારમાં લાગે તે અશક્ય છે. ચેપનો ઊંચો દર લાંબા ગાળાના વારંવારના સેક્સ્યુઅલ સંબંધોની પદ્ધતિ સાથે સંકળાયેલો છે. તેના દ્વારા અસંખ્ય લોકોમાં વાયરસ ઝડપથી ફેલાય છે અને ત રીતે અન્ય લોકોને પણ ચેપ લાગે છે. શ્રેણીબંધ મોનોગામી અથવા અમુક સમયના આકસ્મિક ચેપની પદ્ધતિ ચેપ[૫૦]ના ઓછા દર સાથે સંકળાયેલી છે.

આફ્રિકામાં એચઆઇવી હેટેરોસેક્સ્યુઅલ સેક્સ મારફતે પ્રસરે છે, પરંતુ અનય સ્થળે ઓછો પ્રસરે છે. શિસ્ટોસોમીયાસીસ (schistosomiasis), કે જે આફ્રિકાના ભાગમાં 50 ટકા સ્ત્રીઓને અસર કરે છે અને યોનિમાર્ગ[૫૧][૫૨]ની રેખાઓને નુકસાન કરે છે તેવી એક એવી શક્યતાનું સંશોધન થઇ રહ્યું છે.

રક્તમાં જન્મેલા ચેપી તત્વો જાહેર કરવા

ફેરફાર કરો
 
સીડીસી પોસ્ટર જે દવાના ઉપયોગ સાથે સંકળાયેલી એઇડ્ઝના જોખમ અંગે પ્રકાશ પાડે છે.

આ ટ્રાન્સમિશન માર્ગ ખાસ કરીને ઇન્ટ્રાવેનોસ દવા (intravenous drug) વપરાશકારો, હેમોફિલીયાક્સ (hemophiliacs)અને રક્ત તબદિલી (blood transfusion)ના પ્રાપ્તિકર્તા અને રક્ત પેદાશોને લાગેવળગે છે. સિરીંજ (syringe)ની વહેચણી અને પુનઃવપરાશ એચઆઇવી ચેપ વાળા રક્ત સાથે ચેપ લગાડે છે, જે એચઆઇવીના ચેપમાટે મોટું જોખમ દર્શાવે છે.

ઉત્તર અમેરિકા (North America), ચીન, અને પૂર્વ યુરોપ (Eastern Europe)માં સોંયની વહેંચણી એક તૃતીયાંશ નવા એચઆઇવી ચેપનું કારણ બને છે. એચઆઇવી ચેપવાળી વ્યક્તિમાં ઉપયોગમાં લેવાયેલી સોયના એક વાર ભોંકાવાથી એચઆઇવીનો ચેપ લાગવાનું જોખમ આશરે 150માંથી એકમાં રહેલું છે. ( ઉપરોક્ત કોષ્ટક જુઓ (see table above))પોસ્ટ એક્સપોઝર પ્રોફીલેક્સીસ (Post-exposure prophylaxis) સાથે એન્ટી એચઆઇવી દવા વધુ આ જોખમમાં ઘટાડો કરે છે. [૫૩]

જે લોકો ટાટુ (tattoo) અને છૂંદણા (piercings)કરે છે અને કરાવે છે તે માર્ગે પણ લોકોને અસર થાય છે. સનાતન અગમચેતીઓ (Universal precautions)સતત રીતે પેટા સહારન આફ્રિકા અને એશિયાના મોટા ભાગમાં એમ બન્નેમાં સતત અનુસરવામાં આવતી નથી, કેમ કે બન્નેમાં જાણકારી અને અપૂરતી તાલીમનો અભાવ હોય છે.

ડબ્લ્યુએચઓ (WHO)ના અંદાજ અનુસાર પેટા સહારન આફ્રિકામાં તમામ એચઆઇવી ચેપ ધરાવનારાના આશરે 2.5 ટકા લોકોને બિનસલામત આરોગ્ય ઇન્જેક્શનો મારફતે ટ્રાન્સમિટ થયેલો હોય છે. [૫૪]આના કારણે યુનાઇટેડ નેશન્સ જનરલ એસેમ્બલી (United Nations General Assembly)એ વિશ્વના રાષ્ટ્રોને એવી વિનંતિ કરી છે કે તેઓ આરોગ્ય કામદારો [૫૫]દ્વારા ટ્રાન્સમિટ થતા એચઆઇવીને રોકવા અગમચેતી લે.

રક્ત તબદિલી (blood transfusion) પ્રાપ્તિકર્તામાં એચઆઇવી ટ્રાન્સમિટ થવાનું જોખમ વિકસિત દેશોમાં અત્યંત ઓછું છે જ્યાં સુધરેલી દાતા પસંદગી અને એચઆઇવી સ્ક્રીનીંગ હાથ ધરવામાં આવે છે.જોકે ડબ્લ્યુએચઓ (WHO)ના અનુસાર, વિશ્વની વસતી કે પ્રતિકાર કરવાન શક્તિ ધરાવતી નથી તેઓ સલામત રક્ત મેળવી શકતા નથી અને વૈશ્વિક એચઆઇવી ચેપના 5%થી 10% લોકો ચેપયુક્ત રક્ત તબદિલી અને રક્ત પેદાશો [૫૬]વાળા હોય છે.

પેરીનેન્ટલ (એકથી પાંચ મહિના પહેલા થતું)ટ્રાન્સમિશન

ફેરફાર કરો

માતામાંથી બાળકમાં વાયરસનું ટ્રાન્સમિશન ગર્ભમાં (in utero)ગર્ભાવસ્થાના છેલ્લા સપ્તાહો અને બાળકજન્મ દરમિયાન થાય છે. સારવારની ગેરહાજરીમાં ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતા અને બાળક વચ્ચેનો ટ્રાન્સમિશન દર, શ્રમ અને ડિલીવરી 25 ટકા છે.

આમ છતાં જ્યારે માતા એન્ટિરિટ્રોવાયરલ થેરાપી લે અને ઉદરના ભાગ (caesarean section)માંથી જન્મ આપે ત્યારે ટ્રાન્સમિશનનો દર ફક્ત 1% [૫૭]છે. જન્મ સમયે માતાના વાયરલ લોડ દ્વારા ચેપનું જોખમ રહેલું છે, જેમ વાયરલ લોડ ઊંચો હોય તેમ ઊંચુ જોખમ રહેલું છે. છાતીનું ધાવણ (Breastfeeding)પણ ટ્રાન્સમિશનનું ચાર ટકા[૫૮] જોખમ વધારે છે.

ગેરમાન્યતાઓ

ફેરફાર કરો
મુખ્ય લેખ: HIV/AIDS વિશે ગેરમાન્યતાઓ

એચઆઇવી/એઇડ્ઝની આસપાસ અસંખ્ય ખોટા ખ્યાલો ઊભા થયા છે. તેમાં ત્રણ સામાન્ય ખ્યાલો એ છે કે એઇડ્ઝ માત્ર મળવાથી થાય છે, કુંવારીકા સાથે એઇડ્ઝનો ઉકેલ લાવશે અને એચઆઇવી ફક્ત હોમોસેક્સ્યુઅલ માણસોને અને ડ્રગ લેનારાઓને જ થાય છે. અન્ય એક ખોટો ખ્યાલ એ છે કે તેજસ્વી માણસો સાથે પીડાવીહીન જનન એઇડ્ઝના ચેપમાં પરિણમે છે અને હોમોસેક્સ્યુઅલીટી અને એચઆઇવીની શાળાઓમાં મુક્ત ચર્ચા હોમોસેક્સ્યુઅલીટી અને એઇડ્ઝના દરમાં વધારો કરશે. [૫૯]

પેથોસિયોકોલોજી

ફેરફાર કરો

એઇડ્ઝની પેથોસાયકોલોજી ગૂચવણભરી છે, કેમ કે તેમાં તમામ લક્ષણો (syndrome). આવી જાય છે. [૬૦]અંતે તો એચઆઇવીને કારણે સીડી4 + ટી હેલ્પર લીમ્ફોસાયટસમાં ઘટાડો થઇને એઇડ્ઝ થાય છે. તેના કારણે પ્રતિકાર વ્યવસ્થામાં નરમાઇ આવે છે અને તકવાદી ચેપ (opportunistic infection)ને આમંત્રણ આપે છે. પ્રતિકાર પ્રતિભાવ માટે ટી લીમ્ફોસાયટ્સ આવશ્યક છે અને તેમના વિના શરીર ચેપ સામે લડી શકતું નથી અથવા કેન્સર સેલને મારી શકતું નથી. સીડી4+ ટી સેલ ઘટાડાની પદ્ધતિ એક્યુટ અને ક્રોનિક તબક્કાઓ[૬૧]માં અલગ પડે છે.

એક્યુટ તબક્કા દરમિયાન એચઆઇવી દ્વારા ઉત્પન્ન કરાયેલા સેલ લીસીસ અને સાયટોટોક્સીક ટી સેલ્સ (cytotoxic T cells) દ્વારા ચેપી સેલને મારવા તે સીડી4+ટી સેલ ઘટાડાને જવાબદાર છે. જોકે તેના માટે એપોપ્ટોસીસ (apoptosis) પણ એક પરિબળ હોઇ શકે છે. ક્રોનિક તબક્કા દરમિયાન નવા ટી સેલ ઉત્પન્ન કરવાની પ્રતિકાર વ્યવસ્થાની ક્ષમતાનું ધીમ ધીમે ક્ષીણ થવાની સાથે સામાન્ય પ્રતિકાર એક્ટીવેશનના પરિણામો સીડી4 CD4+ટી સેલ ક્રમાંકમાં જવાબદાર હોવાનું દેખાય છે.

જે વ્યક્તિને ચેપ લાગ્યો હોય તેના અમુક વર્ષો પછી પણ એઇડ્ઝના પ્રતિકાર ઉણપના લક્ષણો દેખા ન દે, તો મોટા ભાગના સીડી4+ટી સેલનું નુકસાન ચેપના પ્રથમ સપ્તાહો દરમિયાન જ ખાસ કરીને ઇનટેસ્ટીનલ મ્યુકોસામાં થાય છે, જે શરીર[૬૨]માં મળી આવેલા મોટા ભાગના લીમ્ફોસાયટ્સ સંભાળ લે છે. પસંદગીયુક્ત મ્યુકોસલ સીડી4 +ટી સેલનું નુકસાન એ છે કે મોટા ભાગના મ્યુકોસલ સીડી4 +ટી સેલ્સ સીસીઆર5 કોરસેપ્ટર દર્શાવે છે, જ્યાં બ્લડસ્ટ્રીમમાં રહેલો સીડી4 +ટી સેલ્સનો નાનો ભાગ તે પ્રમાણે કરે છે.[૬૩]

એચઆઇવી સીડી4+ સેલ્સનો એક્યુટ ચેપ હોય ત્યારે મેળવે છે અને નાશ કરે છે. સંજોગોવશાત્ તીવ્ર પ્રતિકાર પ્રતિભાવ ચેપને નિયંત્રિત કરે છે અને ક્લિનીકલી ગુપ્ત કેસ તરફ આગળ ધપે છે. જોકે, મ્યુકોસલ ટિસ્યુસમાં સીડી4 +ટી સેલ્સ જીવ માટે જોખમને પ્રારંભમાં રોકતા હોવા છતા ચેપ દરમિયાન ઘટતા રહે છે.

સતત એચઆઇવી નકલ સામાન્ય પ્રતિકાર એક્ટીવેશનમાં પરિણમે છે, જે ક્રોનિક તબક્કા [૬૪]દરમિયાન સતત રહે છે. પ્રતિકાર એક્ટીવેશન કે જે વધેલા પ્રતિકાર સેલ્સના એક્ટીવેશન અને પ્રોઇન્ફ્લેમેટરી સાયટોકીન્સ (cytokines)ના છૂટા થવાથી પ્રતિબિંબીત થાય છે, તે વિવિધ એચઆઇવી જેન પ્રોડક્ટોની ગતિવિધિ અને એચઆઇવી નકલની આગળ ધપી રહેલી પ્રક્રિયાને પ્રતિકાર પ્રતિભાવનું પરિણામ છે. તેનુ અન્ય એક કારણ એ છે કે રોગ[૬૫] ના એક્યુટ તબક્કા દરમિયાન મ્યુકોસલ સીડી4 +ટી સેલ્સના ઘટાડાને કારણે મ્યુકોસલ બેરિયરની પ્રતિકાર દેખરેખ વ્યવસ્થા તૂટી જાય છે.

તેના કારણે ગટ્સ નોર્મલ ફ્લોરાની માઇક્રોબાયલ કોમ્પોનન્ટની પ્રતિકાર વ્યવસ્થા પદ્ધતિસર રીતે ખુલ્લી પડી જાય છે, જે તંદુરસ્ત વ્યક્તિમાં મ્યુકોસલ પ્રતિકાર વ્યવસ્થાને તપાસ હેઠળ રાખવામાં આવે છે. ટી સેલ્સનું એક્ટીવેશન અને તેમાં અનેકગણો વધારો થવો તે પ્રતિકાર એક્ટીવેશનમાંથી પરિણમે છે અને તે એચઆઇવી ચેપ માટે નવો લક્ષ્યાંક પૂરો પાડે છે. જોકે, રક્તમાં સીડી4 +ટી સેલના ફક્ત 0.01-0.10% ચેપી હોવાથી સીડી4 +ટીસેલ્સના દેખીતા ઘટાડા માટે એચઆઇવી દ્વારા સીધી રીતે મારવામાં આવે છે તે જ જવાબદાર નથી.

સીડી4 +ટી સેલના નુકસાનનું મોટું કારણ તેમની એપોપ્ટોસીસની વધુ પડતી શંકાનું પરિણામ હોય તેમ જણાય છે. જ્યારે પ્રતિકાર વ્યવસ્થા ચાલુ રહે છે. જતા રહ્યા હોય તેવા ટી સેલને સ્થાને નવા ટી સેલ્સ થાયમુસ (thymus) દ્વારા સતત ઉત્પન્ન કરવામાં આવતા હોવાથી એચઆઇવી દ્વારા તેની થાયમોસાયટ્સ (thymocytes)ના સીધા ચેપ મારફતે થાયમુસની પુનઃપેદા કરવાની ક્ષમતા ધીમે ધીમે નાશ પામતી જાય છે. અમુકવખતે એઇડ્ઝમાં પરિણમતા જતા રહેલા પ્રતિકાર પ્રતિભાવને પૂરતા પ્રમાણમાં જાળવી રાખવા માટે સીડી4 +ટીસેલ્સના ઓછામાં ઓછા ક્રમાંકો જરૂરી છે.

અસરગ્રસ્ત સેલ્સ

ફેરફાર કરો

કોઇ પણ માર્ગે પ્રવેશતો વાયરસ (virus) મુખ્યત્વે નીચેના સેલ્સ[૬૬] પર અસર કરે છે

અસર

ફેરફાર કરો

વાયરસ (virus)ની સાયટોપેથિક અસર (cytopathic effect) છે પરંતુ, તે કેવી રીતે કરે છે તે હજુ સુધી સ્પષ્ટ થયું નથી. છતા, તે આ સેલ્સમાં લાંબા ગાળા સુધી બિનકાર્યરત રહી શકે છે. સીડી4 – જીપી 120ના મેળાપીપણા[૬૭]ને કારણે અસર કાલ્પનિક છે.

મોલેક્યુલર બેઝીસ

ફેરફાર કરો

વિગતો માટે, જુઓઃ

નિદાન

ફેરફાર કરો

એચઆઇવીનો ચેપ લાગ્યો હોય તેવી જે તે વ્યક્તિમાં એઇડ્ઝનું નિદાન ચોક્કસ સંકેતો અથવા લક્ષણો પર આધારિત છે. 5, જૂન, 1981થી એપિડેમીયોલોજીકલ (epidemiological)દેખરેખ જેમ કે બેન્ગુઇ વ્યાખ્યા (Bangui definition)અને 1994 વિસ્તરિત વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા એઇડ્ઝ કેસ વ્યાખ્યા (1994 expanded World Health Organization AIDS case definition)માટે વિવિધ વ્યાખ્યાઓ વિકસાવવામાં આવી છે. જોકે આ વ્યવસ્થાઓ માટે દર્દીઓના ક્લિનીકલ તબક્કાઓનો વિચાર કરવામાં આવ્યો ન હતો કેમ કે તે ક્યાં તો સંવેદનશીલ નથી, અથવા તો ચોક્કસ નથી. વિકસતા દેશોમાં વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (World Health Organization)ક્લિનીકલ અને લેબોરેટરી ડેટાનો ઉપયોગ કરીને એચઆઇવી ચેપ અને રોગ માટે વ્યવસ્થા તૈયાર કરે છે અને તે વિકસિત દેશોમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે, રોગ નિયંત્રણ કેન્દ્ર (Centers for Disease Control) (સીડીસી) વર્ગીકરણ પદ્ધતિ ઉપયોગમાં લેવાય છે.

ડબ્લ્યુએચઓ રોગ તબક્કાયુક્ત (સ્ટેજીંગ) પદ્ધતિ

ફેરફાર કરો

1990માં વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (World Health Organization) (ડબ્લ્યુએચઓ)એ એચઆઇવી-1 [૬૮]ચેપ લાગેલા દર્દીઓ માટે આ ચેપ અને સ્થિતિને સ્ટેજીંગ પદ્ધતિ બન્નેને ભેગા કરીને અમલમાં લાવી હતી.સપ્ટેમ્બર 2005માં તેમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો. આમાંની મોટા ભાગની સ્થિતિઓ તકવાદી ચેપ (opportunistic infection)ની છે, જેની તંદુરસ્ત વ્યક્તિઓમાં સારવાર થઇ શકે છે.

સીડીસી વર્ગીકરણ પદ્ધતિ

ફેરફાર કરો

એઇડ્ઝની બે વ્યાખ્યાઓ છે, બન્ને રોગ નિયંત્રણ અને અવરોધ કેન્દ્ર (Centers for Disease Control and Prevention) (સીડીસી) દ્વારા આપવામાં આવી છે.એઇડ્ઝની સાથે સંકળાયેલા રોગોનો ઉપયોગ કરીને એઇડ્ઝનો ઉલ્લેખ એ જૂની વ્યાખ્યા છે, ઉદા. તરીકે, લીમ્ફાડેનોપથી (lymphadenopathy), જે રોગ બાદ મૂળભૂત વાયરસ[૬૯][૭૦]ના નામે ઓળખાતા એચઆઇવીની શોધ કરે છે. 1993માં જે લોકોમાં રક્તથી સીડી4 + ટી સેલ કાઉન્ટ એમએલદીઠ 200થી નીચે હોય અથવા તમામ લીમ્ફોસાયટ (lymphocyte)[૭૧].ના 14 ટકા હોય તેવા એચઆઇવી પોઝીટીવ લોકોને સમાવી લેવા માટે સીડીસીએ એઇડ્ઝની પોતાની વ્યાખ્યાને વિસ્તૃત બનાવી હતી. વિકસિત દેશો (developed countries)માં નવા એઇડ્ઝના કેસોમાથી મોટા ભાગના ક્યાંતો આ વ્યાખ્યાનો ઉપયોગ કરે છે અથવા સીડીસીની 1993ની પહેલાની વ્યાખ્યાનો ઉપયોગ કરે છે. સીડી4 + ટી સેલ કાઉન્ટ રક્તના એમએલદીઠ 200થી ઉપર ગયા હોવા છતા અથવા અન્ય એઇડ્ઝની વ્યાખ્યાવાળી માંદગીનો ઉપચાર કરાયો હોવા છતાં સારવાર બાદ એઇડ્ઝનું નિદાન હજુ પણ ઉભુ જ છે.

એચઆઇવી પરીક્ષણ

ફેરફાર કરો

ઘણા લોકોને પોતે એચઆઇવી[૭૨]નો ચેપ ધરાવે છે તેની જાણ હોતી નથી. આફ્રિકામાં સેક્સ્યુઅલી સક્રિય 1% કરતા ઓછી શહેરી વસતીનું પરીક્ષણ કરાયું હતું અને આ પ્રમાણ ગ્રામિણ વસતીમાં નીચુ છે. વધુમાં, ફક્ત 0.5 ટકા જ ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ શહેરી આરોગ્ય સવલતોની મૂલાકાત લે છે જેમને સલાહ અપાય છે, પરીક્ષણ કરાય છે અથવા તેમના પરીક્ષણ પરિણામો લે છે. ફરીથી, આ પ્રમાણ ગ્રામિણ આરોગ્ય સવલતો[૭૨]માં નીચુ છે. તેથી, રક્ત દાતા (donor blood)અને રક્ત પ્રોડક્ટો જે દવામાં વપરાય. છે અને મેડિકલ સંશોધનોનું એચઆઇવી માટે સ્ક્રીનીંગ થાય છે.

એચઆઇવી પરીક્ષણો સામાન્ય રીતે રક્ત ધરાવતી નસોમાં હાથ ધરવામાં આવે છે. અસંખ્ય લેબોરેટરીઓ ચતુર્થ પેઢી સ્ક્રીનીંગ પરીક્ષણો વાપરે છે, જે એન્ટી એચઆઇવી એન્ટીબોડી (આઇજીજી અને આઇજીએમ) અને એચઆઇવી પી24 એન્ટિજેન શોધી કાઢે છે.દર્દીમાં એચઆઇવી એન્ટીબોડી અથવા એન્ટિજેન મળી આવવા તે અગાઉ નેગેટીવ તરીકે ઓળખાતું હતું, જે એચઆઇવી ચેપનો પૂરાવો છે. જેમનું પ્રથમ નિદર્શન એચઆઇવી ચેપનો સંકેત આપે છે તેણે પરિણામી ખાતરી કરવા માટે બીજા રક્ત નમૂના પર ફરીથી પરીક્ષણ કરાવવું પડશે.

વિન્ડો પિરીયડ (window period) (પ્રાથમિક ચેપ અને શોધી કરી શકાય તેવા ચેપની સામેના એન્ટિબોડીઝના વિકાસ વચ્ચેનો ગાળો)અલગ પડી શકે છે કેમ કે તે સેરોકન્વર્ટ (seroconvert) અને પોઝીટીવ પરીક્ષણ માટે 3 અનેએનડેશ, 6અનેએનબીએસપી મહિનાઓ લઇ શકે છે.પોલીમિયર્સ (એન્ઝીમ)ચેઇન રિયેક્શનનો ઉપયોગ કરીને વાયરસ ગ્રહણ કરતા (પીસીઆર (PCR)) વિન્ડો પિરીયડ દરમિયાન શક્ય છે અને પૂરાવાઓ સુચવે છે કે ફોર્થ જનરેશન ઇઆઇએ સ્ક્રીનીંગ પરીક્ષણનો ઉપયોગ કરતી વખતે ઘણીવાર વહેલાસર ચેપ શોધી શકાય છે.

પીસીઆર દ્વારા મેળવવામાં આવેલા પોઝીટીવ પરિણામોને એન્ટીબોડી પરીક્ષણો દ્વારા સમર્થન અપાયું છે.[૭૩] એચઆઇવી પોઝીટીવ માતામાંથી જન્મેલા નિયોનેટ્સ (neonates)માં ચેપ માટે એચઆઇવી પરીક્ષણના નિયમિત ઉપયોગનો કોઇ મતલબ નથી, કેમ કે બાળકના રક્તમાં મેટરનલ થી લઇને એચઆઇવીની હાજરી હોય છે.એચઆઇવી ચેપ ફક્ત પીસીઆર દ્વારા નિદાન થઇ શકે છે, તેમજ બાળકના લીમ્ફોસાયટ (lymphocyte)માં એચઆઇવી પ્રો વાયરલ ડીએનએનું પરીક્ષણ કરવામાં આવે છે.[૭૪]

અવરોધક

ફેરફાર કરો
એક્સપોઝર માર્ગે [૭૫]એચઆઇવીના હસ્તાંતરણ
માટે દર કાર્ય જોખમ માટેનો અંદાજ
એક્સપોઝર રુટ ચેપ સ્ત્રોત મારફતે 10,000
દીઠ એક્સપોઝર
અંદાજિત ચેપ
Blood Transfusion 9,000[૭૬]
બાળકજન્મ 2,500[૫૭]
સોય વહેંચણી ઇન્જેક્શન દવા વપરાશ 67[૭૭]
પર્ક્યુટેનિયસ નેડલ સ્ટિક 30[૭૮]
રિસીપ્ટીવ આનલ ઇન્ટરકોર્સ * 50[૭૯][૮૦]
ઇન્સર્ટિવ આનલ ઇન્ટરકોર્સ 6.5[૭૯][૮૦]
રિસીપ્ટીવ પેનાઇલ વેજિનલ ઇન્ટરકોર્સ * 10[૭૯][૮૦][૮૧]
ઇન્સર્ટિવ પેનાઇલ-વેજિનલ ઇન્ટરકોર્સ * 5[૭૯][૮૦]
રિસીપ્ટીવ ઓરલ ઇન્ટરકોર્સ *§ 1[૮૦]
ઇન્સર્ટિવ ઓરલ ઇન્ટરકોર્સ *§ 0.5[૮૦]
* કોન્ડોમનો ઉપયોગ થતો નથી તેવું માનીને
§ વ્ય્કિત પર અજમાવવામાં આવેલો સ્ત્રોત ઓરલ ઇન્ટરકોર્સ
નો ઉલ્લેખ કરે છે.

એચઆઇવીના ત્રણ મુખ્ય ટ્રાન્સમિશન માર્ગોમાં સેક્સ્યુઅલ સંપર્ક (sexual contact), ચેપ લાગેલા શરીરના પ્રવાહી અથવા ટિસ્યુનો સ્પર્શ, અને માતા દ્વારા ગર્ભ (fetus) અથવા બાળકમાં પેરિનેટલ (perinatal) ગાળા દરમિયાન. ચેપ લાગેલા વ્યક્તિના સલીવા (saliva), આંસુ (tears),અને પેશાબ (urine) પરંતુ આ તમામ ગુપ્તતા દ્વારા ચેપના કોઇ કેસ રેકોર્ડ નથી અને ચેપનું જોખમ અવગણવા લાયક છે. [૮૨]

સેક્સ્યુઅલ સંપર્ક

ફેરફાર કરો

મોટાભાગના એચઆઇવી ચેપ બિનસલામત સેક્સ (unprotected sex)ભાગીદારો વચ્ચે બેવડા સંબંધો, જેમાંના એકને એચઆઇવી હોય છે તેમના દ્વારા મેળવવામાં આવ્યા છે. વિશ્વભરમાં એચઆઇવી ચેપનો પ્રાથમિક મોડ વિરુદ્ધની જાતિ ધરાવતા સભ્યો વચ્ચેના સેક્સ્યુઅલ સંપર્ક દ્વારા છે. [૮૩][૮૪][૮૫]

સેક્સ્યુઅલ ક્રિયા દરમિયાન ફક્ત પુરુષ કે સ્ત્રી કોન્ડોમ (condom) એચઆઇવીના ચેપ અને અન્ય એસટીડીની તકોમાં ઘટાડો કરે છે અને ગર્ભવતી (pregnant)થવાની તકોમાં પણ ઘટાડો કરે છે.

આજ સુધીનો સૌથી શ્રેષ્ઠ પૂરાવો એ સુચવે છે કે ખાસ પ્રકારના કોન્ડોમનો ઉપયોગ હેટેરોસેક્સ્યુઅલ (heterosexual) એચઆઇવી ટ્રાન્સમિશનનું લાંબા ગાળે 80 ટકા જેટલું જોખમ ઘટાડે છે, જોકે દરેક પ્રસંગો[૮૬]એ જો કોન્ડોમ વાપરવામાં આવે તો તેના ફાયદાઓ દેખીતી રીતે જ ઊંચા રહેવાની ધારણા છે.

પુરુષના લેટેક્સ (latex) કોન્ડોમ, જો તેલ આધારિત લ્યુબ્રિકન્ટ વિના વાપરવામાં આવે તો તે એચઆઇવીના સેક્સ્યુઅલ ટ્રાન્સમિશન અને અન્ય સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ચેપ ઘટાડવા માટેની અત્યંત અસરકારક ઉપલબ્ધ ટેકનોલોજી છે. ઉત્પાદકો એવી ભલામણ કરે છે કે તેલ આધારિત લ્યુબ્રિક્ન્ટો જેવા કે પેટ્રોલિયમ જેલી (petroleum jelly), માખણ, અનેલાર્ડ (lard)ને લેટેક્સ કોન્ડોમ્સ સાથે વાપરવા ન જોઇએ, કારણ કે લેટેક્સ (latex), કોન્ડોમની બનાવટ પોરોસ (porous)નો અંત લાવે છે. જો જરૂર લાગતી હોય તો, ઉત્પાદકો પાણી (water)આધારિત લ્યુબ્રિકન્ટો વાપરવાની ભલામણ કરે છે.

તેલ આધારિત લ્યુબ્રિકન્ટસનો ઉપયોગ પોલીયુરેથીન (polyurethane) કોન્ડોમ્સ.[૮૭] સાથે થઇ શકે છે.

સ્ત્રીના કોન્ડોમ (female condom)પુરુષના કોનડોનમો વિકલ્પ છેઅને તે પોલીયુરેથેન (polyurethane)માંથી બનાવવામાં આવે છે, જે તેલ આધારિત લ્યુબ્રિકન્ટની હાજરીમાં ઉપયોગ કરવાની છૂટ આપે છે.

તે પુરુષના કોન્ડોમની તુલનામાં મોટા હોય છે અને સખત રીંગ આકારમાં ખુલે તેવા હોય છે અને તેને યોનિમાર્ગમાં દાખલ કરી શકાય તેવી રીતે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યા હોય છે.

સ્ત્રીના કોન્ડોમમાં આંતરિક રીંગનો સમાવેશ થાય છે, જે કોન્ડોમને અંદરની બાજુએ વેજિનાઅને એનબીએસપી. અને એનડેશ: રાખે છે. સ્ત્રીના કોન્ડોમને અંદર નાખતા પહેલા રીંગને થોડી દબાવવી પડે છે. જોકે, હાલમાં સ્ત્રીના કોન્ડોમના ઉપલબ્ધિ ઘણી ઓછી છે અને તેનો ભાવ મોટા ભાગની સ્ત્રીઓને તેનાથી દૂર રાખે છે.

પ્રાથમિક અભ્યાસ સુચવે છે કે, જ્યાં સ્ત્રીઓના કોન્ડોમ ઉપલબ્ધ છે, એકંદર રક્ષિત સેક્સ્યુઅલ ક્રિયા બિન સલામત સેક્સ્યુઅલ ક્રિયાની તુલનામાં વધુ હોય છે, જે તેમને અગત્યની અવરોધાત્મક વ્યૂહરચના[૮૮] બનાવે છે.

જ્યાં એક ભાગીદાર ચેપ ધરાવતો હોય તેવા દંપતિ પરના અભ્યાસો સુચવે છે કે કોન્ડોમના સતત વપરાશથી, ચેપ નહી લાગેલા ભાગીદારને એચઆઇવી ચેપનો દર વાર્ષિક[૮૯] 1%થી નીચે છે. અવરોધાત્મક વ્યૂહરચનાઓ વિકસિત દેશોમા અત્યંત જાણીતી છે, પરંતુ યુરોપ અને ઉત્તર અમેરિકામાં હાથ ધરાયેલા વ્યાપક રોગચાળાગ્રસ્ત અને વર્તણૂંક અભ્યાસો સુચવે છે કે યુવાન વ્યક્તિઓની નોંધપાત્ર લઘુમતી એચઆઇવી/એઇડ્ઝની જાણકારી હોવા છતાં ઊંચા જોખમવાળા વ્યવહારો ધરાવે છે, તેઓ એચઆઇવી[૯૦][૯૧]નો ચેપ લાગવાના પોતાના જોખમને અવગણે છે.

નિદર્શિત અંકુશિત અજમાયશે (Randomized controlled trial)બતાવ્યું છે કે પુરુષ સુન્નત (circumcision)હેટેરોસેક્સ્યુઅલ વ્યક્તિઓમાં એચઆઇવીના ચેપનું જોખમ 60 ટકા સુધી ઘટાડે છે. [૯૨] એવી ધારણા રખાય છે કે આ પ્રક્રિયાને એચઆઇવીનો ચેપ ધરાવતા અસંખ્ય દેશોમાં સક્રિય રીતે આગળ વધારવામાં આવશે, જોકે આવું કરવાથી અસંખ્ય વ્વયહારુ, સાંસ્કૃતિક અને વર્તનને લગતા મુદ્દાઓનો સમાવેશ થશે.

કેટલાક નિષ્ણાતો એવો ભય સેવે છે કે સુન્નત કરાવેલા પુરુષોમાં નુકસાન થવાની નીચી ગણના વધુને વધુ સેક્સ્યુઅલ જોખમ લેવાની વર્તણૂંકમાં પરિણમી શકે છે, અને તેથી તેની અવરોધાત્મક અસરનું ખંડન કરે છે.[૯૩]જોકે એક નિદર્શિત અંકુશિત અજમાયશ એવો સંકેત આપે છે કે પુખ્ત પુરુષની સુન્નત વિસ્તરિત એચઆઇવી જોખમ વર્તણૂંક સાથે સંકળાયેલી ન હતી.[૯૪]

ચેપી શરીર પ્રવાહીને નુકસાન

ફેરફાર કરો

આરોગ્ય સંભાળ ક્ષેત્રેના કામદારો ચેપી રક્તના નુકસાનના જોખમને ઘટાડવા માટે અગમચેતી વાપરીને એચઆઇવી થવાનું જોખમ ઘટાડી શકે છે. આ પ્રકારની અગમચેતીઓમાં વિવિધ ચીજો જેમ કે હાથના મોજા, માસ્ક, રક્ષણાત્મક આઇવેર અથવા શિલ્ડ અને ગાઉન્સ અથવા એપ્રોનનો સમાવેશ થાય છે, જે ચામડી પર થતા નુકસાન અથવા રક્ત દ્વારા ઉત્પન્ન કરાયેલા પેથોજેન્સમાં મ્યુકોસ મેમ્બ્રેનને રોકે છે. રક્ત અથવા શરીરના અન્ય પ્રવાહી મારફતે ચેપ લાગ્યા બાદ તાત્કાલિક અને સતત ચામડીને સાફ કરવાથી ચેપની તકો ઘટી શકે છે. અંતે, અણીદાર પદાર્થો જેમ કે સોય, સ્કેપલ્સ અને કાચનો સંભાળપૂર્વક નિકાલ કરવાથી ચેપી ચીજો સાથે નેડલસ્ટિક ઇજાઓ રોકી શકાય છે. [૯૫] વિકસિત દેશોમાં એચઆઇવ ટ્રાન્સમિશનમાં ઇન્ટ્રાવેનસ દવાનો ઉપયોગ અગત્યનું પરિબળ હોવાથી ઇજા ઘટાડાની (harm reduction) વ્યૂહરચનાઓ જેવી કે સોય આપ-લે કાર્યક્રમો (needle-exchange programme)નો દવાના દુરુપયોગથી થતા ચેપને ઘટાડવા માટે ઉપયોગ થાય છે. [૯૬][૯૭]

માતાથી બાળક સુધીનું ટ્રાન્સમિશન (એમટીસીટી)

ફેરફાર કરો

પ્રવર્તમાન ભલામણો એ સુચવે છે કે જ્યારે રિપ્લેસમેન્ટ ફીડીંગ સ્વીકાર્ય, શક્ય, વ્યાજબી, કાયમી અને સલામત છે તો તેવા કિસ્સામાં ચેપી માતાઓએ પોતાના બાળકને પોતાની છાતીના ધાવણથી દૂર રાખવું જોઇએ. જોકે, જો તેવુ હોય તો, જીવનના પ્રથમ મહિના દરમિયાન ફક્ત ધાતીનું ધાવણ આપવાની ભલામણ કરવામાં આવી છે અને શક્ય હોય ત્યાં સુધીમાં બંધ કરી દેવું જોઇએ.[૯૮] એ યાદ રાખવું જોઇએ કે સ્ત્રી પોતાના નહી તેવા અન્ય બાળકોને છાતીનું ધાવણ કરાવી શકે છે;જુઓ વેટનર્સ (wetnurse)

સારવાર

ફેરફાર કરો
 
એબકાવીર (Abacavir)અને એનબીએસપી:- ન્યુક્લિયોસાઇડ એનાલોગજે ટ્રાન્સક્રિપ્ટેસ ઇનહેબિટરને રિવર્સ કરે છે (એનએઆરટીઆઇ અથવા એનઆરટીઆઇ)

હાલમાં એવી કોઇ રસી (vaccine) અથવા ઉપચાર એચઆઇવી (HIV) અથવા એઇડ્ઝનો નથી. રોકવા માટેની જાણીતી પદ્ધતિ વાયરસની જાણકારીને દૂર રાખવાની છે અથવા, જો તેમાં નિષ્ફળ જઇએ તો નુકસાન બાદનું પ્રોફીલેક્સીસ (post-exposure prophylaxis) (પીઇપી) તરીકે કહેવાતી ભારે નોંધપાત્ર નુકસાન બાદ.[૯૯] પીઇપીમાં ડોઝનો ચાર સપ્તાહનો ગાળો છે. તેમાં આનંદ ન આપે તેવી આડઅસરો છે જેમાં ઝાડા (diarrhea), બેચેની (malaise), ચક્રકર (nausea)અને થકાવટ (fatigue)નો સમાવેશ થાય છે.[૧૦૦]

એન્ટિવાયરલ થેરાપી

ફેરફાર કરો

એચઆઈવીની પ્રવર્તમાન સારવારમાં અત્યંત સક્રિય એન્ટિરેટ્રોવાયરલ થેરાપી (highly active antiretroviral therapy), અથવા એચએએઆરટી.[૧૦૧]સામેલ છે. જ્યારે બાધક આધારિત એચએએઆરટી પ્રારંભમાં ઉપલબ્ધ બની ત્યારે 1996માં તેની રજૂઆતથી ચેપી વ્યક્તિઓને ભારે ફાયદાકારક રહી છે. [૧૨]પ્રવર્તમાન ઓપ્ટીમલ એચએએઆરટી વિકલ્પમાં ઓછામાં ઓછી બે પ્રકારની દવાઓને કે અથવા એન્ટિરેટ્રોવાયરલ (antiretroviral) એજન્ટસના “વર્ગો” સમાવતા મિશ્રણ (અથવા “કોકટેઇલ્સ”નો સમાવેશ થાય છે. ખાસ પ્રકારના વૈદ્યકીય ઉપચારમાં બે ન્યુક્લિયોસાઇડ એનાલોગ રિવર્સ ટ્રાન્સક્રિપ્ટસ બાધક (nucleoside analogue reverse transcriptase inhibitor) (એએઆરટીઆઇ અથવા એનઆરટીઆઇ) વત્તા ક્યાં તો પ્રોટીઝ બાધક (protease inhibitor) અથવા નોન ન્યુક્લિયોસાઇડ રિવર્સ ટ્રાન્સક્રિપ્ટસ બાધક (non-nucleoside reverse transcriptase inhibitor) (એનએનઆરટીઆઇ)નો સમાવેશ થાય છે. બાળકોમાં એચઆઇવી રોગનનો વિકાસ પુખ્ત વયનાઓ કરતા વધુ ઝડપી હોવાથી અને લેબોરેટરી પરિબળો ખાસ કરીને નાના શિશુમાં રોગના વિકાસ માટેના જોખમ અંગે ઓછી આગાહી કરતા હોવાથી, પુખ્ત વયનાઓની તુલનામાં બાળકો માટે સારવાર ભલામણ વધુ આક્રમક છે. [૧૦૨] વિકસિત દેશોમાં જ્યાં એચએએઆરટી ઉપલબ્ધ છે, ત્યાં ડોકટરો વાયરલ લોડ (viral load)નું મૂલ્યાંકન કરે છે, સીડી4માં ગતિમાં ઘટે છે અને ક્યારે સારવાર શરૂ કરવાની ભલામણ કરવી ત્યારે દર્દીઓ તૈયારી બતાવે છે.[૧૦૩]

એચએએઆરટીના સમાન લક્ષ્યાંકોમાં દર્દીના જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો, ગૂંચવણોમાં ઘટાડો, અને શોધી કઢાયેલી મર્યાદા હેઠળ એચઆઇવી વિરેમીયામાં ઘટાડાનો સમાવેશ થાય છે, પરંતુ તેનાથી એચઆઇવીના દર્દીનો ઉપચાર થતો નથી કે તેને પુનઃઆવતો રોકી શકાતો નથી, એક વખત સારવાર અટકાવી દેવામાં આવે ત્યારે એચઆઇવીના ઊંચા રક્ત સ્તરો ઘણીવાર એચએએઆરટી પ્રતિકાર બની જાય છે. [૧૦૪][૧૦૫] વધુમાં એચએએઆરટીના ઉપયોગ વડે જે તે વ્યક્તિમાં એચઆઇવી નીકળી જાય તેમાં કદાચ તેના આયુષ્યથી પણ વધુ સમય લાગી શકે છે. [૧૦૬] તેમ છતાં એચઆઇવીનો ચેપ ધરાવતા વ્યક્તિગતોએ તેમની એકંદર તદુરસ્તી અને જીવનની ગુણવત્તામાં નોંધપાત્ર સુધારો અનુભવ્યો છે, જે એચઆઇવી સાથે સંલગ્ન રોગિષ્ઠ મનોવૃત્તિ અને મૃત્યુદરના ઘટાડામાં પરિણમ્યો છે. [૧૦૭][૧૦૮][૧૦૯]એચએએઆરટીની ગેરહાજરીમાં એચઆઇવીમાંથી એઇડ્ઝ ચેપમાં વિકાસ મધ્યમ વયે (median)એટલે કે નવથી દશ વર્ષની ઉંમરમાં થાય છે અને એઇડ્ઝના વિકાસ બાદ મધ્યમ ગાળાના અસ્તિત્વનો સમય ફક્ત 9.2 અને એનબીએસપી: મહિનાઓનો છે.[૩૪]એચએએઆરટી એ 4 અને 12 અને એનબીએસપી: વર્ષોની વચ્ચેનો અસ્તિત્વ સમય વધારવાનો વિચાર છે. [૧૧૦][૧૧૧]

કેટલાક દર્દીઓ, કે જે કુલ દર્દીઓના પચાસ ટકા હોય તેમના માટે એચએએઆરટી મેડિકેશન ઇનટોલરન્સ આડઅસરો, બિન અસરકારક એન્ટિરેટ્રોવાયરલ અગાઉથી થેરાપી અને એચઆઇવીની ડ્રગ પ્રતિકાર શક્તિ સાથેના ચેપને કારણે મહત્તમ પરિણામ કરતા ઓછું પરિણામ હાંસલ કરે છે. આ થેરાપીને વળગી નહી રહેવાના અને અસતત રાખવાના એ કારણો છે કે કેટલાક લોકોને એચએએઆરટીથી ફાયદો થયો નથી. [૧૧૨]વળગી નહી રહેવાના અને અસતત રાખવાના કારણો અલગગ પડી શકે છે. મોટા ભાગના સાયકોસોશિયલ મુદ્દાઓમાં આરોગ્ય સંભાળ ક્ષેત્રનો ઓછો લાભ ઉઠાવવો, અપૂરતી સામાજિક સવલતો, મનોવૈ જ્ઞાનિક રોગ અને દવાના દુરુપયોગનો સમાવેશ થાય છે. એચએએઆરટી ઉપચાર પણ જટિલ બની શકે છે અને તેથી તેને અનુસરવો મુશ્કેલ છે, કેમ કે અસંખ્ય દવાઓ સતત લેવાતી હોય છે. [૧૧૩][૧૧૪][૧૧૫]આડઅસરો પણ લોકોને એચએએઆરટીથી દૂર લઇ જાય છે, તેમાં લિપોડિસ્ટ્રોફી (lipodystrophy), ડાયસ્લિપિડેમીયા (dyslipidaemia), ઝાડા (diarrhoea), ઇન્સ્યુલીન પ્રતિકાર (insulin resistance)નો સમાવેશ થાય છે, કાર્ડિયોવાસ્ક્યુલર (cardiovascular) જોખમો અને જન્મજાત ઉણપ (birth defect)માં વધારો થાય છે. [૧૧૬]એન્ટિરેટ્રોવાયરલ દવાઓ ખર્ચાળ છે, અને વિશ્વના મોટા ભાગના ચેપ લાગેલા લોકો ઉપચાર અથવા એચઆઇવી અને એઇડ્ઝની સારવાર કરાવી શકતા નથી.

અજમાયશી અને સૂચિત સારવાર

ફેરફાર કરો

એવું કહેવાય છે કે ફક્ત રસી જ દેશવ્યાપી રોગચાળો અટકાવી શકે છે કેમ કે રસીનો શક્યતઃ ખર્ચ ઓછો આવશે, તેથી વિકસતા દેશો માટે પોસાય તેવી બનશે, અને તેમાં દૈનિક સારવારની જરૂરિયાત રહેશે નહી. જોકે, સંશોધનના આશરે 30 અને એનબીએસપી વર્ષો પછી પણ, એચઆઇવી રસી માટે મુશ્કેલ લક્ષ્યાંક રહ્યું છે. [૧૧૭]

પ્રવર્તમાન સારવારમાં સુધારો લાવવાના સંશોધનમાં પ્રવર્તમાન દવાઓની આડઅસરો ઘટાડવી, દવાને વળગી રહેવામાં સુધારો કરવા માટે દવા ઉપચારને વધુ સરળ બનાવવો,અને ડ્રગ પ્રતિકાર જાળવી રાખવા માટે ઉપચારની શ્રેષ્ઠ શ્રેણી તૈયાર કરવાનો સમાવેશ થાય છે. અસંખ્ય અભ્યાસો દર્શાવે છે કે એચઆઇવી ચેપ અથવા એઇડ્ઝ ધરાવતા દર્દીઓની સારવાર કરતી વખતે તકવાદી ચેપને રોકવાના પગલાંઓ ફાયદાકારક બની શકે છે. હિપેટાઇટીસ (hepatitis)ની વિરુદ્ધમાં રસીકરણ (Vaccination) જે દર્દીઓને આ વાયરસનો ચેપ નથી લાગ્યો અને જેમને ચેપ લાગવાનો ભય છે તેમના માટે એ અને બીને સલાહ આપવામાં આવી છે.[૧૧૮]ભારે રસીઓનું દબાણ અનુભવતા દર્દીઓને પણ ન્યૂમોસિસ્ટિસ જિરોવેસી ન્યૂમોનિયા (Pneumocystis jiroveci pneumonia) (પીસીપી) માટે પ્રોફીલેક્ટીક થેરાપી મેળવવાની સલાહ આપવામાં આવે છે અને અસંખ્ય દર્દીઓને પણ ટોક્સોપ્લાઝ્મોસીસ (toxoplasmosis) અને ક્રિપ્ટોકોક્કસ (Cryptococcus) મેનિનજાઇટીસ (meningitis) માટે પ્રોફીલેક્ટીક થેરાપીથી ફાયદો થઇ શકે છે.[૧૧૯]

સંશોધકોએ એબ્ઝીમ (abzyme)શોધી છે, જે પ્રોટીન જીપી 120 (gp120) સીડી4 બાઇન્ડીંગ સાઇટનો નાશ કરી શકે છે. આ પ્રોટીન દરેક પ્રકારના એચઆઇવી માટે સામાન્ય છે કેમ કે તે બી લીમ્ફોસાયટ્સ (B lymphocytes) અને પ્રતિકાર વ્યવસ્થાના પરિણમતા સમાધાન માટેનો જોડાણ પોઇન્ટ છે. [૧૨૦]

બર્લિન (Berlin), જર્મની (Germany),માં 42 વર્ષના લ્યૂકેમીયા (leukemia) દર્દીને એક દાયકાથી પણ એચઆઇવીનો ચેપ લાગ્યો હતો અને તેની પર સેલ્સ સાથે અજમાયશીબોન મેરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટ (transplant of bone marrow) કરવામાં આવી રહી હતી, જેમાં અસામાન્ય કુદરતી વિવિધ સીસીઆર5 (CCR5) સેલ સરફેસ રિસેપ્ટરનો સમાવેશ થતો હતો. આ સીસીઆર5- Δ 32 (CCR5-Δ32) પ્રકારે એચઆઇવીના કેટલાક દબાણ સામે જે લોકો અમુક સેલ સાથે જન્મ્યા હોય તેમની પાસેથી કેટલાક સેલ બનાવવાનું બતાવ્યું હતું.. ટ્રાન્સપ્લાન્ટના આશરે બે વર્ષ બાદ અને દર્દીએ એન્ટિરેટ્રોવાયરલ દવા લેવાનુ બંધ કર્યા બાદ પણ દર્દીના રક્તમાં એચઆઇવી મળી આવ્યો ન હતો. [૧૨૧]

વેકલ્પિક દવા

ફેરફાર કરો

વૈકલ્પિક દવાઓ (alternative medicine)ના વિવિધ સ્વરૂપોનો લક્ષણો અથવા રોગનો કોર્સ બદલવ માટે ઉપયોગ કરાયો છે. [૧૨૨] એક્યુપંક્ચર (Acupuncture)નો ઉપયોગ કેટલાંક લક્ષણો જેમ કે પેરિફેરલ ન્યુરોપથીને ડામી દેવા માટે કરાયો છે, પરંતુ તે એચઆઇવી ચેપનો ઉપચાર કરી શકતું નથી. [૧૨૩]વિવિધ નિદર્શિત ક્લિનીકલ ટ્રાયલો હર્બલ દવાઓનું પરીક્ષણ કરી રહી છે જે દર્શાવે છે કે રોગના વિકાસ પર આ હર્બસની કોઇ અસર થઇ નથી, પરંતુ તે કદાચ આડઅસર ઉત્પન્ન કરી શકે છે. [૧૨૪]

કેટલાક ડેટા એવું દર્શાવે છે કે મલ્ટીવિટામીન (multivitamin) અને ખનિજ સપ્લીમેન્ટસ પુખ્ત વ્યક્તિઓમાં એચઆઇવી રોગના વિકાસમાં ઘટાડો કરી શકે છે, જોકે તે સારા પૌષ્ટિક દરજ્જા સાથે લોકોમાં મૃત્યુદર ઘટાડી શકે છે કે કેમ તેના કોઇ આખરી પૂરાવાઓ નથી. .[૧૨૫] વિટામીનએ (Vitamin A) સપ્લીમેન્ટેશન જો બાળકોમાં હોય તો તેનો શક્યતઃકેટલોક ફાયદો છે. [૧૨૫] સેલેનિયમ (selenium)ના દૈનિક ડોઝ સીડી4 કાઉન્ટમાં સુધારાની સાથે એચઆઇવી વાયરલ બોજ ઘટાડી શકે છે. સેલેનિયમનો ઉપયોગ સ્ટાન્ડર્ડ એન્ટિવાયરલ સારવારોમાં સંલગ્ન થેરાપી તરીકે ઉપયોગ થઇ શકે છે, પરંતુ તે મૃત્યુદર અને રોગિષ્ઠતામાં ઘટાડો કરી શકે નહી. [૧૨૬]

પ્રવર્તમાન અભ્યાસો દર્શાવે છે કે વેકલ્પિક દવા થેરાપી મૃત્યુદર અને રોગની રોગિષ્ઠતા પર ઓછી અસર ધરાવે છે, પરંતુ જો કોઇ વ્યક્તિને એઇડ્ઝ થયો હોય તો તેના જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો લાવી શકે છે. આ થેરાપીઓનો મનોવૈજ્ઞાનિક ઉપયોગ અત્યંત અગત્યનો ઉપયોગ છે.[૧૨૨]

પ્રોગ્નોસીસ

ફેરફાર કરો

અભ્યાસ અનુસાર, સારવાર વિના એચઆઇવીના ચેપ બાદ ચોખ્ખું કેન્દ્રિય અસ્તિત્વ સમય 9થી 11 વર્ષનો હોવાનું મનાય છે, એચઆઇવીના પેટાપ્રકાર,[૭] પર નિર્ભર રહેતા, અને જ્યાં સારવાર ઉપલબ્ધ નથી તદેવા મર્યાદિત સ્ત્રોત સેટ્ટીંગમાં એઇડ્ઝનું નિદાન થયા બાદ કેન્દ્રિય અસ્તિત્વ દર 6થી 19 મહિનાઓ વચ્ચેનો મનાય છે. [૧૨૭] એવા વિસ્તારો કે જેમાં તે બહોળી રીતે ઉપલબ્ધ છે, ત્યાં એચએએઆરટી (HAART) નો એચઆઇવી ચેપ અને એઇડ્ઝ માટે અસરકારક થેરાપી તરીકેનો વિકાસ આ રોગથી થથા મૃ્ત્યુદરમાં 80 ટકાનો ઘટાડો કરે છે, અને તદ્દન નવું જ નિદાન થયું હોય કેવા એચઆઇવી ચેપ વાળી વ્યક્તિ માટે આશરે 20 વર્ષ સુધીના જીવનનો આશાવાદ વધારે છે.[૧૨૮]

નવી સારવારોનો સતત વિકાસ થતો જાય છે અને એચઆઇવી સતત વિકસતો (evolve) હોવાથી તેની સારવારની પ્રતિકારમાં અસ્તિત્વના સમયગાળામાં સતત ફેરફાર થવાની શક્યતાનો અંદાજ છે. એન્ટિરેટ્રોવાયરલ થેરાપી વિના, એક વર્ષમાં જ મૃત્યુ થાય છે. [૩૪] મોટા ભાગના દર્દીઓ તકવાદી ચેપથી અથવા મલીગનેન્સીસ (malignancies) થી મૃત્યુ પામે છે, જે પ્રતિકાર વ્યવસ્થાની પ્રગતિકારક નિષ્ફળતા સાથે સંલગ્ન છે.[૧૨૯]લોકોની વચ્ચે ક્લિનીકલ રોગ વિકાસનો દર અલગ અલગ છે અને તેની પર ઘણા પરિબળો જેમ કે અસંખ્ય લાગણીઓ અને પ્રતિકાર ગતિવિધિ[૩૫][૩૬][૩૯] આરોગ્ય સંભાળ અને એકબીજા સાથે જોડાયેલા ચેપ,[૩૪][૧૨૯] તેમજ કોઇ ચોક્કસ પ્રકારનો વાયરસ તેમાં સામેલ હોય તો તેની ની અસર થાય છે તેવું દર્શાવવામાં આવ્યું છે.[૪૧][૧૩૦][૧૩૧]

દેશવ્યાપી રોગચાળો

ફેરફાર કરો


 
2005ના અંતે યુવાનો(15-49)માં દેશદીઠ એચઆઇવીનું અંદાજિત અસ્તિત્વ

એઇડ્ઝનો રોગચાળાને અલગ અલગ પેટાપ્રકારના વિવિધ ચેપી રોગ તરીકે પણ જોઇ શકાય; તેના ફેલાવા પાછળ મોટું પરિબળ માતાથી બાળક તરફ અને ધાવણ દ્વારા સેક્સ્યુઅલ ટ્રાન્સમિશન અને વર્ટિકલ ટ્રાન્સમિશન છે. [૬] એઇડ્ઝનો રોગચાળાને અલગ અલગ પેટાપ્રકારના વિવિધ ચેપી રોગ તરીકે પણ જોઇ શકાય; તેના ફેલાવા પાછળ મોટું પરિબળ માતાથી બાળક તરફ અને ધાવણ દ્વારા સેક્સ્યુઅલ ટ્રાન્સમિશન અને વર્ટિકલ ટ્રાન્સમિશન છે. [૭] વૈશ્વિક સ્તરે, 2007માં એચઆઇવી સાથે અંદાજિત 33.2 અને એનબીએસપી;મિલીયન લોકો જીવતા હતા, જેમાં 2.5 અને એનબીએસપી;મિલીયન બાળકોનો સમાવેશ થાય છે. 2007માં અંદાજિત 2.5 મિલીયન (રેન્જ 1.8-4.1 અને એનબીએસપી;મિલીયન)લોકોને નવો ચેપ લાગ્યો હતો, જેમાં 420,000 બાળકોનો સમાવેશ થાય છે.[૭]

પેટા સહારન આફ્રિકા (Sub-Saharan Africa)ભારે ચેપ લાગેલા પ્રદેશથી દૂર છે. 2007માં અંદાજિત 68% ટકા લોકો એઇડ્ઝ સાથે જીવતા હતા અને 76% લોકોના એઇડ્ઝના કારણે મોત થયા હતા. નવા ચેપ સાથે 1.7 અને એનબીએસપી; મિલીયન એચઆઇવી સાથે જીવતા લોકોની સંખ્યા 22.5 અને એનબીએસપી; મિલીયન થઇ હતી અને 11.4 અને એનબીએસપી;મિલીયન એઇડ્ઝથી પીડાતા અનાથો આ પ્રદેશમાં હતા. અન્ય પ્રદેશોની તુલનામાં મોટા ભાગના લોકો 2007માં પેટા સહારન પ્રદેશમાં જીવતા હતા, જેમાં 61% જેટલી સ્ત્રીઓ હતી. પુખ્ત વયની વ્યક્તિઓમાં 2007માં અસ્તિત્વ (prevalence) 5.0%નું હોવાનો અંદાજ છે અને આ પ્રદેશમાં થયેલા મૃત્યુ પાછળ એઇડ્ઝ જ સૌથી મોટું કારણ રહ્યું હતું. [૭]દક્ષિણ આફ્રિકા (South Africa) વિશ્વમાં સૌથી વધુ એચઆઇવીની વસ્તી ધરાવે છે, અને ત્યાર બાદ નાઇજિરીયા (Nigeria)અને ભારત[૧૩૨]નો ક્રમ આવે છે. દક્ષિણ અને દક્ષિણ પૂર્વ એશિયા (South & South East Asia)2007માં બીજા ક્રમના સૌથી વધુ અસરગ્રસ્ત પ્રદેશો હતા, જેમાં 18 ટકા જેટલા લોકો એઇડ્ઝ સાથે જીવતા હોવાનો અને એઇડ્ઝને કારણે 300,000 લોકોનો મૃત્યુ થયા હોવાનો અંદાજ છે.[૭] ભારતમાં અંદાજિત 2.5 અને એનબીએસપી;મિલીયન ચેપ હોવાનો અને પુખ્ય વયના લોકોમાં 0.36 ટકાનું અસ્તિત્વ હોવાનો અંદાજ છે. [૭]આયુષ્ય ધારણા (Life expectancy) સૌથી વધુ અસરગ્રસ્ત દેશોમાં નાટ્યાત્મક રીતે ઘટી છે; ઉદા. તરીકે 2006માં બોટ્સવાના (Botswana)માં 65થી ઘટીને 35 વર્ષ સુધીની થઇ હોવાનો અંદાજ છે.[૬]

ઇતિહાસ

ફેરફાર કરો

જ્યારે યુ.એસ.[[રોગ નિયંત્રણ અને અવરોધક કેન્દ્ર| રોગ નિયંત્રણ અને અવરોધક કેન્દ્રને “ન્યૂમોસિસ્ટીસ કેરિની” ન્યૂમોનિયા (Pneumocystis carinii pneumonia) (હજુ પણ તેને પીસીપી તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે, પરંતુ તેના માટે “ન્યૂમોસિસ્ટિસ જિરોવેસી” જવાબદાર છે (Pneumocystis jirovecii))નું જૂથ લોસ એંજલસ (Los Angeles)માં પાંચ હોમો સેક્સ્યુઅલમાં ]] (Centers for Disease Control and Prevention)મળી આવ્યું ત્યારે 5 જૂન, 1981માં સૌપ્રથમ વાર એઇડ્ઝ નોંધાયો હતો.[૧૩૩]પ્રારંભમાં રોગ નિયંત્રણ અને અવરોધક કેન્દ્ર (Centers for Disease Control and Prevention) (સીડીસી)પાસે આ રોગનું કોઇ સત્તાવાર નામ ન હતું, તેમજ ઘણી વાર તેની સાથે સંકળાયેલા રોગના લક્ષણો અનુસાર ઉલ્લેખ થતો હતો, ઉદા. તરીકે, લીમ્ફાડેનોપથી (lymphadenopathy), રોગ કે જેને એચઆઇવીની શોધ કરનારાઓએ તેને વાયરસનું નામ આપ્યું હતું. [૬૯][૭૦]તેઓએ કાપોસીના કેન્સર અને તકવાદી ચેપનો ઉપયોગ કર્યો હતો, તે નામથી 1981માં ટાસ્ક ફોર્સની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.[૧૩૪] બહોળી રીતે ગ્રીડ શબ્દનો અર્થ થાય છે ગે રિલેટેડ ઇમ્યુન ડેફિશિયન્સી (Gay-related immune deficiency), તેને સ્વીકારવામાં આવી હતી.[૧૩૫] સીડીસી નામની શોધમાં અને ચેપ લાગેલા સમુદાય તરફ દ્રષ્ટિપાત કરતા “4 એચ રોગો” ઓળખી કાઢ્યા છે, જેમાં હૈતી (Haiti), હોમોસેક્સ્યુઅલ (homosexual), હેમોફિલીયાક્સ (hemophiliacs) અને હેરોઇન (heroin)યૂઝર્સનો સમાવેશ થાય છે. [૧૩૬]જોકે, એઇડ્ઝ હોમોસેક્સ્યુઅલ (homosexual) કોમ્યુનિટી, [૧૩૪] સુધી જ મર્યાદિત નથી તેવું પ્રસ્થાપિત થયા બાદ પરિભાષા ગ્રીડ ગેરમાર્ગે દોરતો શબ્દ સાબિત થયો હતો અન જુલાઇ 1982માં યોજાયેલી એક બેઠકમાં એઇડ્ઝને રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. [૧૩૭]સપ્ટેમ્બર 1982 સુધીમાં સીડીસીએ એઇડ્ઝ શબ્દનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું અને તે માંદગીને યોગ્ય રીતે વ્યાખ્યાયિત કરી હતી.[૧૩૮]

વધુ વિવાદાસ્પદ થિયરી કે જે ઓપીવી એઇડ્ઝ અટકળ (OPV AIDS hypothesis) ના નામે જાણીતી છે, તે સુચવે છે કે એઇડ્ઝ રોગચાળો આશરે 1950ના અંતમાં બેલ્જીયન કોન્ગો (Belgian Congo)માં હિલેરી કોપ્રોવ્સ્કી (Hilary Koprowski)ના પોલીયોમેલિટીઝ (poliomyelitis) રસી (vaccine)માં સંશોધન દ્વારા શરૂ થયો હતો.[૧૩૯][૧૪૦] વૈજ્ઞાનિક સ્વીકૃત્તિ (scientific consensus)અનુસાર, આ સ્થિતિને ઉપલબ્ધ પૂરાવાઓનો ટેકો નથી. [૧૪૧][૧૪૨][૧૪૩]

તાજેતરના અભ્યાસો સુચવે છે કે એચઆઇવી સંભવતઃ આફ્રિકાથી (Africa) ખસીને રૈતી (Haiti)સુધી અને ત્યાર બાદ અમેરિકામાં 1969ની આસપાસ પ્રવેશ્યો હોવો જોઇએ. [૧૪૪]

સમાજ અને સંસ્કૃતિ

ફેરફાર કરો

કલંક

ફેરફાર કરો
 
રયાન વ્હાઇટ (Ryan White) તેના ચેપને કારણે શાળામાંથી કાઢી મૂક્યા બાદ એઇડ્ઝ માટે પોસ્ટર ચાઇલ્ડ બની ગયો હતો.

એઇડ્ઝનું કલંક વિશ્વભરમાં રહેલું વિવિધ રીતે રહેલું છે, જેમાં સમાજ બહિષ્કાર (ostracism), અસ્વીકાર (rejection), ભેદભાવ (discrimination)અને એચઆઇવીનો ચેપ લાગેલી વ્યક્તિનો બહિષ્કાર; પૂર્વ સંમતિ (consent) વિના એચઆઇવીનું પરીક્ષણ અથવા ગુપ્તતા (confidentiality)નુ રક્ષણ; એચઆઇવીનો ચેપ લાગેલી વ્યક્તિ સામે તોફાન; અને એચઆઇવી વાળી વ્યક્તિનો ક્વોરન્ટાઇન (quarantine).[૧૪૫]કલંક સાથે સંકળાયેલા તોફાન અથવા તોફાનનો ભય ઘણા લોકોને એચઆઇવીનું પરીક્ષણ કરાવતા, પોતાના પરિણામ માટે પાછા વળતા, અથવા સારવાર લેતા રોકે છે, પરિણામે લાંબી માંદગી મૃત્યુમાં પરિણમે છે અને એચઆઇવીનો સતત ફેલાવો થાય છે. [૧૪૬]

એઇડ્ઝના કલંકને વધુમાં નીચે જણાવેલી ત્રણ કક્ષામાં વહેંચવામાં આવ્યું છે.

  • ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ એઇડ્ઝ કલંક અને એમડીએએસએચ; ભયનું પ્રતિબંબ અને તે ભયાનક અને ટ્રાન્સમિસીબલ માંદગી સાથે જોડાશે તેવી દહેશત [૧૪૭]
  • સંકેતાત્મક એઇડ્ઝ કલંક અને એમડીએએસએચ; એચઆઇવી/એઇડ્ઝનો ઉપયોગ સામાજિક જૂથ પ્રત્યે વર્તણૂંક દર્શાવવા અથવા જીવનશૈલી રોગ સાથે જોડાયેલી છે તે રીતે જોવામાં આવે છે.[૧૪૭]
  • સૌજન્ય એઇડ્ઝ કલંક અને એમડીએએસએચ; લોકોની કલંકીતતા એચઆઇવી/એઇડ્ઝ અથવા એચઆઇવી પોઝીટીવ લોકો સાથે જોડાયેલી છે. [૧૪૮]

ઘણીવાર, એઇડ્ઝનું કલંક એક અથવા વધુ અન્ય કલંકો સાથે દર્શાવવામાં આવતું હોય છે, ખાસ કરીને જે લોકો હોમોસેક્સ્યુઅલીટી (homosexuality), બાઇસેક્સ્યુઅલીટી (bisexuality), સંમિશ્ર (promiscuity), વેશ્યાગારી (prostitution),અને ઇન્ટ્રાવેનોસ ડ્રગ વપરાશવાળા હોય છે. (intravenous drug use).

અસંખ્ય વિકસિત દેશો (developed countries)માં, એઇડ્ઝ અને હોમોસેક્સ્યુઅલીટી અથવા બાઇસેક્સ્યુલીટી વચ્ચે જોડાણ હોય છે અને આ જોડાણ સેક્સ્યુઅલ પ્રત્યેની ધૃણા જેમ કે એન્ટી હોમોસેક્સ્યુઅલ (anti-homosexual) વર્તણૂંક સાથે ઊંચા પ્રમાણમાં સહસંબંધ ધરાવે છે. [૧૪૯]તદુપરાંત બિનચેપી પુરુષો વચ્ચેના સેક્સ સહિત એઇડ્ઝ અને દરેક પુરુષો વચ્ચે જોડાણ-પુરુષ સેક્સ્યુઅલ વર્તણૂંક જોવામાં આવી છે. [૧૪૭]

આર્થિક અસર

ફેરફાર કરો
 
ભારે અસર પામેલા આફ્રિકન દેશોમાં જીવન આયુષ્યમાં ફેરફાર.                      Botswana                     Zimbabwe                     Kenya                     South Africa                     Uganda

એચઆઇવી અને એઇડ્ઝ આર્થિક વૃદ્ધિ (economic growth)ને માનવ ધન (human capital)ની ઉપલબ્ધિ ઘટાડીને અસર કરે છે. [૮] વિકસિત દેશોમાં આરોગ્ય સંભાળ અને દવાઓ ઉપલબ્ધ હોવા છતાં યોગ્ય ન્યૂટ્રીશન (nutrition) વિના મોટી સંખ્યામાં લોકો એઇડ્ઝના શિકાર બને છે. તેઓ ફક્ત કામ જ નહી કરી શકે એટલું જ નહી, તેમને નોંધપાત્ર તબીબી સંભાળની પણ જરૂર પડશે. એવી આગાહી છે કે આ બાબત નોંધપાત્ર વસતી ધરાવતા દેશોમાં અર્થતંત્ર અને સમાજના ભંગાણનું શક્યતઃ કારણ બનશે. ભારે અસરગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં રોગચાળાએ ઘણા અનાથો (orphan)ને તેમનાથી મોટા દાદાદાદી (grandparent)ની સંભાળથી દૂર કરી દીધા છે. [૧૫૦]

આ પ્રદેશમાં વધેલો મૃત્યુદર નાની કુશળ વસતી (smaller skilled population) અને શ્રમ દળ (labor force)માં પરિણમશે. આ નાનું શ્રમ દળ (labor force) મોટે ભાગે યુવાન વ્યક્તિઓ સમાવતું હશે, ઓછી જાણકારી અને કામના અનુભવ (work experience) સાથે ઓછી ઉત્પાદકતામાં પરિણમશે. પરિવારના માંદા સભ્યોની સંભાળ રાખવા માટે કામદારોની છૂટીમાં વધારો અથવા માંદગીની રજા (sick leave)ને કારણે નીચી ઉત્પાદકતા પ્રાપ્ત થશે. વધેલો મૃત્યુદર આવક નુકસાન (income) અને માબાપના મૃત્યુને કારણે માનવધન પેદા કરતી પદ્ધતિને અને લોકોમાં રોકાણ (investment)ને નબળી બનાવશે. ખાસ કરીને યુવાનોને મારી નાખવાથી એઇડ્ઝ ગંભીરપણે કર (tax), સક્ષમ વસતીને નબળી બનાવે છે, તેના કારણે જાહેર ખર્ચ (public expenditure) માટે ઉપલબ્ધ સ્ત્રોતો જેમ કે એઇડ્ઝ સાથે સંબંધિત નથી તેવી શિક્ષણ અને આરોગ્ય સેવાઓ રાજ્યના ધિરાણ પર દબાણ વધારે છે અને અર્થતંત્રની વૃદ્ધિને ધીમી પાડે છે. આ બાબત કર પાયાની ધીમી વૃદ્ધિમાં પરિણમે છે, તેની અસરરૂપે માંદાઓની સારવાર, તાલીમ(માંદા કામદારોને સ્થાને બીજા), માંદગીનું વેતન અને એઇડ્ઝ અનાથોની સંભાળનું ખર્ચ વધતું હોય તો તેની પર અંકુશ મૂકશે. જો પુખ્ત મૃત્યુદર આ અનાથોની સંભાળ પરિવારની જવાબદારી અને દોષ સરકારને આપે તો આ ખાસ કરીને સાચુ છે. [૧૫૦]

નિવાસીના સ્તરને અનુસલક્ષીને, આવક નુકસાન અને નિવાસી દ્વારા આરોગ્ય સંભાળ પાછળ ખર્ચવામાં આવેલા વધુ નાણા એમ બન્નેમાં એઇડ્ઝ પરિણમે છે. આની આવક અસર ખર્ચ ઘટાડા તેમજ શિક્ષણથી દૂર પુરક અસર અને આરોગ્ય અને અંત્યવિધી પાછળના ખર્ચમાં પરિણમે છે. કોટે ડીઆઇવોઇર (Côte d'Ivoire)નો અભ્યાસ દર્શાવે છે કે એચઆઇવી/એઇડ્ઝના દર્દીઓ સાથે રહેતા નિવાસી, અન્ય નિવાસીની તુલનામાં તબીબી ખર્ચ પાછળ બમણો ખર્ચ કરે છે. [૧૫૧]

એઇડ્ઝનું સ્થળ

ફેરફાર કરો

ચળવળકર્તાઓનું નાનું જૂથ એચઆઇવી અને એઇડ્ઝ [૧૫૨] વચ્ચેના જોડાણ બાબતે, એચઆઇવીની હાજરી, [૧૫૩] અથવા પ્રવર્તમાન સારવાર પદ્ધતિની માન્યતા અંગે પ્રશ્ન પૂછે છે. (ડ્રગ થેરાપી એઇડ્ઝના મૃત્યુનું કારણ છે તેવો દાવો કરતા પણ) જોકે આ દાવાઓની ચકાસણી કરવામાં આવી છે અને તેનો સતતપણે વૈજ્ઞાનિક સમુદાય (scientific community),[૧૫૪]દ્વારા અસ્વીકાર કરવામાં આવ્યો હોવા છતાયે તેઓએ ઇન્ટરનેટ (Internet)[૧૫૫] દ્વારા પ્રસિદ્ધ કર્યું હતું અને તેની નોંધપાત્ર રાજકીય અસર પ઼ડી હતી. દક્ષિણ આફ્રિકા (South Africa)માં ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ થાબો મેબેકી (Thabo Mbeki's)એ એઇડ્ઝ અપનાવવાની ના પાડી હતી જે એઇડ્ઝ રોગચાળા બાબતે બિનઅસરકારક સરકારી પ્રતિભાવમાં પરિણમી હતી, તેની પર હજ્જારો લોકોના એઇડ્ઝને કારણે મૃત્યુ થયા હોવાનો દોષ છે. [૧૫૬][૧૫૭]

એચઆઇવી ચેપનું સક્રિય. અનુસરણ

ફેરફાર કરો

હોમોસેક્સ્યુઅલ વ્યક્તિઓ (homosexual men)ની પેટા સંસ્કૃત્તિ જે ભાગીદારો એચઆઇવી પોઝીટીવ હોય અને સ્વૈચ્છિક રીતે તેમની સાથેના જનન બાબતે અસુરક્ષિત હોય તેમના દ્વારા એચઆઇવી ચેપને સક્રિય રીતે અનુસરવાની ઇચ્છા રાખે છે. ગાળ (slang)ના અર્થમાં જે લોકો ચેપની ઇચ્છા રાખે છે તેમને બગચેઝર (bugchaser) કહેવાય છે અને જે લોકો તેમને ચેપ લગાડે છે તેમને ભેટઆપનાર (giftgiver)કહેવામાં આવે છે.[૧૫૮] આ ઘટના બેરબેકીંગ (barebacking)થી અલગ પડવી જોઇએ, જે એચઆઇવી ચેપની સક્રિય ઇચ્છા વિના બિનસુરક્ષિત જનન માટેની પસંદગી છે.

ખરેખર આચરણની માત્રા મોટેભાગે અજાણ રહે છે. આ પેટાસંસ્કૃત્તિના એક ભાગરૂપે જે લોકો પોતાની જાતને ઓળખતા નથી, તેઓ ખરેખર એચઆઇવી[૧૫૯] ફેલાવવાનો ઇરાદો ધરાવતા હોય છે. કેટલાક બગચેઝર ઇન્ટરનેટ[૧૬૦] દ્વારા ભેટઆપનાર સાથે જોડાવાનો પ્રયત્ન કરે છે.અન્ય બગચેઝર બગ પાર્ટીઓ અને વાતચીતની પાર્ટીઓ સેક્સ પાર્ટીઓનું આયોજન અને ભાગ લે છે, જેમા એચઆઇવી પોઝીટીવી અને નેગેટિવ વ્યક્તિઓ બિનસુરક્ષિત સેક્સમાં એચઆઇવી હાંસલ કરવાની આશા સાથે સામેલ હોય છે (“ભેટ મેળવવા માટે”) [૧૬૧]


નોંધ અને સંદર્ભો

ફેરફાર કરો
  1. ↑ Sepkowitz KA (૨૦૦૧). "AIDS--the first 20 years (એઇડ્સ-પ્રથમ ૨૦ વર્ષ)". N. Engl. J. Med. ૩૪૪ (૨૩): ૧૭૬૪-૭૨. doi:10.1056/NEJM200106073442306. PMID 11396444. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  2. ↑ Weiss RA (૧૯૯૩). "How does HIV cause AIDS? (એચઆઇવી, કેવી રીતે એઇડ્સ ફેલાવે છે?)". વિજ્ઞાન (જર્નલ). ૨૬૦ (૫૧૧૨): ૧૨૭૩-૯. PMID 8493571. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  3. ↑ Cecil, Russell (૧૯૯૮). Textbook of Medicine (ઔષધનું પાઠ્યપુસ્તક). Philadelphia: Saunders. પૃષ્ઠ ૧૫૨૩, ૧૭૯૯. ISBN 0721618480.
  4. ↑ એઇડ્સ પ્રતિરક્ષણ (૨૦૦૩). "HIV અને તેનો પ્રસાર". રોગ નિયંત્રણ અને સાવચેતી કેન્દ્રો. મેળવેલ 2006-05-23.
  5. ↑ San Francisco AIDS Foundation (2006-04-14). "HIV કેવી રીતે ફેલાય છે?". મૂળ માંથી 2011-08-22 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-05-23.
  6. ↑ ૬.૦ ૬.૧ ૬.૨ Kallings LO (2008). "The first postmodern pandemic: 25 years of HIV/AIDS". J Intern Med. 263 (3): 218–43. doi:10.1111/j.1365-2796.2007.01910.x. PMID 18205765.
  7. ↑ ૭.૦ ૭.૧ ૭.૨ ૭.૩ ૭.૪ ૭.૫ ૭.૬ ૭.૭ UNAIDS, WHO (2007). "2007 AIDS epidemic update" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી 2008-05-27 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-03-12. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  8. ↑ ૮.૦ ૮.૧ Bell C, Devarajan S, Gersbach H (2003). "The long-run economic costs of AIDS: theory and an application to South Africa" (PDF). World Bank Policy Research Working Paper No. 3152. મેળવેલ 2008-04-28. Cite journal requires |journal= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  9. ↑ Gao F, Bailes E, Robertson DL; et al. (1999). "Origin of HIV-1 in the Chimpanzee Pan troglodytes troglodytes". Nature. 397 (6718): 436–441. doi:10.1038/17130. PMID 9989410. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  10. ↑ Worobey M, Gemmel M, Teuwen DE; et al. (2008). "Direct evidence of extensive diversity of HIV-1 in Kinshasa by 1960". Nature. 455 (7213): 661–4. doi:10.1038/nature07390. PMID 18833279. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  11. ↑ Gallo RC (2006). "A reflection on HIV/AIDS research after 25 years". Retrovirology. 3: 72. doi:10.1186/1742-4690-3-72. PMID 17054781.
  12. ↑ ૧૨.૦ ૧૨.૧ Palella FJ Jr, Delaney KM, Moorman AC; et al. (1998). "Declining morbidity and mortality among patients with advanced human immunodeficiency virus infection. HIV Outpatient Study Investigators". N. Engl. J. Med. 338 (13): 853–860. PMID 9516219. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  13. ↑ Holmes CB, Losina E, Walensky RP, Yazdanpanah Y, Freedberg KA (2003). "Review of human immunodeficiency virus type 1-related opportunistic infections in sub-Saharan Africa". Clin. Infect. Dis. 36 (5): 656–662. PMID 12594648.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  14. ↑ Guss DA (1994). "The acquired immune deficiency syndrome: an overview for the emergency physician, Part 1". J. Emerg. Med. 12 (3): 375–384. PMID 8040596.
  15. ↑ Guss DA (1994). "The acquired immune deficiency syndrome: an overview for the emergency physician, Part 2". J. Emerg. Med. 12 (4): 491–497. PMID 7963396.
  16. ↑ Feldman C (2005). "Pneumonia associated with HIV infection". Curr. Opin. Infect. Dis. 18 (2): 165–170. PMID 15735422.
  17. ↑ Decker CF, Lazarus A (2000). "Tuberculosis and HIV infection. How to safely treat both disorders concurrently". Postgrad Med. 108 (2): 57–60, 65–68. PMID 10951746.
  18. ↑ Zaidi SA, Cervia JS (2002). "Diagnosis and management of infectious esophagitis associated with human immunodeficiency virus infection". J. Int. Assoc. Physicians AIDS Care (Chic Ill). 1 (2): 53–62. PMID 12942677.
  19. ↑ Pollok RC (2001). "Viruses causing diarrhoea in AIDS". Novartis Found. Symp. 238: 276–83, discussion 283–8. PMID 11444032.
  20. ↑ Guerrant RL, Hughes JM, Lima NL, Crane J (1990). "Diarrhea in developed and developing countries: magnitude, special settings, and etiologies". Rev. Infect. Dis. 12 (Suppl 1): S41–S50. PMID 2406855.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  21. ↑ Luft BJ, Chua A (2000). "Central Nervous System Toxoplasmosis in HIV Pathogenesis, Diagnosis, and Therapy". Curr. Infect. Dis. Rep. 2 (4): 358–362. PMID 11095878.
  22. ↑ Sadler M, Nelson MR (1997). "Progressive multifocal leukoencephalopathy in HIV". Int. J. STD AIDS. 8 (6): 351–357. PMID 9179644.
  23. ↑ Gray F, Adle-Biassette H, Chrétien F, Lorin de la Grandmaison G, Force G, Keohane C (2001). "Neuropathology and neurodegeneration in human immunodeficiency virus infection. Pathogenesis of HIV-induced lesions of the brain, correlations with HIV-associated disorders and modifications according to treatments". Clin. Neuropathol. 20 (4): 146–155. PMID 11495003.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  24. ↑ Grant I, Sacktor H, McArthur J (2005). "HIV neurocognitive disorders" (PDF). માં H. E. Gendelman, I. Grant, I. Everall, S. A. Lipton, and S. Swindells. (ed.) (સંપાદક). The Neurology of AIDS (PDF) |format= requires |url= (મદદ) (2nd આવૃત્તિ). London, UK: Oxford University Press. પૃષ્ઠ 357–373. ISBN 0-19-852610-5. મૂળ (PDF) માંથી 2009-09-23 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-08. Cite uses deprecated parameter |chapterurl= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: extra text: editors list (link)
  25. ↑ Satishchandra P, Nalini A, Gourie-Devi M; et al. (2000). "Profile of neurologic disorders associated with HIV/AIDS from Bangalore, South India (1989–1996)". Indian J. Med. Res. 11: 14–23. PMID 10793489. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  26. ↑ Wadia RS, Pujari SN, Kothari S, Udhar M, Kulkarni S, Bhagat S, Nanivadekar A (2001). "Neurological manifestations of HIV disease". J. Assoc. Physicians India. 49: 343–348. PMID 11291974.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  27. ↑ Boshoff C, Weiss R (2002). "AIDS-related malignancies". Nat. Rev. Cancer. 2 (5): 373–382. PMID 12044013.
  28. ↑ Yarchoan R, Tosatom G, Littlem RF (2005). "Therapy insight: AIDS-related malignancies — the influence of antiviral therapy on pathogenesis and management". Nat. Clin. Pract. Oncol. 2 (8): 406–415. PMID 16130937.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  29. ↑ Palefsky J (2007). "Human papillomavirus infection in HIV-infected persons". Top HIV Med. 15 (4): 130–3. PMID 17720998.
  30. ↑ Bonnet F, Lewden C, May T; et al. (2004). "Malignancy-related causes of death in human immunodeficiency virus-infected patients in the era of highly active antiretroviral therapy". Cancer. 101 (2): 317–324. PMID 15241829. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  31. ↑ Skoulidis F, Morgan MS, MacLeod KM (2004). "Penicillium marneffei: a pathogen on our doorstep?". J. R. Soc. Med. 97 (2): 394–396. PMID 15286196.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  32. ↑ Alimonti JB, Ball TB, Fowke KR (2003). "Mechanisms of CD4+ T lymphocyte cell death in human immunodeficiency virus infection and AIDS". J. Gen. Virol. 84 (7): 1649–1661. doi:10.1099/vir.0.19110-0. PMID 12810858.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  33. ↑ An Atlas of Differential Diagnosis in HIV Disease, Second Edition. CRC Press-Parthenon Publishers. 2003. પૃષ્ઠ 22–27. ISBN 1-84214-026-4.
  34. ↑ ૩૪.૦ ૩૪.૧ ૩૪.૨ ૩૪.૩ ૩૪.૪ Morgan D, Mahe C, Mayanja B, Okongo JM, Lubega R, Whitworth JA (2002). "HIV-1 infection in rural Africa: is there a difference in median time to AIDS and survival compared with that in industrialized countries?". AIDS. 16 (4): 597–632. PMID 11873003.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  35. ↑ ૩૫.૦ ૩૫.૧ Clerici M, Balotta C, Meroni L; et al. (1996). "Type 1 cytokine production and low prevalence of viral isolation correlate with long-term non progression in HIV infection". AIDS Res. Hum. Retroviruses. 12 (11): 1053–1061. PMID 8827221. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  36. ↑ ૩૬.૦ ૩૬.૧ Morgan D, Mahe C, Mayanja B, Whitworth JA (2002). "Progression to symptomatic disease in people infected with HIV-1 in rural Uganda: prospective cohort study". BMJ. 324 (7331): 193–196. doi:10.1136/bmj.324.7331.193. PMID 11809639.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  37. ↑ Gendelman HE, Phelps W, Feigenbaum L; et al. (1986). "Transactivation of the human immunodeficiency virus long terminal repeat sequences by DNA viruses". Proc. Natl. Acad. Sci. U. S. A. 83 (24): 9759–9763. PMID 2432602. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  38. ↑ Bentwich Z, Kalinkovich, A, Weisman Z (1995). "Immune activation is a dominant factor in the pathogenesis of African AIDS". Immunol. Today. 16 (4): 187–191. PMID 7734046.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  39. ↑ ૩૯.૦ ૩૯.૧ Tang J, Kaslow RA (2003). "The impact of host genetics on HIV infection and disease progression in the era of highly active antiretroviral therapy". AIDS. 17 (Suppl 4): S51–S60. PMID 15080180.
  40. ↑ Quiñones-Mateu ME, Mas A, Lain de Lera T, Soriano V, Alcami J, Lederman MM, Domingo E (1998). "LTR and tat variability of HIV-1 isolates from patients with divergent rates of disease progression". Virus Research. 57 (1): 11–20. PMID 9833881.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  41. ↑ ૪૧.૦ ૪૧.૧ Campbell GR, Pasquier E, Watkins J; et al. (2004). "The glutamine-rich region of the HIV-1 Tat protein is involved in T-cell apoptosis". J. Biol. Chem. 279 (46): 48197–48204. doi:10.1074/jbc.M406195200. PMID 15331610. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  42. ↑ Kaleebu P, French N, Mahe C; et al. (2002). "Effect of human immunodeficiency virus (HIV) type 1 envelope subtypes A and D on disease progression in a large cohort of HIV-1-positive persons in Uganda". J. Infect. Dis. 185 (9): 1244–1250. PMID 12001041. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  43. ↑ Rothenberg RB, Scarlett M, del Rio C, Reznik D, O'Daniels C (1998). "Oral transmission of HIV". AIDS. 12 (16): 2095–2105. PMID 9833850.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  44. ↑ Mastro TD, de Vincenzi I (1996). "Probabilities of sexual HIV-1 transmission". AIDS. 10 (Suppl A): S75–S82. PMID 8883613.
  45. ↑ Koenig MA, Zablotska I, Lutalo T, Nalugoda F, Wagman J, Gray R (2004). "Coerced first intercourse and reproductive health among adolescent women in Rakai, Uganda". Int Fam Plan Perspect. 30 (4): 156–63. doi:10.1363/ifpp.30.156.04. PMID 15590381.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  46. ↑ ૪૬.૦ ૪૬.૧ Laga M, Nzila N, Goeman J (1991). "The interrelationship of sexually transmitted diseases and HIV infection: implications for the control of both epidemics in Africa". AIDS. 5 (Suppl 1): S55–S63. PMID 1669925.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  47. ↑ Tovanabutra S, Robison V, Wongtrakul J; et al. (2002). "Male viral load and heterosexual transmission of HIV-1 subtype E in northern Thailand". J. Acquir. Immune. Defic. Syndr. 29 (3): 275–283. PMID 11873077. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  48. ↑ Sagar M, Lavreys L, Baeten JM; et al. (2004). "Identification of modifiable factors that affect the genetic diversity of the transmitted HIV-1 population". AIDS. 18 (4): 615–619. PMID 15090766. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  49. ↑ Lavreys L, Baeten JM, Martin HL; et al. (2004). "Hormonal contraception and risk of HIV-1 acquisition: results of a 10-year prospective study". AIDS. 18 (4): 695–7. PMID 15090778. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  50. ↑ Epstein, Helen (2007). The invisible cure: Africa, the West, and the fight against AIDS. New York: Farrar, Straus, and Giroux. ISBN 0-374-28152-1.
  51. ↑ પ્રાણીજન્ય કીડાઓ આફ્રિકન એચઆઇવી દરમાં વધારો કરે છે
  52. ↑ એગનેસ-લૌરેન્સ ચેનીન, એલા શાઇ-કોબીલર, લિસા એન. સ્ટીલ, હેલેના ઓન્ગ, પીટર ઔગોસ્ટીની, રુથ એમ. રુપ્રેચ, ડબ્લ્યુ. ઇવાન સેકોર એક્યુટ “શિસ્ટોસોમા મેનસોની “ ચેપ સિસ્ટમેટિક શિવ ક્લેડ સી હેસુસ મેકાક્યુસમાં મ્યુકોસાલ વાયરસ એક્સપોઝર બાદ સંશયમાં વધારો કરે છે પીએલઓએસ નેગલેક્ટેડ ટ્રોપીકલ ડિસીઝ ડીઓઆઇઃ10.1371/journal.pntd.0000265
  53. ↑ Fan H (2005). Fan, H., Conner, R. F. and Villarreal, L. P. eds (સંપાદક). AIDS: science and society (4th આવૃત્તિ). Boston, MA: Jones and Bartlett Publishers. ISBN 0-7637-0086-X. Cite has empty unknown parameter: |chapterurl= (મદદ)CS1 maint: multiple names: editors list (link) CS1 maint: extra text: editors list (link)
  54. ↑ "WHO, UNAIDS Reaffirm HIV as a Sexually Transmitted Disease". WHO. 2003-03-17. મૂળમાંથી અહીં સંગ્રહિત 2004-09-30. મેળવેલ 2006-01-17.CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  55. ↑ "Financial Resources Required to Achieve, Universal Access to HIV Prevention, Treatment Care and Support" (PDF). UNAIDS. મૂળ (pdf) માંથી 2008-03-17 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-04-11.
  56. ↑ "Blood safety....for too few". WHO. 2001. મૂળ માંથી 2005-01-17 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-01-17.
  57. ↑ ૫૭.૦ ૫૭.૧ Coovadia H (2004). "Antiretroviral agents—how best to protect infants from HIV and save their mothers from AIDS". N. Engl. J. Med. 351 (3): 289–292. PMID 15247337.
  58. ↑ Coovadia HM, Bland RM (2007). "Preserving breastfeeding practice through the HIV pandemic". Trop. Med. Int. Health. 12 (9): 1116–1133. PMID 17714431.
  59. ↑ Blechner MJ (1997). Hope and mortality: psychodynamic approaches to AIDS and HIV. Hillsdale, NJ: Analytic Press. ISBN 0-88163-223-6.
  60. ↑ Guss DA (1994). "The acquired immune deficiency syndrome: an overview for the emergency physician, Part 1". J Emerg Med. 12 (3): 375–84. PMID 8040596.
  61. ↑ Hel Z, McGhee JR, Mestecky J (2006). "HIV infection: first battle decides the war". Trends Immunol. 27 (6): 274–81. doi:10.1016/j.it.2006.04.007. PMID 16679064. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  62. ↑ Mehandru S, Poles MA, Tenner-Racz K, Horowitz A, Hurley A, Hogan C, Boden D, Racz P, Markowitz M (2004). "Primary HIV-1 infection is associated with preferential depletion of CD4+ T lymphocytes from effector sites in the gastrointestinal tract". J. Exp. Med. 200 (6): 761–70. doi:10.1084/jem.20041196. PMID 15365095. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  63. ↑ Brenchley JM, Schacker TW, Ruff LE, Price DA, Taylor JH, Beilman GJ, Nguyen PL, Khoruts A, Larson M, Haase AT, Douek DC (2004). "CD4+ T cell depletion during all stages of HIV disease occurs predominantly in the gastrointestinal tract". J. Exp. Med. 200 (6): 749–59. doi:10.1084/jem.20040874. PMID 15365096. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  64. ↑ Appay V, Sauce D (2008). "Immune activation and inflammation in HIV-1 infection: causes and consequences". J. Pathol. 214 (2): 231–41. doi:10.1002/path.2276. PMID 18161758. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  65. ↑ Brenchley JM, Price DA, Schacker TW, Asher TE, Silvestri G, Rao S, Kazzaz Z, Bornstein E, Lambotte O, Altmann D, Blazar BR, Rodriguez B, Teixeira-Johnson L, Landay A, Martin JN, Hecht FM, Picker LJ, Lederman MM, Deeks SG, Douek DC (2006). "Microbial translocation is a cause of systemic immune activation in chronic HIV infection". Nat. Med. 12 (12): 1365–71. doi:10.1038/nm1511. PMID 17115046. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  66. ↑ હર્ષ મોહન દ્વારા પેથોલોજીની પુસ્તિકા, આઇએસબીન 81-8061-2
  67. ↑ હર્ષ મોહન દ્વારા પેથોલોજી પરની પુસ્તિકા, આઇએસબીએન 81-8061-368-2
  68. ↑ World Health Organization (1990). "Interim proposal for a WHO staging system for HIV infection and disease". WHO Wkly Epidem. Rec. 65 (29): 221–228. PMID 1974812.
  69. ↑ ૬૯.૦ ૬૯.૧ Centers for Disease Control (CDC) (1982). "Persistent, generalized lymphadenopathy among homosexual males". MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 31 (19): 249–251. PMID 6808340.
  70. ↑ ૭૦.૦ ૭૦.૧ Barré-Sinoussi F, Chermann JC, Rey F; et al. (1983). "Isolation of a T-lymphotropic retrovirus from a patient at risk for acquired immune deficiency syndrome (AIDS)". Science. 220 (4599): 868–871. doi:10.1126/science.6189183. PMID 6189183. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  71. ↑ "1993 Revised Classification System for HIV Infection and Expanded Surveillance Case Definition for AIDS Among Adolescents and Adults". CDC. 1992. મેળવેલ 2006-02-09.
  72. ↑ ૭૨.૦ ૭૨.૧ Kumaranayake L, Watts C (2001). "Resource allocation and priority setting of HIV/AIDS interventions: addressing the generalized epidemic in sub-Saharan Africa". J. Int. Dev. 13 (4): 451–466. doi:10.1002/jid.798.
  73. ↑ Weber B (2006). "Screening of HIV infection: role of molecular and immunological assays". Expert Rev. Mol. Diagn. 6 (3): 399–411. doi:10.1586/14737159.6.3.399. PMID 16706742.
  74. ↑ Tóth FD, Bácsi A, Beck Z, Szabó J (2001). "Vertical transmission of human immunodeficiency virus". Acta Microbiol Immunol Hung. 48 (3–4): 413–27. doi:10.1556/AMicr.48.2001.3-4.10. PMID 11791341.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  75. ↑ Smith DK, Grohskopf LA, Black RJ; et al. (2005). "Antiretroviral Postexposure Prophylaxis After Sexual, Injection-Drug Use, or Other Nonoccupational Exposure to HIV in the United States". MMWR. 54 (RR02): 1–20. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  76. ↑ Donegan E, Stuart M, Niland JC; et al. (1990). "Infection with human immunodeficiency virus type 1 (HIV-1) among recipients of antibody-positive blood donations". Ann. Intern. Med. 113 (10): 733–739. PMID 2240875. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  77. ↑ Kaplan EH, Heimer R (1995). "HIV incidence among New Haven needle exchange participants: updated estimates from syringe tracking and testing data". J. Acquir. Immune Defic. Syndr. Hum. Retrovirol. 10 (2): 175–176. PMID 7552482.
  78. ↑ Bell DM (1997). "Occupational risk of human immunodeficiency virus infection in healthcare workers: an overview". Am. J. Med. 102 (5B): 9–15. PMID 9845490.
  79. ↑ ૭૯.૦ ૭૯.૧ ૭૯.૨ ૭૯.૩ European Study Group on Heterosexual Transmission of HIV (1992). "Comparison of female to male and male to female transmission of HIV in 563 stable couples". BMJ. 304 (6830): 809–813. PMID 1392708.
  80. ↑ ૮૦.૦ ૮૦.૧ ૮૦.૨ ૮૦.૩ ૮૦.૪ ૮૦.૫ Varghese B, Maher JE, Peterman TA, Branson BM,Steketee RW (2002). "Reducing the risk of sexual HIV transmission: quantifying the per-act risk for HIV on the basis of choice of partner, sex act, and condom use". Sex. Transm. Dis. 29 (1): 38–43. PMID 11773877.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  81. ↑ Leynaert B, Downs AM, de Vincenzi I (1998). "Heterosexual transmission of human immunodeficiency virus: variability of infectivity throughout the course of infection. European Study Group on Heterosexual Transmission of HIV". Am. J. Epidemiol. 148 (1): 88–96. PMID 9663408.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  82. ↑ "Facts about AIDS & HIV". avert.org. મેળવેલ 2007-11-30.
  83. ↑ Johnson AM, Laga M (1988). "Heterosexual transmission of HIV". AIDS. 2 (suppl. 1): S49–S56. PMID 3130121.
  84. ↑ N'Galy B, Ryder RW (1988). "Epidemiology of HIV infection in Africa". Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes. 1 (6): 551–558. PMID 3225742.
  85. ↑ Deschamps MM, Pape JW, Hafner A, Johnson WD Jr. (1996). "Heterosexual transmission of HIV in Haiti". Annals of Internal Medicine. 125 (4): 324–330. PMID 8678397.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  86. ↑ Cayley WE Jr. (2004). "Effectiveness of condoms in reducing heterosexual transmission of HIV". Am. Fam. Physician. 70 (7): 1268–1269. PMID 15508535.
  87. ↑ "Module 5/Guidelines for Educators". Durex. મૂળ (Microsoft Word) માંથી 2006-04-20 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-04-17.
  88. ↑ PATH (2006). "The female condom: significant potential for STI and pregnancy prevention". Outlook. 22 (2).
  89. ↑ "Condom Facts and Figures". WHO. 2003. મૂળ સંગ્રહિત માંથી 2005-10-30 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-01-17. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  90. ↑ Patel VL, Yoskowitz NA, Kaufman DR, Shortliffe EH (2008). "Discerning patterns of human immunodeficiency virus risk in healthy young adults". Am J Med. 121 (4): 758–764. PMID 18724961.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  91. ↑ Dias SF, Matos MG, Goncalves, A. C. (2005). "Preventing HIV transmission in adolescents: an analysis of the Portuguese data from the Health Behaviour School-aged Children study and focus groups". Eur. J. Public Health. 15 (3): 300–304. PMID 15941747.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  92. ↑ Weiss HA (2007). "Male circumcision as a preventive measure against HIV and other sexually transmitted diseases". Curr. Opin. Infect. Dis. 20 (1): 66–72. doi:10.1097/QCO.0b013e328011ab73. PMID 17197884. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  93. ↑ Eaton LA, Kalichman S (2007). "Risk compensation in HIV prevention: implications for vaccines, microbicides, and other biomedical HIV prevention technologies". Curr HIV/AIDS Rep. 4 (4): 165–72. doi:10.1007/s11904-007-0024-7. PMID 18366947. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  94. ↑ Mattson, C.L. (2008). "Risk compensation is not associated with male circumcision in Kisumu, Kenya: a multi-faceted assessment of men enrolled in a randomized controlled trial". PLoS One. 3 (6): e2443. PMID 18560581. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ)
  95. ↑ "Recommendations for Prevention of HIV Transmission in Health-Care Settings". મેળવેલ 2008-04-28.
  96. ↑ Kerr T, Kimber J, Debeck K, Wood E (2007). "The role of safer injection facilities in the response to HIV/AIDS among injection drug users". Curr HIV/AIDS Rep. 4 (4): 158–64. doi:10.1007/s11904-007-0023-8. PMID 18366946. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  97. ↑ Wodak A, Cooney A (2006). "Do needle syringe programs reduce HIV infection among injecting drug users: a comprehensive review of the international evidence". Subst Use Misuse. 41 (6–7): 777–813. doi:10.1080/10826080600669579. PMID 16809167.
  98. ↑ WHO HIV and Infant Feeding Technical Consultation (2006). "Consensus statement" (PDF). મેળવેલ 2008-03-12.
  99. ↑ Hamlyn E, Easterbrook P (2007). "Occupational exposure to HIV and the use of post-exposure prophylaxis". Occup Med (Lond). 57 (5): 329–36. doi:10.1093/occmed/kqm046. PMID 17656498. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  100. ↑ "A Pocket Guide to Adult HIV/AIDS Treatment February 2006 edition". Department of Health and Human Services. 2006. મૂળ માંથી 2008-03-11 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-09-01. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  101. ↑ "A Pocket Guide to Adult HIV/AIDS Treatment February 2006 edition". Department of Health and Human Services. 2006. મૂળ માંથી 2006-08-10 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-09-01. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  102. ↑ "Guidelines for the Use of Antiretroviral Agents in Pediatric HIV Infection" (PDF). Department of Health and Human Services Working Group on Antiretroviral Therapy and Medical Management of HIV-Infected Children. 2005-11-03. મૂળ (PDF) માંથી 2012-05-15 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-01-17.
  103. ↑ "Guidelines for the Use of Antiretroviral Agents in HIV-1-Infected Adults and Adolescents" (PDF). Department of Health and Human Services Panel on Clinical Practices for Treatment of HIV Infection. 2005-10-06. મૂળ (PDF) માંથી 2012-04-03 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-01-17.
  104. ↑ Martinez-Picado J, DePasquale MP, Kartsonis N; et al. (2000). "Antiretroviral resistance during successful therapy of human immunodeficiency virus type 1 infection". Proc. Natl. Acad. Sci. U. S. A. 97 (20): 10948–10953. PMID 11005867. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  105. ↑ Dybul M, Fauci AS, Bartlett JG, Kaplan JE, Pau AK; Panel on Clinical Practices for Treatment of HIV. (2002). "Guidelines for using antiretroviral agents among HIV-infected adults and adolescents". Ann. Intern. Med. 137 (5 Pt 2): 381–433. PMID 12617573.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  106. ↑ Blankson JN, Persaud D, Siliciano RF (2002). "The challenge of viral reservoirs in HIV-1 infection". Annu. Rev. Med. 53: 557–593. PMID 11818490.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  107. ↑ Palella FJ, Delaney KM, Moorman AC, Loveless MO, Fuhrer J, Satten GA, Aschman DJ, Holmberg SD (1998). "Declining morbidity and mortality among patients with advanced human immunodeficiency virus infection". N. Engl. J. Med. 338 (13): 853–860. PMID 9516219.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  108. ↑ Wood E, Hogg RS, Yip B, Harrigan PR, O'Shaughnessy MV, Montaner JS (2003). "Is there a baseline CD4 cell count that precludes a survival response to modern antiretroviral therapy?". AIDS. 17 (5): 711–720. PMID 12646794.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  109. ↑ Chene G, Sterne JA, May M, Costagliola D, Ledergerber B, Phillips AN, Dabis F, Lundgren J, D'Arminio Monforte A, de Wolf F, Hogg R, Reiss P, Justice A, Leport C, Staszewski S, Gill J, Fatkenheuer G, Egger ME and the Antiretroviral Therapy Cohort Collaboration (2003). "Prognostic importance of initial response in HIV-1 infected patients starting potent antiretroviral therapy: analysis of prospective studies". Lancet. 362 (9385): 679–686. doi:10.1016/S0140-6736(03)14229-8. PMID 12957089.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  110. ↑ King JT, Justice AC, Roberts MS, Chang CH, Fusco JS and the CHORUS Program Team (2003). "Long-Term HIV/AIDS Survival Estimation in the Highly Active Antiretroviral Therapy Era". Medical Decision Making. 23 (1): 9–20. PMID 12583451.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  111. ↑ Tassie JM, Grabar S, Lancar R, Deloumeaux J, Bentata M, Costagliola D and the Clinical Epidemiology Group from the French Hospital Database on HIV (2002). "Time to AIDS from 1992 to 1999 in HIV-1-infected subjects with known date of infection". Journal of acquired immune deficiency syndromes. 30 (1): 81–7. PMID 12048367.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  112. ↑ Becker SL, Dezii CM, Burtcel B, Kawabata H, Hodder S. (2002). "Young HIV-infected adults are at greater risk for medication nonadherence". MedGenMed. 4 (3): 21. PMID 12466764.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  113. ↑ Nieuwkerk P, Sprangers M, Burger D, Hoetelmans RM, Hugen PW, Danner SA, van Der Ende ME, Schneider MM, Schrey G, Meenhorst PL, Sprenger HG, Kauffmann RH, Jambroes M, Chesney MA, de Wolf F, Lange JM and the ATHENA Project (2001). "Limited Patient Adherence to Highly Active Antiretroviral Therapy for HIV-1 Infection in an Observational Cohort Study". Arch. Intern. Med. 161 (16): 1962–1968. PMID 11525698.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  114. ↑ Kleeberger C, Phair J, Strathdee S, Detels R, Kingsley L, Jacobson LP (2001). "Determinants of Heterogeneous Adherence to HIV-Antiretroviral Therapies in the Multicenter AIDS Cohort Study". J. Acquir. Immune Defic. Syndr. 26 (1): 82–92. PMID 11176272.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  115. ↑ Heath KV, Singer J, O'Shaughnessy MV, Montaner JS, Hogg RS (2002). "Intentional Nonadherence Due to Adverse Symptoms Associated With Antiretroviral Therapy". J. Acquir. Immune Defic. Syndr. 31 (2): 211–217. PMID 12394800.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  116. ↑ Burgoyne RW, Tan DH (2008). "Prolongation and quality of life for HIV-infected adults treated with highly active antiretroviral therapy (HAART): a balancing act". J. Antimicrob. Chemother. 61 (3): 469–73. doi:10.1093/jac/dkm499. PMID 18174196. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  117. ↑ Karlsson Hedestam GB, Fouchier RA, Phogat S, Burton DR, Sodroski J, Wyatt RT (2008). "The challenges of eliciting neutralizing antibodies to HIV-1 and to influenza virus". Nat. Rev. Microbiol. 6 (2): 143–55. doi:10.1038/nrmicro1819. PMID 18197170. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  118. ↑ Laurence J (2006). "Hepatitis A and B virus immunization in HIV-infected persons". AIDS Reader. 16 (1): 15–17. PMID 16433468.
  119. ↑ "Treating opportunistic infections among HIV-infected adults and adolescents. Recommendations from CDC, the National Institutes of Health, and the HIV Medicine Association/Infectious Diseases Society of America". Department of Health and Human Services. 2007-02-02. મૂળ માંથી 2012-12-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-02-05.
  120. ↑ Planque S, Nishiyama Y, Taguchi H, Salas M, Hanson C, Paul S (2008). "Catalytic antibodies to HIV: Physiological role and potential clinical utility". Autoimmun Rev. 7 (6): 473–9. doi:10.1016/j.autrev.2008.04.002. PMID 18558365. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); |access-date= requires |url= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  121. ↑ "A Doctor, a Mutation and a Potential Cure for AIDS: A Bone Marrow Transplant to Treat a Leukemia Patient Also Gives Him Virus-Resistant Cells; Many Thanks, Sample 61". Wall Street Journal. 2008. મેળવેલ 2008-11-12. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  122. ↑ ૧૨૨.૦ ૧૨૨.૧ Power R, Gore-Felton C, Vosvick M, Israelski DM, Spiegel D (2002). "HIV: effectiveness of complementary and alternative medicine". Prim. Care. 29 (2): 361–78. PMID 12391716. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); |access-date= requires |url= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  123. ↑ Nicholas PK, Kemppainen JK, Canaval GE; et al. (2007). "Symptom management and self-care for peripheral neuropathy in HIV/AIDS". AIDS Care. 19 (2): 179–89. doi:10.1080/09540120600971083. PMID 17364396. મેળવેલ 2008-04-28. Text "1B69BA326FFE69C3F0A8F227DF8201D0" ignored (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Cite has empty unknown parameter: |1= (મદદ); Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  124. ↑ Liu JP, Manheimer E, Yang M (2005). "Herbal medicines for treating HIV infection and AIDS". Cochrane Database Syst Rev (3): CD003937. doi:10.1002/14651858.CD003937.pub2. PMID 16034917. |access-date= requires |url= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  125. ↑ ૧૨૫.૦ ૧૨૫.૧ Irlam JH, Visser ME, Rollins N, Siegfried N (2005). "Micronutrient supplementation in children and adults with HIV infection". Cochrane Database Syst Rev (4): CD003650. doi:10.1002/14651858.CD003650.pub2. PMID 16235333.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  126. ↑ Hurwitz BE, Klaus JR, Llabre MM; et al. (2007). "Suppression of human immunodeficiency virus type 1 viral load with selenium supplementation: a randomized controlled trial". Arch. Intern. Med. 167 (2): 148–54. doi:10.1001/archinte.167.2.148. PMID 17242315. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Explicit use of et al. in: |author= (મદદ); |access-date= requires |url= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  127. ↑ Zwahlen M, Egger M (2006). "Progression and mortality of untreated HIV-positive individuals living in resource-limited settings: update of literature review and evidence synthesis" (PDF). UNAIDS Obligation HQ/05/422204. મૂળ (PDF) માંથી 2008-04-09 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-03-19. Cite journal requires |journal= (મદદ)
  128. ↑ Knoll B, Lassmann B, Temesgen Z (2007). "Current status of HIV infection: a review for non-HIV-treating physicians". Int J Dermatol. 46 (12): 1219–28. doi:10.1111/j.1365-4632.2007.03520.x. PMID 18173512.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  129. ↑ ૧૨૯.૦ ૧૨૯.૧ Lawn SD (2004). "AIDS in Africa: the impact of coinfections on the pathogenesis of HIV-1 infection". J. Infect. Dis. 48 (1): 1–12. PMID 14667787.
  130. ↑ Campbell GR, Watkins JD, Esquieu D, Pasquier E, Loret EP, Spector SA (2005). "The C terminus of HIV-1 Tat modulates the extent of CD178-mediated apoptosis of T cells". J. Biol. Chem. 280 (46): 38376–39382. PMID 16155003.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  131. ↑ Senkaali D, Muwonge R, Morgan D, Yirrell D, Whitworth J, Kaleebu P (2005). "The relationship between HIV type 1 disease progression and V3 serotype in a rural Ugandan cohort". AIDS Res. Hum. Retroviruses. 20 (9): 932–937. PMID 15585080.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  132. ↑ McNeil DG Jr (2007-11-20). "U.N. agency to say it overstated extent of H.I.V. cases by millions". New York Times. મેળવેલ 2008-03-18.
  133. ↑ Gottlieb MS (2006). "Pneumocystis pneumonia--Los Angeles. 1981". Am J Public Health. 96 (6): 980–1, discussion 982–3. PMID 16714472.
  134. ↑ ૧૩૪.૦ ૧૩૪.૧ Centers for Disease Control (CDC) (1982). "Opportunistic infections and Kaposi's sarcoma among Haitians in the United States". MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 31 (26): 353–354, 360–361. PMID 6811853.
  135. ↑ Altman LK (1982-05-11). "New homosexual disorder worries officials". The New York Times.
  136. ↑ "Making Headway Under Hellacious Circumstances" (PDF). American Association for the Advancement of Science. 2006-07-28. મૂળ (PDF) માંથી 2008-06-24 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-06-23.
  137. ↑ Kher U (1982-07-27). "A Name for the Plague". Time. મૂળ માંથી 2008-03-07 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-03-10.
  138. ↑ Centers for Disease Control (CDC) (1982). "Update on acquired immune deficiency syndrome (AIDS)—United States". MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 31 (37): 507–508, 513–514. PMID 6815471.
  139. ↑ Curtis T (1992). "The origin of AIDS". Rolling Stone (626). પૃષ્ઠ 54–59, 61, 106, 108. મૂળ માંથી 2009-08-15 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-03-10.
  140. ↑ Hooper E (1999). The River : A Journey to the Source of HIV and AIDS (1st આવૃત્તિ). Boston, MA: Little Brown & Co. પૃષ્ઠ 1–1070. ISBN 0-316-37261-7.
  141. ↑ Worobey M, Santiago ML, Keele BF; et al. (2004). "Origin of AIDS: contaminated polio vaccine theory refuted". Nature. 428 (6985): 820. doi:10.1038/428820a. PMID 15103367. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  142. ↑ Berry N, Jenkins A, Martin J; et al. (2005). "Mitochondrial DNA and retroviral RNA analyses of archival oral polio vaccine (OPV CHAT) materials: evidence of macaque nuclear sequences confirms substrate identity". Vaccine. 23: 1639–1648. doi:10.1016/j.vaccine.2004.10.038. PMID 15705467. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  143. ↑ "Oral Polio Vaccine and HIV / AIDS: Questions and Answers". Centers for Disease Control and Prevention. 2004-03-23. મેળવેલ 2006-11-20.
  144. ↑ Gilbert MT, Rambaut A, Wlasiuk G, Spira TJ, Pitchenik AE, Worobey M (2007). "The emergence of HIV/AIDS in the Americas and beyond". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 104 (47): 18566–70. doi:10.1073/pnas.0705329104. PMID 17978186.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  145. ↑ "The impact of AIDS on people and societies" (PDF). 2006 Report on the global AIDS epidemic (PDF) |format= requires |url= (મદદ). UNAIDS. 2006. મેળવેલ 2006-06-14. Cite uses deprecated parameter |chapterurl= (મદદ)
  146. ↑ Ogden J, Nyblade L (2005). "Common at its core: HIV-related stigma across contexts". International Center for Research on Women. મૂળ (PDF) માંથી 2013-03-19 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-02-15.
  147. ↑ ૧૪૭.૦ ૧૪૭.૧ ૧૪૭.૨ Herek GM, Capitanio JP (1999). "AIDS Stigma and sexual prejudice" (PDF). American Behavioral Scientist. 42 (7): 1130–1147. doi:10.1177/0002764299042007006. મૂળ (PDF) માંથી 2006-04-09 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-03-27.
  148. ↑ Snyder M, Omoto AM, Crain AL (1999). "Punished for their good deeds: stigmatization for AIDS volunteers". American Behavioral Scientist. 42 (7): 1175–1192. doi:10.1177/0002764299042007009.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  149. ↑ Herek GM, Capitanio JP, Widaman KF (2002). "HIV-related stigma and knowledge in the United States: prevalence and trends, 1991-1999" (PDF). Am J Public Health. 92 (3): 371–7. PMID 11867313. મૂળ (PDF) માંથી 2011-04-26 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-03-10.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  150. ↑ ૧૫૦.૦ ૧૫૦.૧ Greener R (2002). "AIDS and macroeconomic impact". માં S, Forsyth (ed.) (સંપાદક). State of The Art: AIDS and Economics. IAEN. પૃષ્ઠ 49–55.CS1 maint: extra text: editors list (link)
  151. ↑ Over M (1992). "The macroeconomic impact of AIDS in Sub-Saharan Africa, Population and Human Resources Department" (PDF). The World Bank. મેળવેલ 2008-05-03. Cite journal requires |journal= (મદદ)
  152. ↑ Duesberg PH (1988). "HIV is not the cause of AIDS". Science. 241 (4865): 514, 517. doi:10.1126/science.3399880. PMID 3399880.
  153. ↑ Papadopulos-Eleopulos E, Turner VF, Papadimitriou J; et al. (2004). "A critique of the Montagnier evidence for the HIV/AIDS hypothesis". Med Hypotheses. 63 (4): 597–601. doi:10.1016/j.mehy.2004.03.025. PMID 15325002. Explicit use of et al. in: |author= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  154. ↑ વૈજ્ઞાનિક સ્વીકૃત્તિ (scientific consensus)ના પૂરાવા જેમ કે એચઆઇવી એઇડ્ઝનું કારણ છે તેના માટે જુઓ (ઉદા. તરીકે):
  155. ↑ Smith TC, Novella SP (2007). "HIV denial in the Internet era". PLoS Med. 4 (8): e256. doi:10.1371/journal.pmed.0040256. PMID 17713982.
  156. ↑ Chigwedere P, Seage GR, Gruskin S, Lee TH, Essex M (2008). "Estimating the Lost Benefits of Antiretroviral Drug Use in South Africa". Journal of acquired immune deficiency syndromes (1999). doi:10.1097/QAI.0b013e31818a6cd5. PMID 18931626. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |laysummary= ignored (|lay-url= suggested) (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  157. ↑ Baleta A (2003). "S Africa's AIDS activists accuse government of murder". Lancet. 361 (9363): 1105. doi:10.1016/S0140-6736(03)12909-1. PMID 12672319.
  158. ↑ Moskowitz DA, Roloff ME (2007). "The existence of a bug chasing subculture". Cult Health Sex. 9 (4): 347–57. doi:10.1080/13691050600976296. PMID 17612955.
  159. ↑ Grov C, Parsons JT (2006). "Bug chasing and gift giving: the potential for HIV transmission among barebackers on the internet". AIDS Educ Prev. 18 (6): 490–503. doi:10.1521/aeap.2006.18.6.490. PMID 17166076. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
  160. ↑ Graydon M (2007). "Don't bother to wrap it: online Giftgiver and Bugchaser newsgroups, the social impact of gift exchanges and the 'carnivalesque'". Cult Health Sex. 9 (3): 277–92. doi:10.1080/13691050601124649. PMID 17457731.
  161. ↑ ડીન, ટી, 2008.સંવર્ધન સંસ્કૃત્તિઃ બેરબેકીંગ, બગચેઝીંગ, ભેટઆપનાર” ધી મેસાચ્યુએટ્સ રિવ્યૂ, વોલ્યુમ 49(1).પીપી. 80-94

વધુ વાંચન

ફેરફાર કરો

બાહ્ય કડીઓ

ફેરફાર કરો


એઇડ્સ વિષય પર વધુ જાણવા માટે જુઓ:
  શબ્દકોશ
  પુસ્તકો
  અવતરણો
  વિકિસ્રોત
  દ્રશ્ય-શ્રાવ્ય માધ્યમો અને ચિત્રો
  સમાચાર
  અભ્યાસ સામગ્રી
"https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=એઇડ્સ&oldid=870653" થી મેળવેલ