વિભૂત શાહ
વિભુત શાહ (જન્મ 23 જૂન 1933) એ ભારતના સમકાલીન ગુજરાતી નવલકથાકાર, નાટ્યકાર અને ટૂંકી વાર્તા લેખક છે. [૧]
વિભૂત શાહ | |
|---|---|
 | |
| જન્મ | 23 June 1933 Nadiad, British India |
| વ્યવસાય | Novelist, playwright, short story writer |
| ભાષા | Gujarati |
| માતૃ શિક્ષણ સંસ્થા | ગુજરાત યુનિવર્સીટી, મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સીટી ઓફ બરોડા |
| લેખન પ્રકાર | Romantic fiction |
| સક્રિય વર્ષો | 1968–2012 |
| સહી |  |
પ્રારંભિક જીવન
ફેરફાર કરોવિભુત શાહનો જન્મ 23 જૂન 1933 ના રોજ નડિયાદમાં (હવે ખેડા જિલ્લામાં, ગુજરાત, ભારત ) થયો હતો. [૨] તેના પિતા ચંપકલાલ વકીલ હતા. તે ત્રણ ભાઈ-બહેનોમાં બીજા હતા. તેના ભાઈ-બહેન નવીન-મોટા ભાઇ અને આશા-બહેન છે. 1946માં તેમના પિતાનું અવસાન થયું.
તેઓ કાયદાના સ્નાતક હતા અને લાઇબ્રેરી સાયન્સમાં ડિપ્લોમા કર્યો. તેમણે ગુજરાત હાઇકોર્ટમાં છવ્વીસ વર્ષ સુધી લાઈબ્રેરિયન તરીકે સેવા આપી હતી. તેમણે સાઠના દાયકાના મધ્યમાં લખવાનું શરૂ કર્યું અને ત્યારબાદ ટૂંકી વાર્તાઓ, એક અભિનય નાટકો અને નવલકથાઓના પ્રકાશિત કર્યા. તેમણે વિવિધ સંસ્થાઓ - મુખ્યત્વે સરકારી સંસ્થાઓ તરફથી તેમની લેખન કારકિર્દીના અગિયાર એવોર્ડ જીત્યા હતા. તેઓ ગુજરાતી નાટ્ય ચળવળમાં સક્રિય હતા અને રેડિયો નાટકો પણ લખતા હતા. તેમના કેટલાક નોંધપાત્ર પુસ્તકો છે અસંગાતી, અંબિયા-બહાર, કારતક કરે શ્રીંગાર અને અંગાર - અશ્લેશ.
તેમણે પ્રાથમિક શિક્ષણ નડિયાદથી અને માધ્યમિક શિક્ષણ ખેડાથી પૂરું કર્યું . તેમણે ગુજરાત યુનિવર્સિટી, અમદાવાદની સંલગ્ન એલડી આર્ટસ કોલેજમાંથી 1956 માં અંગ્રેજી અને ગુજરાતીમાં બી.એ. કર્યું. [૨] તેમણે બરોડાની મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટીમાંથી એલ.એલ. બી. અને 1963 માં લાઇબ્રેરી સાયન્સમાં ડિપ્લોમા કર્યો. 1957માં તેઓ જામનગર ગયા અને એમપી શાહ મેડિકલ કોલેજમાં ગ્રંથાલયકાર તરીકે જોડાયા, જ્યાં તેમણે 1957 થી 1965 સુધી કામ કર્યું. તેમણે 1966 થી નિવૃત્તિ સુધી ગુજરાત હાઇકોર્ટમાં મુખ્ય ગ્રંથપાલ તરીકે ફરજ બજાવી હતી.
સાહિત્યિક કારકિર્દી
ફેરફાર કરો1959 - 1968
ફેરફાર કરોબી.એ.ના અભ્યાસ દરમિયાન, તેઓ નિરંજન ભગત અને એસ.આર. ભટ્ટથી પ્રભાવિત હતા, જેમણે તેમને 1959 માં સમકાલીન સાહિત્યનો અભ્યાસ કરવા પ્રેરિત કર્યા. તેમજ તેમનો પ્રથમ ટૂંકી વાર્તા ધૂમસની શ્રીષ્ટી લખવાની પ્રેરણા આપી હતી. તે 1960 માં યુવાક મેગેઝિનમાં પ્રકાશિત થયું હતું. તેમણે 1960- 1963 દરમિયાન બીજી કેટલીક ટૂંકી વાર્તાઓ લખી હતી, જેમાંથી કેટલીક સ્થાનિક મેગેઝિન કુમાર અને અખબાર સંદેશમાં પ્રકાશિત થઈ હતી. બરોડાની મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટીમાંથી લાઈબ્રેરી સાયન્સના અભ્યાસ કરવા માટે 1962 થી 1963 સુધી બે વર્ષ વડોદરા ગયા ત્યારે તેમનું લેખન અટક્યું.
તેમણે ફરી ટૂંકી વાર્તાઓ લખવાની શરૂઆત કરી તેમાં 1966 -1968માં લખેલી જે કે તેઓ પાછળથી નવનીત સમર્પણ, કૃતિ, શ્રીરંગ અને રૂચી જેમ સામયિકોમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવી હતી. જામનગરની લો કોલેજમાં તે કાયદાનો અભ્યાસ કરતી વખતે, તેમણે 1965 માં અમદાવાદના રેડિયો સ્ટેશન આકાશવાણી દ્વારા શ્રેષ્ઠ રેડિયો-પ્લે સ્પર્ધા માટે પ્રથમ રેડિયો નાટક પ્રતિશોધ લખ્યું. રેડિયો નાટક એક સફળ રહ્યું હતું અને તેમણે રેડિયો સ્ટેશન માટે વર્ષોથી લગભગ એકસો જેટલા વધુ નાટકો લખ્યા, જે તેઓ નિયમિતપણે પ્રસારિત કરે છે.
1968 - 1987
ફેરફાર કરોવિભુત શાહનો પહેલો ટૂંકી વાર્તા સંગ્રહ ટેકરીયો પર વસંત બેઠી છે, 1968 માં પ્રકાશિત થયો હતો, જેને વિવેચકો દ્વારા ખૂબ જ પસંદ કરવામાં આવ્યો હતો અને ગુજરાતી સાહિત્યમાં તેમને ઓળખ મળી હતી. તેમને 1969માં આ પુસ્તક માટે ગુજરાત સરકાર દ્વારા બીજા ક્રમાંકનું તે વર્ષનું શ્રેષ્ઠ પુસ્તકનું ઇનામ મળ્યું.1970માં તેમણે પહેલું એક- અભિનય નાટક સંગ્રહ લાલ પીરો અને વદરી લખ્યું, જેને ગુજરાત સરકાર દ્વારા બેસ્ટ વન એક્ટ પ્લેઝ કલેક્શન ઓફ ધ યરનો એવોર્ડ મળ્યો. આ પુસ્તક પાછળથી સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીમાં 1972 માં બેચલર Arફ આર્ટસના અભ્યાસક્રમ તરીકે પણ શામેલ કરવામાં આવ્યું હતું. લાલ પીરો અને વાદરીની સફળતા પછી, તેમણે 1974માં શાંતિના પક્ષી નામનો બીજો એક-અભિનય નાટક સંગ્રહ લખ્યો, જેને 1975 માં ગુજરાત સરકાર દ્વારા બેસ્ટ વન એક્ટ પ્લેઝ કલેક્શન ઓફ ધ યરનો એવોર્ડ પણ મળ્યો. 1979 માં, તેમની ત્રણ કૃત્યવાળી નાટક ભીના ભીના દંખે નાટ્યદીપ દ્વારા ઉત્પાદિત અમદાવાદમાં સફળતાપૂર્વક વીસ શો ચલાવ્યા - એ સંસ્થા તેમણે રાજ્યમાં ગુજરાતી નાટકો રજૂ કરવા માટે સ્થાપિત કરી હતી.
1988 - 2012
ફેરફાર કરોટૂંકી વાર્તાઓ અને એક કૃત્ય નાટકોના વિભુતભાઈના સાહિત્યિક કાર્યની પ્રખ્યાતી અને પ્રશંસા પછી, તેમણે નવલકથાઓ લખવાનું સાહસ કર્યું. તેમની પ્રથમ નવલકથા અસંગાતી હતી, જે તેમણે 1987 - 1988 દરમિયાન લખી હતી. આ નવલકથાને ભારે સફળતા મળી હતી અને ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા 1989 માં વિભુતભાઇને વર્ષની શ્રેષ્ઠ નવલકથાનો એવોર્ડ મળ્યો હતો. તેમની પ્રથમ નવલકથાની સફળતા પછી, તેમણે 1989 થી 2005 ના પાછલા વર્ષોમાં બીજી ઘણી નવલકથાઓ લખી કે જેનાથી તેમને ઓળખ મળી અને નવલકથાકાર તરીકે સમકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં તેમનું નામ સ્થાપિત થયું. આ સમયગાળા દરમિયાન તેમની નવલકથાઓમાં સપ્તપર્ણા (1989), અમાવસ્યા (1990), સંભાવના (1992), અગ્નિમેઘ (1993), અંબિયા-બહાર (1995), કારતક કરે શ્રીંગાર (2001), અંગાર-અશ્લેશ (2003) અને ના સુર ના સરગમ (2005)
આ સમયગાળા દરમિયાન, વિભુતભાઈએ 1990 અને 1992 માં અનુક્રમે મામુનીના શ્યામ ગુલાબ અને નાટ કેદાર નામના બે એક-અભિનય નાટકો સંગ્રહ પણ લખ્યા. તેમણે ફ્લાવર વાઝ (1988) અને કુંજાર (1994) ના બે ટૂંકી વાર્તા સંગ્રહ પુસ્તકો પણ લખ્યા. ફ્લાવર વાઝને 1989 માં ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા સર્વોત્તમ ટૂંકી વાર્તાઓ સંગ્રહ એવોર્ડનો પ્રથમ ઇનામ મળ્યું અને 1992 માં બેસ્ટ વન-એક્ટ પ્લે માટે મામુનીના શ્યામ ગુલાબને શ્રી બટુભાઇ ઉમરવડિયા એવોર્ડનો બીજો પુરસ્કાર મળ્યો હતો.
લાંબા વિરામ બાદ, વિભુત શાહે એપ્રિલ 2012 માં શેષ કથાચક્ર નામનો પોતાનો છેલ્લો ટૂંકી વાર્તા સંગ્રહ પ્રકાશિત કર્યો.
એવોર્ડ
ફેરફાર કરોલેખિત કારકિર્દી દરમિયાન વિભુત શાહે આ એવોર્ડ જીત્યા હતા
| ના | વર્ષ | શીર્ષક | એવોર્ડ | સંસ્થા |
|---|---|---|---|---|
| . | 1969 | ટેકરીઓ પર વસંત બેઠી છે | બીજું ઇનામ - વર્ષનું શ્રેષ્ઠ પુસ્તક | ગુજરાત રાજ્ય, ભારત |
| 2 | 1971 | લાલ, પીરો અને વદરી | પ્રથમ ઇનામ- શ્રેષ્ઠ વન-એક્ટ નાટકો સંગ્રહ | ગુજરાત રાજ્ય, ભારત |
| 3 | 1972 | હુ બી | 1966-68 થી પ્રકાશિત બેસ્ટ ગુજરાતી સ્ટોરીનો જયંત ખત્રી એવોર્ડ ડો | જયંત ખત્રી મેમોરિયલ કમિટી, માંડવી, કચ્છ |
| 4 | 1972 | આટલા વર્ષો પછી પાન | શ્રેષ્ઠ વાર્તા માટે શ્રી વજુ કોટક એવોર્ડ | ચિત્રલેખા મેગેઝિન |
| 5 | 1975 | શાંતિના પક્ષી | પ્રથમ ઇનામ- શ્રેષ્ઠ વન-એક્ટ નાટકો સંગ્રહ | ગુજરાત રાજ્ય, ભારત |
| 6 | 1978 | ડાકુ | પ્રથમ ઇનામ- શ્રેષ્ઠ ટૂંકી વાર્તાઓ સંગ્રહ | ગુજરાત રાજ્ય, ભારત |
| 7 | 1978 | ચંદ્ર નો ડાઘ | બેસ્ટ પ્લે માટે શ્રી પૃથ્વીરાજ કપૂર એવોર્ડ | ધ ફિઝિકલ રિસર્ચ લેબોરેટરી, અમદાવાદ |
| 8 | 1989 | ફુલો મુકવાનું પાત્ર | પ્રથમ ઇનામ- શ્રેષ્ઠ ટૂંકી વાર્તાઓ સંગ્રહ | ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી |
| 9 | 1989 | અસંગાતી | પ્રથમ ઇનામ- વર્ષની શ્રેષ્ઠ નવલકથા | ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી |
| 10 | 1992 | મામુનીના શ્યામ ગુલાબ | બીજું ઇનામ- બેસ્ટ વન-એક્ટ પ્લે માટે શ્રી બટુભાઈ ઉમરવડિયા એવોર્ડ | ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ |
| 11 | 1993 | વહાલા પપ્પા | પ્રથમ ઇનામ- શ્રેષ્ઠ રમૂજી નાટક, ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયો સ્પર્ધા | ભારત સરકાર |
મીડિયા અને કળામાં જાણીતા કામો
ફેરફાર કરોગુજરાતી અખબારોમાં નવલકથા પ્રકાશિત થાય છે
ફેરફાર કરોવિભુતભાઈની સક્રિય લેખન કારકિર્દી દરમિયાન, તેમની કેટલીક નવલકથાઓ રવિવાર આવૃત્તિમાં અગ્રણી ગુજરાતી અખબારોની પ્રકાશિત થઈ હતી, જે ગુજરાતી નવલકથાના વાચકોમાં તેમનું નામ જાણીતું બનાવે છે. 1989માં સમકાલીન નામના અખબારના મુખ્ય સંપાદક શ્રી હસમુખ ગાંધીએ રવિવાર આવૃત્તિમાં નવલકથા પ્રકાશિત કરવાની સંમતિ મેળવવા વિભુતભાઈનો સંપર્ક સાધ્યો ત્યારે વિભુતભાઈની પહેલીવહેલી નવલકથા સપ્તપર્ણા અખબારમાં પ્રકાશિત થતી હતી. આ નવલકથા જનસત્તાના અખબારમાં પણ એક સાથે પ્રકાશિત થઈ હતી અને ખૂબ જ સારી રીતે પ્રશંસા મળી હતી. 1992માં વાચકો તરફથી સપ્તપર્ણાની હકારાત્મક પ્રતિક્રિયા પછી, આ બે સમાચારપત્રોએ વિભૂતભાઈની સંભવામી અન્ય નવલકથા પ્રકાશિત થઈ. આ વલણ બીજા કેટલાક નવલકથાઓ પછીના વર્ષોમાં ગુજરાત સમાચાર, સંદેશ, જનસત્તા અને મુંબઇ સમાચાર જેવા અગ્રણી અખબારોમાં પ્રકાશિત થતી રહી. આ રીતે પ્રકાશિત નવલકથાઓ સંદેશમાં અંબિયા-બહાર (1994), જનસત્તામાં કારતક કરે શ્રીંગાર (1998-99), ગુજરાત સમાચારમાં અંગાર અશ્લેશ (2003) અને મુંબઇ સમાચારમાં ન સુર ન સરગમ (2004–05).
અભ્યાસક્રમોમાં સમાવેશ
ફેરફાર કરો1972 માં સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીમાં બેચલર ઓફ આર્ટસમાં વિભુતભાઈનો પહેલો એક-અભિનય નાટક સંગ્રહ 'લાલો પીરો અને વાદરી'ને અભ્યાસક્રમમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. 1993 માં, તેમણે આકાશવાણી રેડિયો સ્ટેશન 'ફકત પંદર મિનિટ' (ફક્ત પંદર મિનિટ) માટે લખેલું રેડિયો-નાટક, ગુજરાત માધ્યમિક શિક્ષણ બોર્ડ (જીએસઈબી), ગાંધીનગર દ્વારા દસમા ધોરણના ગુજરાતી ભાષાનો અભ્યાસક્રમ માટેના એક ટૂંકા અભ્યાસક્રમમાં પણ સમાવેશ કરાયો હતો. તે બાર વર્ષ સુધી રહ્યો.
નાટકો
ફેરફાર કરો1978 માં, ત્યાં એક ટેલિફિલ્મ વિભુતભાઇના પ્રથમ રેડિયો-નાટક 'પ્રતિશોધ' પર આધારિત હતી અને બાદમાં અમદાવાદની સ્થાનિક ટેલિવિઝન ચેનલ પર 'અમદાવાદ દૂરદર્શન' નામના ટેલિકાસ્ટ કરવામાં આવી હતી. વિભુતભાઇએ લખ્યું છે કે, 'જાંબલી રંગની કન્યા' (જાંબુડિયા રંગની છોકરી) નામનું બીજું ત્રણ કૃત્ય નાટક પણ 1998માં 'રંગબહાર' સંસ્થા દ્વારા અમદાવાદમાં યોજવામાં આવ્યું હતું. મુંબઇની અન્ય નેશનલ બ્લાઇન્ડ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ દ્વારા તેમની નવલકથા ‘અમાવાસ્ય’ની ઓડિઓ કેસેટ-સેટ 2004-2005માં અંધ લોકો માટે બહાર પાડવામાં આવેલી. જુલાઈ 2008 માં, વિભુત શાહની ટૂંકી વાર્તા 'માણસનું મૌન' (એક માણસનો ચહેરો) શ્રી સુરેશ દલાલ દ્વારા ઓગસ્ટ 2010 માં પ્રકાશિત તેમના સંકલન "વર્તા-વિશ્ર્વ" માં ગુજરાતીની શ્રેષ્ઠ ટૂંકી વાર્તામાંની એક વાર્તા તરીકે પસંદ કરવામાં આવી હતી.
ગુજરાતી સાહિત્યમાં અન્ય યોગદાન
ફેરફાર કરોતેમના ખૂબ જ સક્રિય લેખનકાળ દરમિયાન, વિભુતભાઇએ મુંબઈની આઈએનટી નાટક સંસ્થા દ્વારા અગ્રણી ગુજરાતી અખબાર ગુજરાત સમાચારોના સહયોગથી આયોજીત વન એકટ પ્લેઝ સ્પર્ધાની ન્યાયાધીશોની પેનલમાં પણ સેવા આપી હતી, જેમાં ગુજરાત કોલેજોના કલાપ્રેમી કલાકારોએ ભાગ લીધો હતો. તેમણે 1989 થી 2006 દરમિયાન ગુજરાત સમાચાર અખબાર માટેની આ સ્પર્ધાઓની ટીકાત્મક સમીક્ષાઓ પણ લખી હતી.
ગ્રંથસૂચિ
ફેરફાર કરોવિભુત શાહની ગ્રંથસૂચિની સંપૂર્ણ સૂચિ:
| ના | શીર્ષક | અંગ્રેજી અનુવાદ | વર્ષ | પ્રકાર |
|---|---|---|---|---|
| . | તેકારિઓ પાર વસંત બેઠી છે | હિલ્સ ઓન હિલ્સ | 1968 | લઘુ કથાઓ સંગ્રહ |
| 2 | લાલ, પીરો એની વદરી | લાલ, પીળો અને વાદળી | 1970 | વન-એક્ટ સંગ્રહ સંગ્રહ કરે છે |
| 3 | શાંતિ ના પક્ષી | શાંતિ પક્ષીઓ | 1974 | વન-એક્ટ સંગ્રહ સંગ્રહ કરે છે |
| 4 | ડાકુ | રચના | 1977 | લઘુ કથાઓ સંગ્રહ |
| 5 | ફુલો મુકવાનું પાત્ર | ફુલો મુકવાનું પાત્ર | 1988 | લઘુ કથાઓ સંગ્રહ |
| 6 | અસંગાતી | અસંગતતાઓ | 1988 | નવલકથા |
| 7 | સપ્તપર્ણા | સાત પાંદડા | 1989 | નવલકથા |
| 8 | મમુનિ ના શ્યામ ગુલાબ | મમુનીના કાળા ગુલાબ | 1990 | વન-એક્ટ સંગ્રહ સંગ્રહ કરે છે |
| 9 | અમાવસ્યા | ચંદ્ર મહિનાનો અંતિમ દિવસ | 1990 | નવલકથા |
| 10 | સંભવમિ | હું અસ્તિત્વમાં | 1992 | નવલકથા |
| 11 | નાટ કેદાર | ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીતની એક મ્યુઝિકલ નોટ | 1992 | વન-એક્ટ સંગ્રહ સંગ્રહ કરે છે |
| 12 | અગ્નિમેગ | ઓવરકાસ્ટ સ્કાયમાં એક તેજસ્વી ચમકતો વાદળ | 1993 | નવલકથા |
| 13 | કુંજાર | ગ્રોવની લીલી પર્ણસમૂહ | 1994 | લઘુ કથાઓ સંગ્રહ |
| 14 | અંબિયા-બહાર | કેરી ગ્રોવમાં બીજો વસંત | 1995 | નવલકથા |
| 15 | કારતક કરે શ્રીંગર | ચંદ્ર મહિનાના કાર્ટકનું એક લવ પ્લે | 2001 | નવલકથા |
| 16 | અંગાર અશ્લેશ | આલિંગન ઓફ ફાયર | 2003 | નવલકથા |
| 17 | ના સુર ના સરગમ | ન તો મેલોડી અને ન તો કોઈ મ્યુઝિકલ કમ્પોઝિશન | 2005 | નવલકથા |
| 18 | શેષ કથાચક્ર | વાર્તાઓનું અધૂરું વર્તુળ | 2012 | લઘુ કથાઓ સંગ્રહ |
આ પણ જુઓ
ફેરફાર કરોસંદર્ભ
ફેરફાર કરો- ↑ Lal, Mohan (1992). Encyclopaedia of Indian Literature: Sasay to Zorgot. Sahitya Akademi. પૃષ્ઠ 4042. ISBN 9788126012213.
- ↑ ૨.૦ ૨.૧ Brahmabhatt, Prasad (2010). અર્વાચીન ગુજરાતી સાહિત્યનો ઈતિહાસ - આધુનિક અને અનુઆધુનિક યુગ (History of Modern Gujarati Literature – Modern and Postmodern Era). Ahmedabad: Parshwa Publication. પૃષ્ઠ 231–234. ISBN 978-93-5108-247-7.