ચા
વિકિપીડિયાના માપદંડ મુજબ આ લેખને ઉચ્ચ કક્ષાનો બનાવવા માટે તેમાં સુધારો કરવાની જરુર છે. તેમાં ફેરફાર કરીને તેને સુધારવામાં અમારી મદદ કરો. ચર્ચા પાના પર કદાચ આ બાબતે વધુ માહિતી મળી શકે છે. |
ચા કેમેલીયા સીનેન્સીસ છોડના પાંદડાઓ અને કુમળી કુંપળોની કૃષિ પેદાશ છે જેને જુદી જુદી પદ્ધતિઓથી બનાવવામાં આવે છે અને માવજત કરવામાં આવે છે. 'ચા', પીણું તરીકે, એ છોડનાં પાંદડાઓને ગરમ અથવા ઊકળતાં પાણીમાં નાખીને તૈયાર કરેલું સુગંધીદાર પીણું છે,[૧] જે કેમેલીયા સીનેન્સીસ છોડનું પોતાનું જ સામાન્ય નામ છે. જો કે ચામાં જુદા જુદા પ્રકારના બહુદર્શવો (પોલીફિનોલ્સ) છે, છતાં વ્યાપક માન્યતાથી વિપરીત, ચામાં ટેનીક એસીડ હોતો નથી"[૨].
વિશ્વમાં પાણી પછી સૌથી વ્યાપકપણે વપરાતું પીણું ચા છે.[૩] તેનો સ્વાદ ઠંડો, થોડોક કડવો, અને તૂરો હોય છે જેનો આનંદ ઘણાં લોકો ઉઠાવે છે.[૪]
ચાની લગભગ છ જાતો છે: સફેદ, પીળી, લીલી, ઉલોંગ (કાળોનાગ), કાળી, અને પૂઅર. જેમાં બજારમાં સામાન્યપણે જોવા મળતી જાત સફેદ, લીલી, ઉલોંગ, અને કાળી છે[૫][૬]. દરેક ચા એક જ ઝાડમાંથી બનાવવામાં આવે છે પરંતુ જુદી જુદી રીતે પ્રોસેસ કરવામાં આવે છે અને સફેદ ચાના કિસ્સામાં તેને અલગ રીતે ઉગાડવામાં આવે છે. પુ.એર ચા આથવ્યા પછીની ચા છે જે ઘણીવાર ઔષધ તરીકે વાપરવામાં આવે છે[૭].
ઔષધિ ચા (કાં તો હર્બલ ચા) શબ્દ સામાન્ય રીતે એવી વનસ્પતિઓના પાંદડાઓ, ફૂલો, ફળ, ઔષધીઓ, અને અન્ય સામગ્રીના રસ અથવા ક્વાથને માટે વપરાય છે જે કેમેલીયા સીનેન્સીસના ધરાવતાં હોય[૮]. શબ્દ ’’રેડ ટી’’ કાળી ચા (મુખ્યત્વે ચાઇનીઝ, કોરિયન, જાપાનીઝ અને અન્ય પૂર્વ એશિયાઇ ભાષાઓમાં) અથવા દક્ષિણ આફ્રિકાના રૂઇબોસ છોડ (કેમેલીયા સીનેન્સીસ ન ધરાવતા)માંથી બનાવેલ રસને કહેવાય છે.
પરંપરાગત ચીની ચા - ખેતી અને ટેકનોલોજી
ફેરફાર કરોકેમેલીયા સીનેન્સીસ બહુવર્ષાયુ છોડ છે જે મુખ્યત્વે ઉષ્ણકટિબંધીય અને સમશીતોષ્ણ કટિબંધીય આબોહવાઓમાં ઊગે છે. આમ છતાં, કેટલીક જાતો દરિયાઈ આબોહવાને પણ સહન કરે છે અને ઉત્તરમાં બ્રિટનના પેમ્બ્રુકશાયર અને યુનાઈટેડ સ્ટેટસના વોશિંગ્ટનમાં ઉગાડવામાં આવે છે.
ચાના છોડને વધુ ગરમ આબોહવા ઉપરાંત ઓછામાં ઓછા ૫૦ ઇંચ (તસુ) વરસાદની જરૂર પડે છે અને તેને અમ્લીય જમીન માફક આવે છે.[૯] પરંપરાગત ચીની ચાની ખેતી અને અભ્યાસો માને છે કે ઉચ્ચ-ગુણવત્તાના ચાના છોડ 1,500 metres (4,900 feet)ઊંચાઈએ વાવવામાં આવે છે. આ ઊંચાઈએ છોડ ખૂબ ધીમેથી ઊગે છે અને વધુ પત્તીઓમાં સારી સુગંધ ઉત્પન્ન થાય છે.[૧૦]
પુખ્ત છોડના ફક્ત ઉપરના ૧-૨ ઇંચને ચૂંટવામાં આવે. આ કળીઓ અને પાંદડાઓને નવા પાન કહેવાય છે.[૧૧] વનસ્પતિની સાનુકૂળ ઋતુમાં એક છોડમાં દર સાતથી દસ દિવસે નવા પાન ઊગે.
ચાના છોડને જો ખલેલ ન પહોંચાડાય તો તેનું ઝાડ બને છે. પરંતુ ખેતી માટે ઉગાડેલા છોડને સહેલાઈથી ચૂંટી શકાય તે માટે કમર સુધીની ઊંચાઈ સુધી જ રહેવા દઈને કાપવામાં આવે છે.[૧૨]
બે મુખ્ય જાતો વાપરવામાં આવે છે. નાના પાંદડાવાળા ચીન છોડ (સી. સીનેન્સીસ સીનેન્સીસ) જે મોટાભાગની ચીની, તઇવાની, અને જાપાની ચા માટે (પણ પૂઅર નહિં) વપરાય છે અને મોટા પાંદડાવાળી આસામ છોડ (સી. સીનેન્સીસ આસીનિહા) જે મોટાભાગની ભારતીય અને અન્ય ચા (દાર્જિલીંગ સિવાયની)માં વપરાય છે. આ વનસ્પતિશાસ્ત્રીય જાતોમાં ઘણી કૃત્રિમ અને આધુનિક ભારતીય બેવડાતી જાતો છે. ચાના છોડનાં વર્ગીકરણ માટે પાનનું કદ એ મુખ્ય માપદંડ છે[૧૩]. ચાને (૧) આસામ પ્રકાર જેની લાક્ષણિકતા સૌથી મોટા પાન છે. (૨)સૌથી નાના પાંદડા છે તે ચાના પ્રકાર અને (૩)વચગાળાના કદના પાંદડાઓની લાક્ષણિકતાવાળી કંબોડમાં વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે.[૧૩]
પ્રોસેસીંગ અને વર્ગીકરણ
ફેરફાર કરો
ચા જે પ્રોસેસીંગમાંથી પસાર થાય છે તેનાથી તેનો પ્રકાર નકકી કરવામાં આવે છે. કેમેલીયા સીનેન્સીસના પાંદડાઓ ચૂંટાયા પછી તરત જ સૂકાતા નથી પરંતુ ચીમળાવાનું અને પ્રાણવાયુ સાથે સંયોજન કરવાનું શરૂ કરે છે. પાંદડાઓ ક્રમિક વધુ ઘેરા બને છે કારણ કે તેમાનું કલોરોફીલ ઘટે છે અને ટેનિન છુટો પડે છે. આ પ્રક્રિયા- ઉત્સચકીય જારન (ઉત્સેચકીય ઑક્સિડેશન) ને ચા ઉધોગમાં આથવણ કહેવાય છે, જો કે તે સાચું આથવણ નથી. તે સૂક્ષ્મજીવોથી થતી નથી અને તે ઓરોબિક પ્રોસેસન્સ પ્રોસેસીંગમાં પછીનો તબક્કો ગરમી આપીને પૂર્વનિર્ધારિત તબકકે જારન (ઑક્સિડેશન) રોકવાનો છે જે જવાબદાર ઉત્સેચકને બંધ કરે છે. કાળી ચામાં આ તબક્કો સૂકવણી સાથો સાથ કરવામાં આવે છે.
ઉત્પાદન અને પેકેજીંગ દરમિયાન કાળજીપૂર્વકના ભેજ અને ઉષ્ણતામાન નિયંત્રણ વગર ચામાં ફુગીથશે. જે ચાને ટોકિસકથી અને કયારેક કાર્સિનોજીનીકતત્વોથી બગાડે છે અને બેસ્વાદ બનાવે છે જેથી ચા વપરાશ માટે અયોગ્ય બને છે.
ચાને પરંપરાગત રીતે તે જે પદ્ધતિથી ઉત્પાદિત થાય છે અને પ્રોસેસ થાય છે તેના આધારે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે.[૧૪]
- સફેદ ચા - ચીમળાયેલ અને અજારિત (અનઓકિસડાઇઝ્ડ)
- પીળી ચા - ચીમળાયા વગરની અને અજારિત (અનઓકિસડાઇઝ્ડ) પરંતુ પીળી થવા દેવાયેલ
- લીલી ચા - ચીમળાયા વગરની અને અજારિત (અનઓકિસડાઇઝ્ડ)
- ઉલોંગ (કાળોનાગ) - ચીમળાયેલ, વાટેલ અને અંશતઃ જારિત (ઓકિસડાઇઝ્ડ)
- કાળી ચા - ચીમળાયેલ, કયારેક ખાંડેલી, અને સંપૂર્ણપણે જારિત (ઓકિસડાઇઝ્ડ)
- આથવણ પછીની ચા - લીલી ચા જેને આથવણ/બગડાવ દેવાય છે.
સંમિશ્રણ અને ઉમેરણ
ફેરફાર કરો
કોથળીઓમાં પેક થયેલ લગભગ તમામ ચા અનેપશ્ચિમમાં વેચાતી મોટાભાગની અન્ય ચા સંમિશ્રણ છે. ચા વાવેતરવાળા વિસ્તાર(આસામની જેમ)માં સંમિશ્રણ થતું હોય છે અથવા અનેક વિસ્તારોમાંથી મેળવેલ ચાનું સંમિશ્રણ થતું હોય છે આનો હેતુ વધુ સારો સ્વાદ, વધુ ઉંચી કિંમત અથવા બંને પ્રાપ્ત કરવાનો હોય છે કારણ કે વધુ સસ્તી જાતોના ઉતરતા સ્વાદને વધારે સ્વાદવાળી ચા આવરી શકે છે.
કેટલીક ચા શુધ્ધ જાતોની નથી. પરંતુ તેને ઉમેરણ અથવા સ્પેશીયલ પ્રોસેસીંગથી સુધારવામાં આવે છે. ચા જુદી જુદી સુગંધોના ઉમેરાને ખૂબ જ સ્વીકારે છે, આનાથી પ્રોસેસીંગમાં પરિવહનમાં અને સંગ્રહમાં સમસ્યાઓ થાય છે પરંતુ તેનાથી બાર્ગોમોટ(અર્લીગ્રે), વેનીલા, કેરામેલ અને અન્ય કેટલીક સુગંધી અને સ્વાદવાળી જાતોની લગભગ અવિરત રેન્જ તૈયાર કરવામાં મદદ મળે છે.
વિષયવસ્તુ
ફેરફાર કરોચામાં ઓકિસજન સાથે ન ભળનાર એક પ્રકારનો કેટેચીન્સ હોય છે, તાજીજ ચૂંટેલી ચાની પત્તીમાં કેટેચીન્સ સૂકા વજનના 30% સુધી સંકોચાઇ શકે છે. સફેદ અને લીલી ચામાં કેટેચીન સૌથી વધુ હોય છે. જયારે કાળી ચામાં તેનાં ઓકસીડેટીવ જાળવણીને કારણે પ્રમાણમાં થોડું ઓછું હોય છે.[૧૫][૧૬] U.S. ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ એગ્રીકલ્ચર સંશોધનમમાં સૂચવાયું છે કે લીલી અને કાળી ચામાં ઓકસીજન સાથે ન ભળનાર તત્વોનું સ્તર ખાસ જુદું પડતું નથી કારણ કે લીલી ચામાં ઓકસીજન રેડીકલ ઓબ્સોર્બન્સ કેપેસીટી(ORAC) 1253 ની હોય છે અને લીલી ચામાં 1128ની ORAC હોય છે.( μmolTE/100gમાં માપવામાં આવે છે.)[૧૭] ચામાં થીએનાઇન અને સ્ફુર્તિદાયક કેફીન પણ સુકા વજનના 3% સુધી હોય છે જે પ્રકાર, બ્રાન્ડ[૧૮] અને ઉકાળવાની પધ્ધતિના[૧૯] આધારે પ્રતિ 8 oz(250 મી.લી) કપમાં 30 મી.ગ્રા.થી 90 મી.ગ્રા.ની વચ્ચે રૂપાંતરિત થાય છે. ચામાં થોડી માત્રામાં થીઓબ્રોમાઇન [૨૦]અને થીઓફીલીન પણ હોય છે. તેમજ ફલોરાઇડ [સંદર્ભ આપો]હોય છે જે સર્વોચ્ચ સ્તર ધરાવતાં જૂના પાંદડાઓ અને થડમાંથી બનાવવામાં આવતી કેટલીક પ્રકારની બ્રીક ચામાં પણ હોય છે.[૨૧]
કોફી કરતાં સુકી ચામાં વજન પ્રમાણે વધુ કેફીન હોય છે, તેમ છતાં પીણું તૈયાર કરવામાં[૨૨] સૂકી ચા કરતાં વધુ કોફી વાપરવામાં આવે છે, એનો અર્થ થાય છે કે એક જ માત્રાની ઉકાળેલી ચાના કપમાં કોફીના કપ કરતાં નોંધપાત્ર રીતે ઓછું કેફીન હોય છે.
ચામાં કાર્બોહાઇડ્રેટસ, ફેટ અથવા પ્રોટીન હોતા નથી.
ઉદભવ અને ઇતિહાસ
ફેરફાર કરો(50)મુજબ, કેમેલીયા સીનેન્સીસનો ઉદભવ દક્ષિણપૂર્વ એશિયામાં ખાસ કરીને અક્ષાંસ 29°N અને રેખાંશ 98°E,ના છેદનબિંદુવાળી જગ્યાની આજુબાજુ થયો હતો જે ઉત્તરપૂર્વીય ભારત, ઉત્તરી બર્મા, દક્ષિણ પશ્ચિમ ચીન અને તિબેટની જમીનોના સંગમનો પોઇન્ટ છે. આ ઉદભવ સ્થાનમાંથી 52થી વધુ દેશોમાં આ છોડનો પ્રારંભ કરવામાં આવ્યો હતો.
આસામી અને ચાઇનીઝ જાતો વચ્ચે આકારવિજ્ઞાન સબંધી તફાવતોને આધારે ચાના વનસ્પતિશાસ્ત્રને આધારે બેવડા ઉદભવને વનસ્પતિશાસ્ત્રીઓએ ઘણાં સમય પહેલાં સમર્થન આપ્યું છે, જો કે આંકડાકીય કલસ્ટર પૃથક્કરણ, સમાન ક્રોમોસોમ સંખ્યા(2n = 30), સહેલું હાઇબ્રીડાઇઝેશન તેમજ જુદાજુદા પ્રકારના વચગાળાના હાઇબ્રીડ અને સ્વયંભુ પોલીપ્લોઇડસ એ તમામ કેમેલીયા સીનેન્સીસના ઉદભવનું એક જ સ્થળ દર્શાવે છે જે બર્માનો ઉત્તરીય ભાગ અને ચીનના યુનાન અને સીચુઆન પ્રાંતો સહિતનો વિસ્તાર છે.[૨૩] આ સિધ્ધાંત મુજબ દક્ષિણપૂર્વ એશિયામાં ચાના છોડએ 19મી અને 20મી સદીના હાઇબ્રીડાઇઝીંગ પ્રયોગોના ઉત્પાદનો હોઇ શકે.[સંદર્ભ આપો]
યુનાન પ્રાંતને ’’ચા ના જન્મસ્થળ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. એ પ્રથમ વિસ્તાર જયાં મનુષ્યોએ અવલોકન કર્યું કે ચાના પાંદડાઓ ખાવાથી અને ઉકાળીને કપમાં પીવાથી આનંદ મળી શકે છે.[૨૪] ચીનમાં યુનાન પ્રાંતના લીંકેગ સીટી પ્રીફેકચરમાં ફેંગકીંગ પ્રદેશને લગભગ 3200 વર્ષ જુના વિશ્વના સૌથી જૂના ખેતી કરેલ ચા ના ઝાડનું ઘર ગણવામાં આવે છે.[૨૫]
ઉદભવની ખોટી માન્યતાઓ
ફેરફાર કરોએક લોકપ્રિય ચાઇનીઝ દંતકથામાં લગભગ 2737 BC માં ચીનનો દંતકથારૂપ સમ્રાટ અને કૃષિ અને ચાઇનીઝ દવાનો શોધક શેનોંન્ગ થોડા સમય પહેલાં જ ઉકાળેલ પાણી ભરેલ વાટકો પી રહ્યો હતો ત્યારે નજીકના ઝાડમાંથી જોડા પાંદડાઓ ઉડીને તેના પાણીમાં પડયા જેનાથી પાણીનો રંગ બદલાયો. સમ્રાટે ઉકાળાની ચુસકી ભરી અને તે તેના સ્વાદથી અને આરોગ્ય તેમજ શકિતવર્ધક ગુણધર્મોથી આનંદસહ આશ્ચર્ય પામ્યો. દંતકથાનું અલગ વૃતાંત એવું કહે છે કે સમ્રાટે તેના પર જુદી જુદી ઔષધીઓની તબીબી ગુણો ચકાસ્યા હતાં જેમાંના કેટલાંક ઝેરી હતાં અને ચા તેને રોગનિવારક ઔષધ જણાઇ હતી. લુયુની આ વિષય પરની પ્રખ્યાત અગાઉની કૃતિ ચાંજીંગમાં પણ શેનોંન્ગનો ઉલ્લેખ છે. લુયુની આ વિષય પરની પ્રખ્યાત અગાઉની કૃતિ ચાંજીંગમાં પણ શેનોંન્ગનો ઉલ્લેખ છે. જયારે તે ઝેરી છોડને ખાતો હતો ત્યારે ઝેરનો સામનો કરવા ચાના પાંદડોઓ ચાવતો હતો.
વધુ એક કંટાળાજનક દંતકથા ટેંગ ડાયનેસ્ટીના સમયની છે. આ દંતકથામાં, ચાન બુધ્ધવાદના સ્થાણક બૌધધર્મ અકસ્માતે દિવાલ સમક્ષ નવ વર્ષ સુધી ધ્યાન ધર્યા પછી નિંદ્રામાં સરી પડે છે. તે નબળાઇ પ્રત્યે એવી નફરતથી ઉઠે છે કે પોતાની આંખની પાપણો કાંપી નાંખે છે. તે જમીન પર પડી અને મૂળ બન્યા પછી ચા નો છોડ થઇ ઉગી બૌધ્ધ ધર્મોની જગ્યાએ ગૌતમ બુધ્ધને મૂકીને આ વાર્તાનું અન્ય વર્જન કહેવામાં આવે છે.
આ દંતકથાઓની હકીકતમાં કોઇ આધાર હોય કે ન હોય પરંતુ ચા એ સદીઓથી મહત્વના પીણા, ઉપાયકર્તા અને મોભા તરીકે એશિયાઇ સંસ્કૃતિમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે. તેથી તેના ઉદભવની થીયરીઓ મોટેભાગે ધાર્મિક અથવા રજવાડી પ્રકારની હોય તે જવાઇ ભરેલું નથી.
ચીન
ફેરફાર કરોચીની લોકો હજારો વર્ષોથી ચાનો ઉપયોગ કરી રહ્યાં છે. હાન ડાયનેસ્ટીના લોકો ચાને ઔષધ તરીકે વાપરી હતી (જો કે ઉદીપક તરીકે ચાનો પ્રથમ વપરાશ અજાણ્યો છે) ચીન પાસે ચાના વપરાશના[૨૬][૨૭] સૌથી અગાઉના રેકર્ડ હોવાનું ગણવામાં આવે છે જે 10 મી સદી BCના સમયના છે.[૨૬]
લાઓઝી(સી.એ. 600-517 BC) કલાસીકલ ચાઇનીઝ ફિલસૂફે ચા ને ’’પ્રવાહી રત્નનું નકામું ફીણ’’ તરીકે વર્ણવી હતી અને તેનેજીવનના અમૃતનું અનિવાર્ય ઘટક નામ આપ્યું હતું. એવી દંતકથા છે કે માસ્ટર લાઓ સમાજના નૈતિક સડાથી ઉદાસ થયા હતાં અને ડાયનેસ્ટીનો અંત નજીક જાણીને તેઓએ અસ્થાપિત ક્ષેત્રોની પશ્ચિમ દિશામાં મુસાફરી કરી હતી અને ફરી જોવા મળ્યા ન હતાં. રાષ્ટ્રની સરહદ નજીકથી પસાર થતી વખતે તેમણે યીનેસી નામના કસ્ટમથી ઇન્સ્પેકટરનો સામનો કર્યો જેણે તેમને ચા આપી હતી. યીનસીએ તેમના ઉપદેશો એક પુસ્તકમાં એકત્ર કરવા ઉત્તેજન આપ્યું હતું જેથી તેઓના શાણપણમાંથી ભવિષ્યની પેઢીઓને ફાયદો થઇ શકે. આ પુસ્તક લાઓઝીના વચનોના સંગ્રહ દેઓ દે જીંગ તરીકે ઓળખાયું.
59 BCમાં વેંગ બાઓએ ચાની ખરીદી અને બનાવવા અંગેનું પ્રથમ જાણીતું પુસ્તક લખ્યું હતું.
220માં પ્રખ્યાત ફિઝીશીયન અને સર્જન ફુઆ ટુઓએ શીનલુન લખ્યું હતું જેમાં તેણે ચાની માનસિક કાર્યોમાં સુધારો લાવવાની ક્ષમતાનું વર્ણન કર્યું હતું.
સુઇ ડાયનેસ્ટી (589 - 618 AD) દરમિયાન બૌધ્ધી સાધુઓએ જાપાનમાં ચાની શરૂઆત કરી હતી.
ટાંગ ડાયનેસ્ટીના લેખક લુયુsimplified Chinese: 陆羽; traditional Chinese: 陸羽; pinyin: lùyǔ(ચા જિંગ (ચાનો શિષ્ટગ્રંથ ))simplified Chinese: 茶经; traditional Chinese: 茶經; pinyin: chá jīng આ વિષય પરનું શરૂઆતનું કાર્ય છે. (જુઓ ચાના કલાસિકસ પણ) ચાજીંગના મતે ચા પીવાનું વ્યાપક હતું આ પુસ્તક કેવી રીતે ચાના છોડ ઉગાડવામાં આવતા, પાંદડાઓને પ્રોસેસ કરવામાં આવતા અને પીણા તરીકે ચા તૈયાર કરવામાં આવતી તેનું વર્ણન કરે છે. ચાનું મૂલ્યાંકન કેવી રીતે કરવામાં આવતું તેનું પણ વર્ણન કરે છે. આ પુસ્તક શ્રેષ્ઠ ચાના પાંદડાઓ કયાં ઉત્પાદન કરવામાં આવતા તેની પણ ચર્ચા કરે છે. આ સમયગાળામાં ઉત્પાદિત ચા મુખ્યત્વે ચાની ઇંટો હતી જે ચલણ તરીકે ખાસ કરીને સામ્રાજ્યના કેન્દ્રથી દૂર જયાં સિક્કાઓનું મૂલ્ય નહોતું ત્યાં વપરાતી હતી.
સોંગ વંશ (960-1279) દરમ્યાન તમામ ચાના ઉત્પાદન અને તૈયારી બદલાયાં. સોંગની ચામાં ઘણાં છૂટાં પત્તા(કોર્ટ સમાજ ધ્વારા પસંદ નાજુક લાક્ષણિકતા જાળવવા)નો સમાવેશ થતો હતો અને ચાનું નવું પાઉડર સ્વરૂપ પ્રગટ થયું. ચા બનાવવામાં સદીઓથી ચાની પત્તીઓને ઉકાળવા એ પ્રાથમિક પ્રક્રિયા રહી હતી. કમ્પ્રેસ્ડ ચામાંથી પાવડર સ્વરૂપમાં રૂપાંતર પછી વેપાર અને વહેંચણી માટેના ચાના ઉત્પાદનમાં ફરી એકવાર પરિવર્તન આવ્યું. ચીની લોકો 13મી સદીની મધ્યમાં અલગ રીતે ચા પ્રોસેસ કરવાનું શીખ્યા. ચાની પત્તીઓને શેકવામાં આવતી હતી અને ત્યાર પછી ઉકાળવા કરતાં ભૂકો કરવામાં આવતો હતો. આજની છૂટક ચા અને ઉકાળેલી ચાની પધ્ધતિનો આ પ્રારંભ હતો.
ઐતિહાસિક રીતે ચીનમાં ચાનું ઉત્પાદન દૂરના અને ઘણીવાર મુશ્કેલીથી પહોંચી શકાય તેવા પ્રદેશોમાં કરવામાં આવતી મહેનતવાળી પ્રક્રિયા હતી. આનાથી લણણી પ્રક્રિયાની આજુબાજુ ઘણી શંકાસ્પદ વાર્તાઓ અને દંતકથાઓ ઉદભવતી હતી. ઉદાહરણ તરીકે ઘણાં વર્ષો સુધી કહેવામાં આવતી એક વાર્તા એક ગામની હતી જેમાં વાંદરાઓ ચા ચૂંટતા હતાં. આ દંતકથા મુજબ, વાંદરાઓ નીચે ગ્રામજનો ઉભા રહેતા હતાં અને તેમને ટોણો મારતા હતાં. બદલામાં વાંદરાઓ ગુસ્સે થઇને ચાના પાંદડાઓ મૂઠ્ઠીમાં ભરીને ગ્રામજનો તરફ ફેંકતા હતાં.[૨૮] આજે એવા કેટલાંક ઉત્પાદનો વેચવામાં આવે છે જેને આ રીતે લણણી કરાયા હોવાનો દાવો કરાય છે, પરંતુ કોઇ ટીકાકારે આ નજરો નજર જોયું નથી અને એવું થાય છે કે કેમ તેના પર બધાને શંકા છે.[૨૯] ઘણાં વર્ષોથી વાણિજ્યિક રીતે વપરાતું ચાનું ઝાડ, ઝાડ કરતાં છોડના આકારમાં હોય છે.[૩૦] ’’વાંદારાઓએ ચૂંટેલ ચા’’ કેટલીક જાતોનું નામ હોવાની વધુ શકયતા છે. પરંતુ કેવી રીતે મેળવી તેનું વર્ણન નહિં.[૩૧]
1391માં મીંગ અદાલતે હુકમ કર્યો કે ફકત છૂટક ચાને ભેટ તરીકે સ્વીકારવામાં આવશે. પરિણામે છૂટી ચાનું ઉત્પાદન વધ્યું અને પ્રોસેસીંગની પધ્ધતિઓ આગળ વધી. મોટાભાગની ચા પૂરા-પાંદડામાં, છૂટક સ્વરૂપે અને માટીના વાસણોમાં પલાળવામાં આવેલી વહેંચવામાં આવતી હતી.
ભારત
ફેરફાર કરો
ભારત ચાની ખેતી અને ઉકાળવાની પ્રક્રિયાનો ચિકિત્સાની પરંપરાગત પધ્ધતિઓ અને વપરાશ માટેના ઉપયોગોનો લાંબો ઇતિહાસ છે. ભારતમાં હજારો વર્ષોથી ચાને ઔષધિય છોડ તરીકે ઓળખવામાં આવતો હતો. ભારતમાં ચાના વપરાશનો પ્રથમ સ્પષ્ટપણે દસ્તાવેજી પૂરાવો પ્રાચીન મહાકાવ્ય રામાયણ (સીરકા 500 BC)માં આપવામાં આવ્યો હતો સંશોધનથી જણાય છે કે ચા પૂર્વ અને ઉત્તર ભારત પ્રદેશની છે અને ત્યાં હજારો વર્ષથી તેની ખેતી થતી હતી અને વાપરવામાં આવતી હતી. આમ છતાં, બ્રિટીશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના આગમન સુધી ભારતમાં ચાનું વાણિજ્યિક ઉત્પાદન શરૂ થયું નહતું તે સમયે જમીનના વિશાળ વિસ્તારોને વિશાળ ચા ઉત્પાદન માટે તબદીલ કરવામાં આવ્યા હતા:.
દાર્જીલીંગ ચા માટે ચાઇનીઝ જાત વાપરવામાં આવે છે અને બાકી દરેક જગ્યાએ ભારતના પોતાના રાજય આસામની આસામી જાત વપરાય છે. બ્રિટીશરોએ ભારતમાં અને સિલોનમાં વાણિજ્યિક ચા વાવેતરો શરૂ કર્યા હતાં. 1824માં બર્મા અને ભારતના આસામ રાજયની વચ્ચેની સરહદને સમાંતર ટેકરીઓ પર ચાના છોડ શોધાયા હતાં. બ્રિટીશરોએ ભારતમાં 1836માં અને સિલોન (શ્રીલંકા)માં 1867માં ચાની સંસ્કૃતિની શરૂઆત કરી હતી. પ્રથમ તેઓએ ચીનમાંથી લાવેલ બિયારણો વાપર્યા હતા.[૩૨] પરંતુ પછીથી આસામના છોડમાંથી લાવેલ બિયારણો વાપરવામાં આવ્યા હતાં. તાજેતરના દશકાઓ સુધી ફકત કાળી ચા ઉત્પાદિત થતી હતી.
લગભગ સદી સુધી ભારત ચાનું ટોચનું ઉત્પાદક હતું પરંતુ 21 મી સદીમાં ચીને ટોચના ચા ઉત્પાદક તરીકે તેને ખસેડયું હતું.[૩૩] ભારતીય ચા કંપનીઓએ બ્રિટીશ બ્રાન્ડ ટેટલી અને ટાઇફૂ સહિતની અસંખ્ય પ્રતિભાવંત ચાના વિદેશી ઉધોગસાહસોને હસ્તગત કર્યા છે.[૩૩] વિશ્વભરમાં ભારત ચાનું સૌથી મોટું વપરાશકર્તા છે. ભારતમાં માથાદીઠ વપરાશ દર વર્ષે વ્યકિતદીઠ હળવો 750 ગ્રામ રહેછે.[૩૩] ઘણી વિશાળ કંપનીઓ ઉદભવી છે. જેમાં ’’ગોલ્ડન ટીપ્સ ટી કંપની’’ પણ છે. અને અન્ય ઘણી બ્રાન્ડસ છે જે દાર્જીલિંગ ચામાં ખાસ ધ્યાન આપે છે. અને દાર્જિલિંગમાં પ્રવાસન પર ભાર મૂકે છે કે જે ચા માટે પ્રખ્યાત મહત્વના સુંદર સ્થળોમાનું એક છે.
જાપાન
ફેરફાર કરો
લગભગ છઠ્ઠી સદીમાં જાપાનમાં ચાનો વપરાશ ફેલાયો.[૩૪] ચીનની સંસ્કૃતિ વિશે જાણવા ત્યાં મોકલાયેલ જાપાનીઝ પાદરીઓ અને દૂતો જાપાનમાં ચા લાવ્યા ત્યારે તે ધાર્મિક વર્ગોનું પીણું બની. પ્રાચીન રેકોર્ડીંગ સૂચવે છે કે ચા બિયારણનો પ્રથમ જથ્થો 805માં Saichō (最澄, 767-822)નામના પાદરી લાવ્યો હતો અને 808માં Kūkai (空海, 774-835) નામનો પાદરી લાવ્યો હતો. જયારે જાપાનીઝ સમ્રાટEmperor Saga (嵯峨天皇) ચાના છોડ ઉગાડવાને પ્રોત્સાહન આપ્યું ત્યાર પછી તે રાજવી વર્ગોનું પીણું બની. ચીનમાંથી બિયારણ આયાત કરવામાં આવ્યા હતાં અને જાપાનમાં ખેતી શરૂ થઇ હતી.
1191માં પ્રખ્યાત ઝેન પાદરી કયોટોમાં ફરી ચાના બિયારણો લાવ્યા હતાં.Eisai (栄西, 1141-1215) પાદરી મ્યો શોનીનને ચાના કેટલાક બિયારણો આપવામાં આવ્યા હતાં જે ઉજી ચા માટે પાયારૂપ બન્યા હતા: જાપાનમાં ચાની વિશિષ્ટતા અંગેનું સૌથી જૂનું પુસ્તકKissa Yōjōki (喫茶養生記, How to Stay Healthy by Drinking Tea) ઇસાઇ ધ્વારા જાપાનમાં લાવવામાં આવ્યું હતું. તેની ચીનની બીજી અને છેલ્લી મુલાકાત પછી 1211માં બે ભાગવાળું પુસ્તક લખવામાં આવ્યું હતું. પ્રથમ વાકય છે ’’ચા અંતિમ માનસિક અને ઔષધિય ઉપાય છે અને તેમાં વ્યકિતના જીવનને વધુ સંપૂર્ણ અને યોગ્ય બનાવવાની ક્ષમતા છે’’ હેઇઅન સમયગાળા પછી રાજકીય મહત્વ મેળવેલા યોધ્ધાઓના વર્ગને વપરાશ માટે ચા શરૂ કરવામાં પણ ઇસાઇ કડી રૂપ હતો.
લીલી ચા જાપાનમાં શિષ્ટ લોકોમાં પ્રમુખ બની. મધ્યમવર્ગ અને બૌધ્ધ પાદરી તમામ માટેનું સમાન પીણું બની. ઉત્પાદન વધ્યું અને ચા સહેલાઇથી મેળવવામા વધારો થયો. જો કે ત્યારે પણ આ હક્ક મોટેભાગે ઉપરી વર્ગો ધ્વારા ભોગવવામાં આવતો હતો. 15 મી સદીમાં ચીનમાંથી અર્ધ-ધાર્મિક સામાજિક રિવાજ તરીકે બૌધ્ધિઓએ જાપાનમાં ચા નો ઉત્સવ શરૂ કર્યો હતો. (94) સાધુના અસલ માર્ગદર્શન હેઠળ ઝેન બૌધ્ધિ સાધુઓ ધ્વારા કેટલીક સદીઓ પછી આધુનિક ચા ઉત્સવ વિકસાવાયો હતો.Sen no Rikyū (千 利休, 1522-1591) હકીકતમાં સામંતશાહીની કૂટનીતિમાં પીણા અને તેની આજુબાજુના ઉત્સવે અગત્યની ભૂમિકા ભજવી હતી.
1738માં સોએન નાગાતાની એ જાપાનીsencha (煎茶) લગભગ સેકેલ ચાને વિકસાવી હતી જે લીલી ચાનું આથવ્યા વગરનું રૂપ છે. આજે જાપાનમાં તે સૌથી વધુ લોકપ્રિય છે. 1835માં કાહેઇ યામામોટોએgyokuro (玉露) લણણી પહેલાનાં અઠવાડિયાઓ દરમિયાન ચાના ઝાડને છાંયો આપીને શબ્દશઃ જવેલ ડયુ જાત વિકસાવી હતી. મેઇજી સમયગાળાને અંતે (1868-1912), લીલી ચાના યાંત્રિક ઉત્પાદનની શરૂઆત થઇ હતી જેણે હાથ બનાવટની ચાની જગ્યા લીધી.
કોરીયા
ફેરફાર કરો
વડીલોપાર્જિત ભગવાને ચા આપવાનો દસ્તાવેજી પુરાવો દર્શાવતો પ્રથમ ઐતિહાસિક રેકર્ડ, 661ના વર્ષમાં થતી એક ધાર્મિક વિધિનું વર્ણન કરે છે. જેમાં ગ્યુમગ્વાન ગયા કિંગડમ (42-562)ના સ્થાપકસુરો રાજાના આત્માને ચાનો નૈવેધ કરવામાં આવે છે. ગોરયો વંશ (918-1392)માંથી મેળવેલ રેકર્ડ દર્શાવે છે કે પૂજનીય સાધુઓને બૌધ્ધી મંદિરોમાં ચાનો નૈવેધ કરવામાં આવતો હતો.
જોશોન ડાયનેસ્ટી(1392-1910) દરમિયાન રાજવી યી કુટુંબ અને ઉમરાવો સાદી ધાર્મિકવિધિ માટે ચાનો ઉપયોગ કરતા હતાં. ’’ડે ટી રાઇટ’’ દિવસ દરમ્યાનની સામાન્ય ઉત્સવ હતો જેમાં વિશિષ્ટ પ્રસંગો માટે ’સ્પેશ્યલ ટી રાઇટસ’ અનામત રાખવામાં આવતા. જોસોન વંશના અંત સુધીમાં સામાન્ય માણસો આ વલણમાં સામેલ થયાં અને વકીલોપાર્જિત ધાર્મિક વિધિ માટે ચા વાપરવા લાગ્યા અને ઝુ કસીના ટેકસ ફોર્માલીટીઝ ઓફ ફેમીલીના આધારે ચાઇનીઝ ઉદાહરણને અનુસરવા લાગ્યાં.
માટીના વાસણો સામાન્ય હતા. જેમાં સીરામીક વધુ વાર વપરાતું, મોટેભાગે પ્રાંતીય ભઠ્ઠીઓમાં બનાવવામાં આવતાં, ભાગ્યેજ પોર્સેલીન વપરાતું, ડ્રેગન્સ સાથેના બાદશાહી પોર્સેલીન ભાગ્યેજ વપરાતાં હતાં. ચાના ઉત્સવોમાં વપરાતી સૌથી અગાઉના પ્રકારની જાત ભાર આપીને દબાવીને બનાવેલ કાળી ચાની કેક હતી જે હજુ પણ ચીનમાં લોકપ્રિય વર્ષો જુની પુ-એર ચા ને સમાન હતી તેમ છતાં બૌધ્ધિ સાધુઓએ ચાના છોડને આપેલ મહત્વથી તેઓ કોરિયામાં ચાની વધુ નાજુક શ્રેણીઓ લાવ્યાં અને ચાનો ઉત્સવ લાવ્યાં. લીલી ચા, ’’ચકસોલ’’ અથવા ’’ચુગ્નો’’ મોટાભાગે વારંવાર પીરસવામાં આવતી હતી. તેમ છતાં, વર્ષના જુદા જુદા સમયે ’’બ્યોકસોરયુંગ’’ ચુન્હાચુન, વુજોન, જકસોલ, જુકરો, ઓકચોન જેવી અન્ય ચા તેમજ દેશી ક્રીસન્યેજામ ચા, પર્સોમોન લીફ ચા અથવા મગવોર્ટ ચા પીરસવામાં આવે છે.
તાઇવાન
ફેરફાર કરોતાઇવાન ઉલોંગ ચા, લીલીચા અને ઘણી પશ્ચિમ પ્રકારની ચા બનાવવા માટે પ્રખ્યાત છે. બબલ ટી અથવા ’’ઝેન જુનૈ ચા’’ (મેન્ડેરીયન 珍珠奶茶) એ કાળી ચા છે જેની સાથે ગળ્યું બનાવેલ કન્ડેન્સ્ડ દૂધ અને ટેપીઓકા મિશ્ર કરવામાં આવે છે. આ ટાપુ પશ્ચિમના નિવાસીઓને ઘણી સદીઓ સુધી ફોર્મોસા એટલે કે પોર્ટુગીઝ લા ફોર્મોસા અથવા ’’સુંદરટાપુ’’નું ટુંકું રૂપ તરીકે ઓળખાતો હતો અને તાઇવાનમાં ઉગાડવામાં આવતી ચાને ઘણીવાર તેનાથી ઓળખવામાં આવે
થાઈલેન્ડ
ફેરફાર કરોથાઇલેન્ડમાં થાઇ ચા અથવા ’’ચા-યેન’’થાઈ: ชาเย็น સખ્તપણે ઉકાળેલ કાળી ચા (પૂર્વ એશિયામાં ’’લાલ ચા’’) માંથી તૈયાર કરાતું પીણું છે. તેના અન્ય ઘટકોમાં ઉમેરાતું ઓરેન્જ બ્લોસમ પાણી, સ્ટાર અનાઇસ, છુદેંલાં આંબલીના બિયારણ અથવા લાલ અને પીળાફૂડ કલર અને કયારેક મસાલાઓ પણ છે. આ ચાને ખાંડ અને કન્ડેન્સ્ડ દૂધથી ગળ્યું બનાવવામાં આવે છે.
સામાન્ય રીતે, થાઇ લોકો સવારમાં ગરમ થાઇ ચા પીવે છે જે તેઓ મોટાભાગના થાઇ લોકો ધ્વારા કહેવાતા યૌ જા ગ્વાઇ અથવા પા-ટોંગ-કો (થાઇ: ปาท่องโก๋) સાથે પીવે છે.
થાઇ ગરમ ચા (થાઇ ชาร้อน, ચા-રોન) થાઇ ચા ગરમ પીરસવામાં આવે છે.
ઘેરી થાઇ ગરમ ચા (થાઇ ชาดำ ร้อน, ચા-ડમ-રોન) થાઇ ચા દૂધ વગર ગરમ પીરસવામાં આવે છે
તુર્કી
ફેરફાર કરો
તુર્કી પરંપરાગત રીતે વિશ્વમાં સૌથી મોટા ચા ઉત્પાદકોમાંનું એક છે તુર્કીની કાળી ચા તુર્કીમાં સૌથી વધુ લોકપ્રિય પીણું છે જેટર્કીશ કોફી કરતાં પણ વધુ લોકપ્રિય છે.
વિયેટનામ
ફેરફાર કરોહમણાં સુધી એશિયાના મુખ્ય વિસ્તારની બહાર વિયેટનામી લીલી ચા મોટેપાયે અજાણી હતી. હમણાં સુધી એશિયાના મુખ્ય વિસ્તારની બહાર વિયેટનામી લીલી ચા મોટેપાયે અજાણી હતી. ચાને નવી નિકાસ પ્રવૃત્તિઓથી બહારના દેશોમાં કેટલીક વિશિષ્ટ વિયેટનામી ચામાં લોટસ ટી અને જસ્મીન ચા નો સમાવેશ થાય છે. વિયેટનામ પણ થોડી માત્રામાં ડાળી અને ઉલોંગ ચા ઉત્પાદન કરે છે. વિયેટનામી ચા, ઘર ’રિટ્રિટસ’ તરીકે ઓળખાતા ઘણાં વિસ્તારોમાં ઉત્પાદિત થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે 18મી સદીના અંતે જયાં પ્રાચીન રુઓંગ ઘરોનો સમૂહ આવેલ છે તે લામડોંગ હાઇલેન્ડસના ઘટ ચાના વનો વચ્ચે આવેલા છે.
ચા વિશ્વમાં પ્રસરે છે
ફેરફાર કરો
વધુ પ્રાશ્યાત્ય લખાણોમાં અરેબિયન મુસાફરના નિવેદનમાં ચાની સૌથી અગાઉની નોંધ જોવા મળે છે કે 879ના વર્ષ પછી કેન્ટોનમાં આવકનો મુખ્ય સ્ત્રોત મીઠા અને ચા પર ડયુટીનો હતો. માર્કો પોલોએ ચાના કરવેરાની આપખુદી બુધ્ધિ માટે ચાઇનીઝ નાણાંમંત્રીનું નિવેદન નોંધેલ છે. મુસાફરો ગોવાની રામુસીઓ (1559), એલ.અલ્મેડા (1576), મફેઇ (1588), અને ટીકસીરા (1610) એ પણ ચાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. 1557માં પોર્ટુગલે મકાઉમાં વેપારી બંદર સ્થાપ્યું હતું અને ચાઇનીઝ પીણું ’ચા’ નો શબ્દો ઝડપથી ફેલાયો હતો પરંતે તેઓ ઘરે નમૂના લાવ્યાનો કોઇ ઉલ્લેખ નથી. 17મી સદીની શરૂઆતમાં ડચ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના જહાજે ચીનમાંથી એમ્સ્ટરડમમાં પ્રથમ લીલી ચાના પાંદડાઓ લાવ્યા હતાં. સુધીમાં ફ્રાન્સમાં ચા ઓળખાતી હતી. 1648 આજુબાજુ પેરિસમા તેણે લોકપ્રિયતાનો ટુંકો સમયગાળો જોયો. રશિયામાં પણ ચાનો ઇતિહાસ સતરમી સદી સુધી પાછળ લઇ જઇ શકાય છે. ચીન ધ્વારા 1618માં ઝાર માઇકલ 1ને ભેટ તરીકે પ્રથમ ચા ઓફર કરવામાં આવી હતી. રશિયન એમ્બેસેડરે પીણું પ્રયત્ન કર્યું હતું, તેણે તેની દરકાર કરી ન હતી અને ઓફર નકારી હતી જેનાથી રશિયામાં ચાની શરૂઆતમાં પચાસ વર્ષોનો વિલંબ થયો હતો. 1689માં વર્ષ ભર મુસાફરી કરતા હજારો ઉંટનો વણઝાર મારફતે ચીનમાંથી રશિયામાં ચા નિયમિતપણે આયાત થતી હતી અને તે સમયે કિંમતી ચીજ ગણાતી હતી. જર્મન એપોથેકેરીસમાં 1657 સુધીમાં ચા પ્રગટ થઇ હતી પરંતુ તેને ઓસ્ટફીસલેન્ડ જેવા દરિયાકાંઠાના વિસ્તારો સિવાય વધુ આદરભાવ મળ્યો ન હતો.[૩૫] ઇગ્લેંડમાં 1650માં જાહેરમાં ચા પ્રથમ જોવા મળી હતી ત્યારે તેની કોફી હાઉસ મારફતે શરૂઆત થઇ હતી. ત્યાંથી તેની અમેરિકામાં બ્રિટીશ કોલોનીઓમાં અને અન્ય જગ્યાએ શરૂઆત થઇ હતી.
યુનાઇટેડ કિંગડમ
ફેરફાર કરો-2008-07-06.jpg)
1960ના દસકામાં બ્રિટનમાં ચાની આયાત કરવાની શરૂઆત કિંગ ચાલ્સ IIના પોર્ટુગીઝ રાજકુમારી કેથરીન ઓફ બ્રેગેન્ઝા સાથે લગ્નથી થઇ હતી.જે કોર્ટમાં ચા પીવાની ટેવ લાવી હતી.[૩૬] તેજ વર્ષે 25મી સપ્ટેમ્બરે સેમ્યુઅલ પેપિસે તેની ડાયરીમાં નોંધ્યું હતું કે ’’મેં ચાના કપ માટે મોકલ્યો હતો (ચીની પીણું) જેને મેં કદી અગાઉ પીધી ન હતી’’[૩૭] તે શકય છે કે શરૂઆતની આયાત એમ્સ્ટરડમ મારફતે અથવા પૂર્વી બોટના ખલાસીઓ ધ્વારા થઇ હતી.[૩૬]
નિયમીત વેપાર ગુઆંગઝાઉ(કેન્ટોન)માં શરૂ થયો હતો.[૩૬] બે મોનોપોલી ધ્વારા વેપાર નિયંત્રીત કરાતો હતો. ધ ચાઇનીઝ હોંગ્સ (ટ્રેડીંગ કંપનીઓ) અને બ્રિટીશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની.[૩૬] હોંગ્સે ’ધ ટી મેન’ પાસેથી ચા મેળવી હતી જેની જયાં ચા ઉગાડાતી હતી તે પર્વતો અને પ્રાંતોમાં વિસ્તૃત પૂરવઠા શ્રુંખલા હતી.[૩૬]
ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની ઘણા ઉત્પાદનો પાછા લાવી હતી જેમાંની ચા એક હતી પણ તે સૌથી વધુ સફળ વસ્તુમાંની એક હતી.[૩૬] શરૂઆતમાં તેને ઔષધી પીણા અથવા ટોનિક તરીકે ઉત્તેજન આપવામાં આવ્યું હતું.[૩૬] સત્તરમી સદીના અંત સુધીમાં ચાને પીણા તરીકે પીવામાં આવતી હતી જો કે મુખ્યત્વે ઉમરાવશાહી ધ્વારા લેવામાં આવતી હતી.[૩૬] 1960માં કોઇએ આગાહી કરી નહિં હોય કે 1750 સુધીમાં ચા રાષ્ટ્રીય પીણું બનશે.[૩૬] ઇસ્ટ ઇન્ડિઝમાંથી પરત કાર્ગો માટેની જરૂરીયાત એ ચાના વિશાળ વેપારનું ઉદભવસ્થાન હતું. વેપારી જહાજો બ્રિટનમાં ઉત્પાદિત કાપડ ભારત અને ચીનમાં પહોંચાડતા હતા પરંતુ તે ખાલી અથવા અંશતઃ ભરેલા પાછા ફરતા હતાં. આ સમસ્યાને ઉકેલવા ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ બ્રિટનમાં સામાન્ય લોકોમાં ચાને લોકપ્રિય બનાવવા અને તેને વાજબી પરત કાર્ગો તરીકે વિકસાવવા જુસ્સાદાર જન સંપર્ક અભિયાન શરૂ કર્યું હતું.
1690થી 1750ના સમયગાળા દરમિયાન ચાની આયાત અને વેચાણમાં વૃધ્ધિ, શેરડીની ખાંડના આયાત અને વેચાણમાં વધારાથી નજીકથી જોઇ શકાય છે કારણ કે બ્રિટીશરો ફકત ચા નહિં પરંતુ મીઠી ચા પીતા હતાં.[૩૬] આમ, બ્રિટનના બે વેપારી ત્રિકોણ; બ્રિટન, આફ્રિકા અને વેસ્ટ ઇન્ડિઝને આવરી લેતાં પ્રદેશમાંથી ખાંડ અને બ્રિટન, ભારત અને ચીનને આવરી લેતા ત્રિકોણમાંથી ચાના સ્ત્રોત હતા.[૩૬]
બ્રિટને ચીનને તેની ચા માટે ચુકવણી કરવી પડતી હતી પરંતુ ચીનને બ્રિટીશ વસ્તુઓની ઓછી જરૂર હતી, મોટાભાગની ચુકવણી ચાંદીની લગડીથી થતી હતી. જો કે ચાઇનીઝને ચાંદીને જરૂર ન હતી છતાં પણ પ્રથમ કેટલાંક ચાઇનીઝ ચાના જથ્થા માટે ચુકવણીની રકમ તરીકે ચાંદીને ચીનની સરકારે અંતે સ્વીકારી હતી.[સંદર્ભ આપો]ચાના વેપારના ટીકાકારો આ સમયે આવી સોના-ચાંદીના નુકશાનથી બ્રિટનની સંપત્તિને થતા નુકશાન પર ધ્યાન દોરતાં હતાં.[૩૬] વિકલ્પ તરીકે બ્રિટને ભારતના પરંપરાગત એવા કપાસ ઉગાડતા પ્રદેશમાં અફીણનું ઉત્પાદન કરવાનું શરૂ કર્યુ. ચીનમાં ગેરકાયદેસર હોવા છતાં 1781માં વિશાળમાત્રામાં બ્રિટીશ અફીણની આયાત શરૂ થઇ અને 1821 અને 1837 વચ્ચે આયાતમાં પાંચગણો વધારો થયો. ચાઇનીઝ સમાજમાં આ કેફી દ્રવ્ય વ્યાપકપણે ફેલાય ત્યાં સુધી આ સમસ્યાને કવીંગ સરકારે મોટેભાયે અવગણી હતી.
ચાઇનીઝ યુવાપેઢીમાં કેફી દ્રવ્યની માંગથી બ્રિટીશરોએ અફીણ યુદ્ધ્પછી કેટલીક સંધિઓના ભાગરૂપે અફીણને બદલે ચાનો વેપાર કરવા ચીનને દબાણ કર્યું હતું. ચાઇનીઝ ચા પર તેના આધારપણાને ટાળવાના અન્ય પ્રયાસરૂપે ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ સ્કોર્ટટશ બોટનિસ્ટ રોબર્ટ ફોરચ્યુનને ચીનના ચાના છોડ ચોરવા અને દાણચોરી કરવા ચીન મોકલ્યો હતો જે ભારતમાં લાવવામાં આવ્યા હતાં અને 19 મી સદીના અંતે તે પુખ્ત થયા હતાં અને તેમાં ભારતીય ચા પેદા થઇ હતી.
બ્રિટનના વૈશ્વિક્ વેપારમાં ચા ખૂબ અગત્યની વસ્તુ બની હતી જેણે અઢારમી સદીના અંતે બ્રિટનના વૈશ્વિક પ્રભુત્વમાં ફાળો આપ્યો હતો. આજે ચા ને ’’બ્રિટીશપણા’’ ના પ્રતીક તરીકે જોવામાં આવે છે. પરંતુ કેટલાક તેને જૂના બ્રિટીશ કોલોનીયાલીઝમ તરીકે પણ જુએ છે.[૩૬]
બેઇજીંગમાં પેરાલીમ્પીક હેન્ડઓવરના લંડન 2012 ભાગમાં ચાનો રોજીંદાપણાના ભાગ તરીકે સમાવેશ કરાયો હતો.[૩૮] ચીન અને પૂર્વીય દેશોથી બ્રિટનમાં ચા અલગ રીતે લેવામાં આવે છે. જેમાં 90%થી વધુ વપરાતી ચા કાળી ચા હોય છે જે દૂધ સાથે તેમજ હવે પૂર્વીય દેશોમાં ચા બનાવવાની લોકપ્રિય રીતથી વધુ લોકપ્રિય એવી ટીબેગ્સ સાથે બનાવવામાં આવે છે.
2009ના રોજ UK બે વાણિજ્યિક વાવેતરોનું ગર્વ લઇ શકે છે, એક કોર્નવોલમાં આવેલ ટ્રેગોથનાન એસ્ટેટની માલિકીનું અને તેનાથી થોડું વધું ઉત્તરી દિશામાં પેમ્બ્રોકેશાયર, વેલ્શમાં પેમ્બ્રોકેશાયર ટી કંપની માલિકીનું એક વાવેતર.
યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ
ફેરફાર કરોહજુ સુધી કોફી વધુ લોકપ્રિય છે ત્યારે ભોજન સાથે અને તાજગી આપનાર પીણા તરીકે મોટાભાગની વસ્તી ધ્વારા ગરમ ઉકાળેલી કાળી ચા વાપરવામાં આવે છે. તે જ રીતે, દરેક જગ્યાએ આઇસ્ડ ટી વાપરવામાં આવે છે. દક્ષિણી રાજ્યોમાં મીઠી ચા જે કૃત્રિમ સ્વીટનર અથવા વિશાળ માત્રામાં ખાંડ નાખીને મીઠી અને ઠંડી કરવામાં આવી હોય તેનો રિવાજ છે. દક્ષિણની બહાર, કયારેક મીઠી ચા મળે છે. પરંતુ મુખ્યત્વે તે સાંસ્કૃતિક હિજરત અને વેપારીકરણને કારણે જોવા મળેછે.[સંદર્ભ આપો]
1993-2008 સુધીનાં વર્ષોમાં અમેરિકન વિશિષ્ટ ચા બજાર ચાર ગણું વધું છે જે હવે વર્ષે $ 6.8 અબજનું છે.[૩૯] વધુ સારી કોફી અને વધુ સારા દારૂના વલણની જેમ જ આ અદભુત વધારો અંશતઃ રીતે વેપાર કરવા ઇચ્છતા ગ્રાહકોને કારણે હતો. આ સમયગાળા દરમિયાન સ્પેશીયાલીટી ટી હાઉસીઝ અને છૂટક વિક્રેતાઓ પણ પ્રગટ થવાનું શરૂ કર્યું.[૪૦]
ધ બોસ્ટન ટી પાર્ટી બ્રિટીશ સરકાર સામે અમેરિકન કોલોનીસ્ટ ધ્વારા વિરોધનું કૃત્ય હતું જેમાં તેઓએ બોસ્ટન હાર્કરમાં બ્રિટીશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના જહાજોમાંથી ચાના ઘણાં ખોખાઓનો નાશ કર્યો હતો. 16 ડિસેમ્બર, 1773 ગુરૂવારના રોજ થયેલા આ બનાવને બ્રિટીની ગેરમાન્યતાના મહત્વના મુદ્દા તરીકે જોવામાં આવ્યો હતો જેણે અમેરિકન ક્રાંતિની શરૂઆત કરવામાં મદદ કરી હતી.[૪૧]
દક્ષિણ ભારતમાં ચાના બગીચા
ફેરફાર કરોમુન્નાર
મુન્નારથી 41 કિ.મી.(1 કલાક) દૂર ટોપ સ્ટેશનને યોગ્ય રીતે નામ આપવામાં આવ્યું છે કારણ કે તે ભારતમાં સૌથી ઉંચા ચાના વાવેતરનું ઘર છે. તે કેરળ અને તામિલનાડુ વચ્ચેની રાજય સરહદ પર આવેલ છે અને ફરતી લીલીછમ ટેકરીઓનું અતૂટ વિશાળતાવાળું દ્દશ્ય આપે છે.
શ્રીલંકા/સિલોન
ફેરફાર કરો
શ્રીલંકા તેની ઉંચી ગુણવત્તાની ચા માઠે અને ચીન, ભારત અને કેન્યા (નીચે ચાર્ટ જુઓ) પછી વિશ્વભરમાં ચોથા સૌથી મોટા ચા ઉત્પાદન કરતા રાષ્ટ્ર તરીકે પ્રખ્યાત છે તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે 9% ઉત્પાદન હિસ્સો ધરાવે છે. ચાના વાવેતર હેઠળનો જમીનનો કુલ વિસ્તાર અંદાજે 187309 હેકટર આકારવામાં આવ્યો છે.[સંદર્ભ આપો]
બ્રિટીશરોએ શરૂ કરેલ વાવેતરો 1960ના દસકામાં શરૂઆતમાં સરકારે કબજે કર્યા હતાં પરંતુ તેનું ખાનગીકરણ થયું છે અને હવે તેને વાવેતર કંપનીઓ ચલાવે છે જેઓ અમુક ’એસ્ટેટ’ અથવા દરેક વાવતેરની માલિકી ધરાવે છે.
સિલોનની ચાને 3 જુથમાં વહેંચવામાં આવે છે. અપકંટ્રી, મીડકંટ્રી અને લોકંટ્રી ચા, તે જે જમીન પર ઉગાડવામાં આવે છે તેની ભૂગોળને આધારે છે.[૪૨]
આફ્રિકા અને દક્ષિણ અમેરિકા
ફેરફાર કરોઆફ્રિકા અને દક્ષિણ અમેરિકામાં તાજેતરમાં દસકાઓમાં ચાના ખૂબ જ વધુ ઉત્પાદન જોવા મળ્યું છે અનુક્રમે યુરોપ અને ઉત્તર અમેરિકામાં નિકાસ માટે મોટાભાગે વપરાતી ચા વિશાળ એસ્ટેટમાં ઉત્પાદિત કરવામાં આવે છે અને મોટેભાગે નિકાસની બજારોમાંથી ચાની કંપનીઓની માલિકીની હોય છે. લગભગ તમામ ઉત્પાદન મૂળભૂત મોટી-બજાની ચાનું હોય છે. જે ક્રશ, ટીઅર, કર્લ પધ્ધતિથી પ્રોસેસ કરાય છે. ચીન અને ભારત પછી હવે કેન્યા ત્રીજો સૌથી મોટો વૈશ્વિક ઉત્પાદક (નીચે આંકડાઓ છે) છે અને હવે યુનાઇટેડ કિંગડમને સૌથી વધુ ચા નિકાસ કરનાર છે. ચિલીમાં પણ ચાનો વધુ વપરાશ થાય છે.[સંદર્ભ આપો] દક્ષિણ આફ્રિકામાં કેમેલીયા સીનેન્સીસ નહિં તેવું પીણું રુઇબોસ લોકપ્રિય છે. દક્ષિણ અમેરીકામાં યેરબા મેટ જે રસ છે તે લોકપ્રિય છે.
યુરોપ
ફેરફાર કરોયુરોપીયન વાવેતર ફકત ચા ગોરેઆના, રીબીરા ગ્રાન્ડ, સાઓ મીગેલ, એઝોરેસ છે. ગ્રીસમાં ખૂબ જ લોકપ્રિય અને સામાન્ય ચા સીડેરિટીસ (આયર્નવોર્ટ) પર્વતોમાં ઉગે છે. ’માઉન્ટેન ટી’ અને શેફર્ડસ ટી’ ના નામે પણ ઓળખાય છે.
આરોગ્ય ઉપર અસર
ફેરફાર કરોચાના આરોગ્યલક્ષી ફાયદાઓનો મુદ્દા ઘણાં પ્રશંસકો અને ટીકાકારોમાં વિવાદાસ્પદ છે. પબ મેડ પર સંદર્ભ કરેલ જર્નલમાંથી એક લેખ જણાવે છેઃ
કેન્સર અને હદય તેમજ રક્તવાહિનીઓના રોગોના નિવારણમાં ચાના વપરાશની શકય લાભકારી અસરો પશુ મોડલમાં દર્શાવવામાં આવી છે અને કૃત્રિમ અભ્યાસોમાં સૂચવવામાં આવી છે. જો કે આવી લાભકારી અસરો ખાતરીપૂર્વક રીતે માણસોમાં દર્શાવવામાં આવી નથી. કેટલાંક અભ્યાસોમાં લાભકારી અસરો દર્શાવવામાં આવી છે. પરંતુ અન્યમાં દર્શાવવામાં આવી નથી. જો આવી લાભકારી અસરો માણસોમાં હયાત હોય તો તેઓ નરમ રહે અન્ય ઘણાં જીવનશૈલી- સબંધી પરિબળો પર આધાર રાખે અને કેટલીક વસ્તીમાં ગુંચવતા પરિબળોથી ઢંકાઇ જાય તે શકય છે. અન્ય ચિંતા એ છે કે એનીમલ મોડેલમાં રોગ-નિવારણ અસરો દર્શાવવા માટે જરૂરી ડોઝ કરતાં માણસો ધ્વારા વપરાતી ચાની માત્રા ઘણી ઓછી છે. રોગ નિવારણ માટે ચાના ઉંચા મિશ્રણના વપરાશમાં સાવચેતી રાખવી જોઇએ. ચા વધુ માત્રામાં લેવાથી પોષક અને અન્ય સમસ્યાઓ થાય છે, જો કે ચાના વપરાશની નુકશાનકારક અસરો અંગે કોઇ નકકર માહિતી ન હોવા છતાં કેફીનના પ્રમાણને અને ટી પોલીફેનોલ્સની મજબૂત બાંધતી પ્રવૃત્તિઓને કારણે આ સમસ્યાઓ ઉદભવે છે. લીલી અને કાળી ચાની જૈવિક અસરો સમજાવવા અને શકય આરોગ્ય- લાભકારી અસરો માટે ચાના વપરાશની ન્યુનતમ માત્રા નકકી કરવા વધુ સંશોધન જરૂરી છે.
સારાંશમાં, ચાના આરોગ્યલક્ષી ફાયદાઓ પશુ પરના અભ્યાસોમાં જોવા મળ્યા છે પરંતુ તે માણસો ધ્વારા નિયમિતપણે વપરાતા ડોઝથી ઘણાં વધુ ડોઝથી જોવા મળે છે જે ડોઝના સ્તરો આરોગ્ય માટે હાનિકારક સાબિત થઇ શકે.
ચા માટે સૂચિત સંભવિત આરોગ્યલક્ષી કેટલાંક ફાયદાઓ નીચે મુજબના ઉતારામાંથી સંક્ષિપમાં આપેલા છે.
ચાના પાંદડાઓ 700થી વધુ રસાયણો ધરાવે છે જેમાંના માનવીના આરોગ્યને નજીકથી સંબંધિત ઘટકો ફલેવેનોઇડસ, એમીનો એસિડસ, વિટામીન્સ (C, E અને K), કેફીન અને પોલીસેકરીડસ છે. વધુમાં, તાજેતરમાં ચા પીવાને માનવ શરીરના સેલ-મીડીયેટેડ રોગચેપમુકત કરતા કાર્ય સાથે સાંકળવાનું સાબિત થયું છે. લાભપ્રદ ઇન્ટેસ્ટીનલ માઇક્રોફલોરા સુધારવામાં ચા અગત્યની ભુમિકા ભજવે છે. તેમજ આંતરડાના ગોટાળાઓ સામે રોગ ચેપમુકત શકિત પૂરી પાડે છે. ચા ફલોરીનની હાજરીને કારણેદાંતના સડાને પણ રોકે છે. લોહીનું દબાણ સામાન્ય કરવામાં, ચરબી ઘટાડતી પ્રક્રિયામાં, ધમની-હદયના રોગોના નિવારણમાં અને બ્લડ-ગ્લુકોઝ પ્રવૃતિ ઘટાડીને ડાયાબીટીશના નિવારણમાં ચાની ભૂમિકા સુસ્થાપિત છે. ચા જુદા-જુદા ગ્રામ-પોઝિટિવ અને ગ્રામ નેગેટિવ માનવ પેથોજેનીક બેકટેરીયા સામેની જંતુનાશક અને જંતુ સંગ્રહ પ્રવૃતિઓ પણ ધરાવે છે. લીલી અને કાળી ચા બંનેના રસ અસંખ્ય એન્ટીઓકિસડેન્ટ ધરાવે છે. જેમાં મુખ્યત્વે કેચીન્સ હોય છે જે એન્ટી-કાસીનોજેનીક, એન્ટી મુટાજેનિક અને એન્ટી-ટુમોરિક ગુણધર્મો ધરાવે છે.
1993માં પૂરા થયેલા 11000 સ્કોટિશ પુરુષો અને સ્ત્રીઓના વિશાળ અભ્યાસ કે જે 1999માં પ્રસિધ્ધ થયો હતોઢાંચો:Harvtxt તેમાં જણાવાયું હતું કે ચાના નિયમિત વપરાશથી ધમનીના રોગોના જોખમમાં વધારો થયો હતો જો કે તે ગુંચવી નાખતા પરિબળો સાથે એડજસ્ટમેન્ટ પછી અદ્દશ્ય થયું હતું (ઉંમર અને વ્યાવસાયિક સ્થિતિ)
IARCની યાદી ચાને ગ્રૃપ 3 કાર્સીનોજેન્સ હેઠળની જણાવે છે કારણ કે ઉંદરોની ચામડી નીચે કાળી ચાના દ્રાવણ દાખલ કરવાથી તેમાં કેન્સર જેવી વૃધ્ધિ જોવા મળી હતી. આમ છતાં, ચા તે જ રીતે વપરાશથી માનવોને અસર કરે છે તે સાબિત કરવાનું શકય નથી.[૪૩]
અન્ય ભાષાઓમાં વ્યુત્પતિશાસ્ત્ર અને મૂલક-સગપણ
ફેરફાર કરોચા માટેનો ચાઇનીઝ અક્ષર 茶 છે. પરંતુ જુદી જુદી ચાઇનીઝ બોલીઓમાં તેને જુદી જુદી રીતે ઉચ્ચારવામાં આવે છે. વિશ્વભરમાં અન્ય ભાષાઓમાં બે ઉચ્ચારોએ તેમનો માર્ગ કર્યો છે.[૪૪] એક સામાન્ય ઉચ્ચાર tê છે. જે હોકિકએન બોલીમાંથી આવે છે જેને તાઇવાનના ફુજીઅન પ્રાંતમાં અને ઇન્ડોનેશિયા મલાયા અને સિંગાપોરના દેશનિકાલ પામેલા ચાઇનીઝ ધ્વારા બોલવામાં આવે છે. એકવાર પશ્ચિમ યુરોપીયન વેપારીઓના સંપર્કનું મુખ્ય કેન્દ્ર હતું. તે ઝીયામેન (અમોય) બંદરની આજુબાજુ બોલાતી એમોય મીનમનાન બોલીમાંથી ખાસ કરીને તે પશ્ચિમમાં પહોંચ્યો હતો. આ માટેના જુના શબ્દો 梌 (tú)અથવા 荼 (ta)માંથી આ ઉચ્ચાર આવ્યાનું માનવામાં આવે છે. અન્ય સામાન્ય ઉચ્ચાર chá, છે જે ગુઆન્ઝુ (કેન્ટોન), હોંગકોગ, મકાઉની આજુબાજુ અને દરિયાપારના ચાઇનીઝ સમુદાયોમાં બોલવામાં આવતી કેન્ટોનીઝ બોલી અને ઉત્તરી ચીનની મેન્ડેરીન બોલીમાં વપરાય છે. આ શબ્દ પ્રાચીન સમયમાં ચાની પ્રથમ ભરપુર પાકને વર્ણવવા વપરાતો હતો. અન્ય બીજો જુદો ઉચ્ચાર zu છે જે શાંઘાઇ આજુબાજુ બોલાતીવુ બોલીમાં વપરાય છે. કોરિયા અને જાપાનમાં ચા માટેના શબ્દો 차અને 茶(ちゃ) છે. બંનેનેcha તરીકે લિપ્યંતર કરવામાં આવે છે (જાપાનીઝમાં તેને ઘણીવાર 御茶 (おちゃ) અથવા ocha કહેવાય છે જે વધુ નરમ છે.
tê માંથી વ્યુત્પન્નરૂપ
ફેરફાર કરો| ભાષા | નામ | ભાષા | નામ | ભાષા | નામ | ભાષા | નામ | ભાષા | નામ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| આફ્રીકન્સ | tee | આર્મેનીયન, કેટૅલન | te | ચેક | té અથવા thé (1) | ડેનિશ | te | ડચ | thee |
| ઇંગ્લીશ | tea | એસ્પરાંટો | teo | એસ્ટોનિયન | tee | ફરોસી | te | ફિનીશ | tee |
| ફ્રેન્ચ | thé | વેસ્ટ ફ્રીસેયન | tee | ગલીસીયન | té | જર્મન | Tee | હેબ્રુ | תה, te |
| હંગેરીયન | tea | આઈસલેંડીક | te | ઇન્ડોનેશિયન | teh | આઇરિશ | tae | ઈટાલિયન | tè અથવા thè |
| જાવાનીઝ | tèh | કોરિયન | 茶,다 da ઢાંચો:IPA-ko(2) | સાઈંટીફીક લેટીન | thea | લેટ્વીયન | tēja | લેઓનીસ | té |
| લીંમ્બરગીશ | tiè | લો સેક્સન | Tee [tʰɛˑɪ] અથવા Tei [tʰaˑɪ] | મલય | teh | નોર્વેગિયન | te | ઓસ્સીટન | tè |
| સેસોથો | tea ,chá | સ્કોટસ ગેલિક | tì , teatha | સિંહાલીઝ | thé | સ્પેનિશ | té | સ્કોટ્સ | tea [tiː] ~ [teː] |
| સુંદાનીઝ્ | entèh | સ્વીડિશ | te [tʰeː] | તામિલ | தேநீர் thenīr (nīr = water) "theyilai" એટલે "tea leaf" (ilai=leaf) | તેલુગુ | తేనీళ్ళు tēnīru | વેલ્શ | te |
- નોંધ: (1), આ શબ્દને આર્કીએક અને સાહિત્યિક અભિવ્યક્તિનો ગણાય છે. 20 મી સદીના લગભગ બીજા ભાગ્યમાં ઝેક ભાષમાં ’ચા’ માટે caj વાપરવામાં આવે છે, નીચેનું કોષ્ટક જુઓ.
(2) 차 (ચા )કોરીયનમાં "ચા" માટેનો વૈકલ્પિક શબ્દ છે, જુઓ (4)
ચા અથવા ચાઇ માંથી વ્યુત્પન્નરૂપ
ફેરફાર કરો| ભાષા | નામ | ભાષા | નામ | ભાષા | નામ | ભાષા | નામ | ભાષા | નામ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| અલ્બાનીયાના લોકો | çaj | એમ્હારીક | ሻይ shai | અરેબિક | شاي shāy | એરામિક | chai ઉચ્ચારવામાં આવે છે | આસામીઝ | saah |
| અઝરબૈઝની | çay | બાંગ્લા | চা cha | બોસ્નીયન | čaj | બલ્ગેરિયનો | чай chai | કપમંગન | cha |
| સેબુઆનો | tsa | ક્રોએશન | čaj | ચેક | čaj (2) | ઇંગ્લીશ | chai | ઇરાની | chaay |
| તગાલોગ | tsaa | જ્યોર્જિયન | ჩაი, chai | ગ્રીક | τσάι tsái | Gujarati | ચા cha | હિન્દી | चाय chai |
| જાપાની | 茶, チャ, cha | કન્નડ | ಚಹಾ Chaha | કઝાખ | шай shai | કીર્ગીઝ | чай, chai | ખાસિ | sha |
| કોંકણી | चा cha | કોરિયન | 茶,차, cha | લાઓસ | ชา, saa | મેસેડોનીયન | чај, čaj | મલયાલમ | ചായ, "chaaya" |
| મરાઠી ભાષા | चहा chahaa | મોંગોલીયન | цай, tsai | નેપાલી | chiya चिया | ઓરિયા | cha | પશ્તો | چای chai |
| ઇરાની | چای chai | પંજાબી | چا chah | પોર્ટુગીઝ | chá | રોમાનીયન | ceai | રશિયન | чай, chai |
| સેર્બિયન | чај, čaj | સ્લોવાક | čaj | સ્લોવેન | čaj | સોમાલિ | shaah | સ્વાહિલિ | chai |
| સિલ્હેટી | saah | તગાલોગ | tsaa | થાઇ | ชา, chaa | ટીબેટન | ཇ་ ja | ટ્લિંગીટ | cháayu |
| તૂર્કીશ | çay | તુર્કમેન | çay | યુક્રેઇનિયન | чай chai | ઉર્દુ | چا ٔےchai | ઉઝબેક | choy |
| વિયેટનામી | *trà and chè | તામિલ | *theyneer and tee | cai kikuyu, (kenyan language) |
- (5)તેઓ બંને ચાઇનીઝ માંથી વ્યુત્પન્નરૂપ છે; પછીનો શબ્દ મુખ્યત્વે ઉત્તરમાં વાપરવામાં આવે છે અને તે તાજેતરમાં ચૂંટેલા પાંદડાઓમાંથી બનાવેલી ચા તેવું વર્ણવે છે.
કિટલીમાટેનો પોલીશ શબ્દ ચ્ઝાજ્નીક છે જે સીધો જ cha માંથી અથવા એક જ મુળના રશિયન શબ્દમાંથી આવ્યો હોય તેમ છતાં, પોલીશમાં હર્બટા તેમજ લીથુનીયનમાં આર્બાટા લેટિન હર્બાટામાંથી આવેલ છે જેનો અર્થ ’’ચા ઓષધી’’ થાય છે.
આ નામોને આ સાંસ્કૃતિઓમાં ચા પહોંચાડવા વપરાતા માર્ગ સાથે સંબંધ સ્થાપવાનું લાલચ ભર્યું છે, જોકે ઘણીવાર આ સબંધ સરળ નથી. ઉદાહરણ તરીકે બ્રિટનમાં પહોંચેલ પ્રથમ ચા ડચ લોકો ફયુજીઆનમાંથી વેપાર કરતાં હતા જે te વાપરતા હતા અને ત્યાર પછી મોટાભાગના બ્રિટીશરો કેન્ટોનમાંથી પસાર થયા જેઓ Cha વાપરતાં હતાં જેમાંથી ફયુજીઆનીઝ ઉચ્ચાર વધુ લોકપ્રિય રહ્યો હતો.
આયલેન્ડમાં અથવા ઓછામાં ઓછા ડબ્લીનમાં Cha શબ્દ ’ચા’ માટે વપરાય છે કારણ કે જે પી-વોવલ-શિફટ ઉચ્ચાર ’’tay’’ છે(જેના પરથી આઇરીશ ગેલીક શબ્દ આવેલ છે) સમગ્ર બ્રિટીશ સામ્રાજ્ય અને કોમનવેલ્થ લશ્કરી દળોમાં 19મી અને 20મી સદીમાં સામાન્ય અશિષ્ટ ભાષાનો શબ્દ હતો જે તેમાંથી પસાર થઇને સામાન્ય વપરાશમાં આવ્યો હતો.
’’ચા’’ માટેનો બ્રિટીશ અંગ્રેજીનો અશિષ્ટ શબ્દ ’’ચાર’’ મેન્ડેરીઅન ચાઇનીઝ ઉચ્ચાર "cha" માંથી આવ્યો હતો. તેનો સ્પેલીંગ એ હકીકતથી અસર પામ્યો હતો કે બ્રિટીશ અંગ્રેજીમાં ફોનેમનું/ɑː/ પ્રતિનિધિત્વ કરવાની સૌથી સામાન્ય રીત ar હતી.
ઉત્તર અમેરિકામાં, ભારતીય મસાલા ચાઇ (મસાલાવાળી ચા) પીણા માટે લગભગ અનન્ય રીતે chai શબ્દ વાપરવામાં આવે છે.
કેન્ટોનીઝ અને મેન્ડેરીન ભાષાઓમાં ફોર્મ ’’ચાના પાંદડાઓ’’ દર્શાવતા સંયુકત શબ્દમાંથી આવે છે. ઘણી યુરેશેયન ભાષાઓમાં આ અત સાથેના રૂપો ’’ચાના પાંદડાઓ’’(મેન્ડેરીન 茶叶 chá yè) દર્શાવતા ચાઈનીઝ સંયુકત શબ્દમાંથી આવે છે. [સંદર્ભ આપો]ચા માટેના શબ્દના જુદા જુદા ઉચ્ચારણો બે મુખ્ય જુથોઃ tehમાંથી આવેલ’’(મીન ચાઇનીઝ બોલી) અને ’’Cha માંથી આવેલ’’(મેન્ડેરીયન, કેન્ટોનીઝ અને અન્ય બિન-મીન ચાઇનીઝ બોલીઓ) જે રસપ્રદ છે કારણ કે તે જે તે સ્થાનિક ચાઇનીઝ સંસ્કૃતિઓ દર્શાવે છે જ્યાં બિન-ચાઇનીઝ રાષ્ટ્રોએ તેમની ’ચા’ અને ચા સંસ્કૃતિને અપનાવી હતી. તે નવાઇજનક નથી કે ભારત અને આરબ વિશ્વે કેન્ટોનીઝ અથવા દક્ષિણ પશ્ચિમી બોલનાર પાસેથી ચાની સંસ્કૃતિ મેળવી હોવાની શકયતા છે, જયારે રશિયનોએ તો ઉત્તર મેન્ડેરીયન બોલનાર પાસેથી મેળવી હતી. આ ઔષધને વિશાળ પ્રમાણમાં આયાત કરનાર પ્રથમ યુરોપીયન એવા પોર્ટુગીઝ લોકોએ ખાસ કરીને મકાઉ જેવા ચીનના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલ તેમના વેપારના સ્થળોમાં વપરાતા કેન્ટોનીઝ સ્વરૂપ "chá" અપનાવ્યું હતું. ઉલટી રીતે, અન્ય પશ્ચિમ યુરોપીયન લોકો જેમણે 'teh' ના મીન ઉચ્ચારણની નકલ કરી હતી તેઓએ દક્ષિણ પૂર્વ એશિયામાં રહેતી વખતે સંભવતઃ હોકીનીઝ સાથે વેપાર કર્યો હતો.
હમણાં સુધી, 1980થી અગાઉ નહિં તેમ ઉત્તર અમેરિકન અંગ્રેજીમાં ભારતી મસાલાવાળી કાળી ચાનો સ્પષ્ટ અર્થ ધરાવતો ’ચાઇ’ શબ્દ દાખલ થયો હતો. જો કે અન્ય ભાષાઓમાં આ કિસ્સો નથી જયાં "chai" નો સામાન્ય રીતે અર્થ ફકત કાળી ચા થાય છે. (કારણ કે પૂર્વ એશિયા બહાર પરંપરાગત રીતે લોકો લીલી કરતાં વધુ કાળી ચા પીવે છે) આમ, અંગ્રેજી થોડી ભાષાઓમાંની એક છે જે ’ચા’ ને teh માંથી આવેલ’’ શબ્દ અને Cha માંથી આવેલ’’ શબ્દના બે ઉચ્ચારણો કરવા દયે છે. જેમ મોરક્કન વાતચીત અરબીમાં (દરીજી) મોરક્કન અરબીના કિસ્સામાં ’’એશ-શે’’ એટલે ’’સામાન્ય અથવા કાળી મધ્ય પૂર્વીય ચા’’ જયારે ’’અટેય’’ નો અર્થ વિશિષ્ટતાવાળી ચા - જે ઝેજીઆંગ અથવા ફયુજીઆન લીલી ચા સાથે તાજા ફુદીનાના પાન વાળી છે. શાસક મુલય હસને બાર્બરી પાઇરટસે ત્યારપછી આરબ વિશ્વમાં મોરકકન પ્રજાને પૂર્વી ચાઇનીઝ ચાનો અદભુત શોખ લાગ્યો હતો. તેમ કહેવાય છે. આમ તેઓએ સામાન્ય શબ્દ ’’એશ-શય’’ માંથી અલગ આ ખાસ ચા માટેનો શબ્દ મેળવ્યો હતો. જુઓ મોરક્કન ચા સંસ્કૃતિ
દક્ષિણ અમેરિકા કદાચ એકમાત્ર સ્થળ છે જેમાં આ પીણાનું વર્ણન કરવા ચા સબંધી ન હોય તેવો શબ્દ વપરાય છે (ખાસ કરીને એન્ડ્રીયન દેશો) કારણ કે ચા આવ્યા પહેલાં ઘણાં સમય અગાઉ આવું જ ઉદ્દીપક પીણું યર્બામટે પીવામાં આવતું હતું.
ચા સંસ્કૃતિ
ફેરફાર કરોઘણી સંસ્કૃતિઓમાં ચા ઉંચા વર્ગના સામાજિક પ્રસંગોએ રખાતી હતી જેમ કે બપોરની ચા અને ચા પાર્ટી. તે દિવસની શરૂઆતમાં સ્ફુર્તિ વધારવા પીવામાં આવે છે કારણ કે તેમાં થીઓપીલાઇન અને બાઉન્ડ કેફીન હોય છે.(જેને કયારેક ’થીએન’ કહેવાય છે)[૪] જો કે કેફીન વગરની ચા પણ હોય છે. આરબ સંસ્કૃતિ જેવી ઘણી સંસ્કૃતિઓમાં સામાજિક મેળાવડા માટે ચા કેન્દ્રબિંદુ હોય છે. વધુમાં, ઇરાન, પર્શિયન સંસ્કૃતિમાં ચાનો ઇતિહાસ શોધવા જેવો છે. એક પ્રાપ્તિસ્થાન જણાવેલ છે કે, ’’ઇરાનીય કુટુંબના મહેમાન બનો ત્યારે સૌ પ્રથમ ઓફર કરાતી વસ્તુ ચા છે’’[૪૫]
જુદી જુદી સંસ્કૃતિઓમાંચાના ઉત્સવો વધી રહ્યાં છે જેમાં જાપાનમાં જટિલ, ઔપચારિક અને શાંત લોકો પ્રખ્યાત વ્યકિતઓમાંના એક છે. અન્ય ઉદાહરણો ચાઇનીઝ ચા ઉત્સવ છે જેમાં આ ઉકાળવાની કેટલીક પરંપરાગત પધ્ધતિઓનો ઉપયોગ હોય છે. ચાઇનીઝ ચાના ઉત્સવનું એક સ્વરૂપ ગોંગ્ફુ ટી સેરેમની છે. સામાન્ય રીતે નાના યીકસીંગ માટીના ટીપોટ અને ઉલોંગ ચા વાપરવામાં આવે છે.
અમેરીકન કવિ વોલેસ સ્ટીવન્સે કે જેઓ ચા નો કલ્પના કરતા હતાં તેમણે ઇલેએનોર કુકે ’’વાંચન માટેના રૂપક તરીકે ચા પીવાના નાજુકપણે ગર્ભિત અલંકાર’’ સાથે માન આપ્યું હતું.(પાંદડાઓમાંથી પીણું ગળવું)[૪૬] તેની ’ચા’ ને ઉદાહરણ તરીકે જુઓ [[]]
તૈયાર કરવાની રીત
ફેરફાર કરો
ચાનો કપ બનાવવાની પરંપરાગત પધ્ધતિ છૂટા ચાના પાંદડાઓ સીધા જ અથવાચા રેડવાના વાસણથી ચાના વાસણ અથવા ચાના કપમાં મૂકવાની અને તેના પર ગરમ પાણી રેડવાની છે. થોડીક મીનીટો પછી સામાન્ય રીતે ફરીવાર પાંદડાઓને દૂર કરવામાં આવે છે જે કાં તો ઇન્ફયુઝર હટાવીને અથવા પીરસતી વખતે ચા ને ગાળીને કરવામાં આવે છે.
મોટાભાગની લીલી ચાને લગભગ ત્રણ મીનીટ સુધી પલળવા દેવાય છે જો કે કેટલાક પ્રકારની ચા ને દસ મીનીટ જેટલી જરૂર પડે છે. ચાના કડકપણામાં પલાળવાના સમય બદલાવીને નહીં પરંતુ વાપરવામાં આવતા પાંદડાઓની માત્રા બદલીને ફેરફાર કરી શકાય છે. પાણીની માત્રાદીઠ વપરાતી ચાની માત્રા દરેક ચાએ અલગ અલગ હોય છે. પરંતુ ઉપર તૈયાર કર્યા મુજબ દરેક ચાના કપમાં ભરેલ પાણી (200 મી.લી)(8 oz)દીઠ સહેજ વધુ ભરેલ ચમચી ચા (લગભગ 5ml) એ એક મૂળભૂત રેસીપી છે. આસામ જેવી વધુ કડક ચા જે દૂધ સાથે પીવાની હોય છે તેને વધુ પાંદડાઓથી તૈયાર કરવામાં આવે છે અને વધુ દાર્જિંલીંગ જેવી ઉંચી ગુણવત્તાની ઉગાડેલી ચા થોડા ઓછા પાંદડાઓથી તૈયાર કરાય છે.(કારણ કે મધ્યમ- સ્વાદની વધુ કડક લહેજત શેમ્પેન નોટસ ભૂલાવી શકે છે.)
ચા ઉકાળવા માટેનું શ્રેષ્ઠ ઉષ્ણતામાન તેના પ્રકાર પર આધાર રાખે છે. જે ચાનો ઓકિસજન સાથેની પ્રક્રિયાનો સમયગાળો ઓછો અથવા ન હોય તેવી લીલી અથવા સફેદ ચા વધુ નીચા ઉષ્ણતામાને ઉકાળવામાં આવે છે જે 65 and 85 °C (149 and 185 °F)ની વચ્ચે હોય છે. જયારે લાંબા ઓકસીડેશન સમયગાળાવાળી ચાને લગભગ 100 °C (212 °F)ના વધારે ઉંચા ઉષ્ણતામાને ઉકાળવી જોઇએ.[૪૭] આથવણવાળી ચામાં જોવા મળતા વિશાળ, જટિલ, સ્વાદિષ્ટ ફેનોલિક મોલેકયુલ્સને બહાર લાવવા વધુ ઉંચા ઉષ્ણતામાનની જરૂર હોય છે, જો કે પાણી ઉકાળવાથી પાણીમાં ભળેલા ઓકિસજનની માત્રા ઘટે છે.
| પ્રકાર | પાણી ઉષ્ણતામાન | પલાળવાનો સમય | રેડવાની ક્રિયા |
|---|---|---|---|
| સફેદ ચા | 65 to 70 °C (149 to 158 °F) | 1-2 મીનીટ | 3 |
| પીળી ચા | 70 to 75 °C (158 to 167 °F) | 1-2 મીનીટ | 3 |
| લીલી ચા | 75 to 80 °C (167 to 176 °F) | 1-2 મીનીટ | 4-6 |
| ઉલોંગ ચા | 80 to 85 °C (176 to 185 °F) | 2-3 મીનીટ | 4-6 |
| કાળી ચા | 99 °C (210 °F) | 2-3 મીનીટ | 2-3 મીનીટ |
| પુ-એર ચા | 95 to 100 °C (203 to 212 °F) | અમર્યાદિત | કેટલીક |
| હર્બલ ચા | 99 °C (210 °F) | 3-6 મીનીટ | અલગ અલગ |
કેટલીક પ્રકારની ચાને એક જ ચાના પાંદડાઓ વાપરીને અમુક વખત ઉકાળવામાં આવે છે. ચીનમાં ઐતિહાસિક રીતે ચા અસંખ્ય રેડવાની પ્રક્રિયામાં વહેંચાયેલી છે. પ્રથમ રેડવાની પ્રક્રિયા ચાને ધોવા માટે તરત જ રેડવામાં આવે છે અને પછી બીજા અને વધુ રેડવામાં આવેલ પીણાને પીવામાં આવે છે. ત્રીજાથી પાંચમાં સુધીની રેડવાની પ્રક્રિયાને લગભગ હંમેશા માટે ચા નો શ્રેષ્ઠ રેડવાની પ્રક્રિયા ગણાય છે જો કે જુદી જુદી ચા અલગ-અલગ રીતે ખુલે છે અને તેમને જીવંત બનાવવા વધુ ગરમ પાણી રેડવાની જરૂર પડે છે.
ચાની સમગ્ર પ્રક્રિયા દરમિયાન ચાનો સ્વાદ લેવાની એક રીતે પાંદડાઓ ભરેલા કપમાં ગરમ પાણી ઉમેરવાની અને લગભગ 30 સેકન્ડ પછી ચાનો સ્વાદ લેવાની છે. ચાના પાંદડાઓ છુટા પડે (જેને ’’પાંદડાઓની પીડા’’ કહેવાય છે) કે તેઓ પાણીમાં પોતાનું તત્વ ઉમેરે છે અને આમ સ્વાદ આવે છે. પ્રથમ સ્વાદથી આગામી સમય સુધી જયારે આ વપરાતી હશે. આ દેખાવ ચાલુ રાખતાં તેના સમગ્ર વપરાશકાળ દરમિયાન ચાની પ્રશંસા થતી રહેશે.[૪૮]
કાળી ચા
ફેરફાર કરોઉકાળવાના બિંદુ સમયે કાળી ચા માટે પાણી ઉમેરવું જોઇએ.99 °C (210 °F) કાળી ચાના ઘણાં સક્રિય તત્વો 90 (195 F)થી નીચેના તાપમાને વિકાસ કરતા નથી. કેટલીક વધુ કોમળ ચા માટે ઓછા ઉષ્ણતામાનની ભલામણ કરવામાં આવે છે. વપરાતી ચા જેટલી જ ઉષ્ણતામાનની આખરી સ્વાદ પર વ્યાપક અસર કરે છે. કાળી ચા બનાવતી વખતે આવી સામાન્ય ભૂલ પાણીને ઓછા ઉષ્ણતામાનને વાપરવાની છે. સમુદ્રની સપાટીથી વધતી ઉંચાઇએ પર્વતીય વિસ્તારોમાં ઉકળવાનું બિંદુ ઘટતું હોઇને તે કાળી ચા ઉકાળવાનું મુશ્કેલ બનાવે છે એવી પણ ભલામણ કરવામાં આવે છે કે ચા બનાવતા પહેલાં ચાનું વાસણ ગરમ કરવું જોઇએ. જે વાસણમાં થોડું વધારે ઉકળતું પાણી નાંખીને, થોડીવાર હલાવીને તેને કાઢતા પહેલાં કરી શકાય છે. કાળી ચા સામાનય રીતે લગભગ 4 મીનીટ સુધી ઉકાળવામાં આવે છે અને 30 સેકન્ડથી વધુ અથવા પાંચ મીનીટથી વધુ (બ્રિટનમાં બ્રુઇંગ અથવા મેશીંગ તરીકે ઓળખાતી પ્રક્રિયા) પલળવા દેવી જોઇએ નહીં. તેવું સામાન્ય પણે કહેવાય છે કે પાંચ મીનીટથી પલળવાનો સમય ચાને કડવી બનાવે છે. (બ્રિટનમાં ઉકાળવામાં આવે છે તેવું આ તબકકે કહેવાય છે) પરંતુ હકીકતમાં ચોક્કસ સમય ચાના પ્રકાર અને પાણીની ગુણવત્તા જેવા અસંખ્ય પરિબળો પર આધાર રાખે છે અને કડવાશ ત્રણ મીનીટ જેટલા વહેલા સમયમાં અથવા લાંબા સમયથી પલાળવા પછી પણ ન જઇ શકે. જયારે ચા ને પર્યાપ્ત લાંબા સમય સુધી ઉકાળવામાં આવી હોય અને પીનારના સ્વાદને અનુરૂપ કરવામાં આવી હોય ત્યારે પીરસતી વઅતે ગાળવી જોઇએ. કાળી (લાલ) ચાની લોકપ્રિય જાતોમાં આસામ ચા, નેપાળ ચા, દાર્જીલીંગ ચા, નીલગીરી ચા અને સિલોન ચા નો સમાવેશ થાય છે.
લીલી ચા
ફેરફાર કરોલીલી ચા માટેનું પાણી ચાની પતી જેટલી ઉચ્ચ ગુણવત્તાની હોય તેટલું પાણીનું ઉષ્ણતામાન નીચું.80 to 85 °C (176 to 185 °F) બહુ વધારે ગરમ પાણીથી લીલી ચાની પતી કડવી બનીને દાજી જતી હોય છે. જેમાં ચા પીરસવામાં આવતી હોય તે પાત્રો કીટલી અથવા મગને પણ ચા રેડતા અગાઉ હુંફાળા પાણીથી ધોવા જોઇએ કે જેથી ચા તરત જ ઠરી ન જાય. ઉચ્ચ ગુણવત્તાની લીલી અથવા સફેદ ચામાં સતત વધતા ઉષ્ણતામાન મુજબ ચાની વિવિધતાને આધારે પાંચ ગણું નવું પાણી ઉમેરી શકાય.
ઉલોંગ ચાઃ
ફેરફાર કરોઉલોંગ ચાને 90 to 100 °C (194 to 212 °F) ની આસપાસ ઉકાળવી જોઇએ અને તેને ઉકાળવાના વાસણમાં ચા રેડતા પહેલા વાસણને હુંફાળું બનાવવું જોઇએ. યિક્સીગ પર્પલ માટીની કીટલી ઉલોંગ ચા માટેનું પરંપરાગત વાસણ ગણાય. ઝરણાના પાણીના ખનીજથી ચામાં વધુ સુગંધ આવતી હોવાથી ઉત્તમ પરીણામ માટે ઝરણાંનું પાણી વાપરો. ઉચ્ચ ગુણવત્તાની એક જ પતીમાંથી વારંવાર ઉકાળી શકાય છે અને ઉલોંગ ચાની પતીને વારંવાર ઉપયોગમાં લેવાથી તેની ગુણવત્તા સુધરે છે જે લીલી ચામાં શકય નથી. સામાન્ય રીતે એક જ પતીને ત્રણથી પાંચ વખત ઉકાળવામાં આવતી હોય છે અને સામાન્ય રીતે ત્રીજી વખત બોળવાથી ઉત્તમ બનતી હોય છે
પ્રિમિયમ અથવા નરમ ચાઃ
ફેરફાર કરોઅમુક પ્રકારની ખાસ કરીને લીલી ચા અને ઉલોંગ ચા ઓછા સયમ સુધી બોળી રાખવામાં આવે છે જેને કયારેક તો માત્ર ૩૦ સેકન્ડથી પણ ઓછા સમય સુધી પલાળવામાં આવતી હોય છે. ચાની ગણણી ઉપયોગ કરવાથી જો ટી-બેગનો ઉપયોગ ન કર્યો હોય તો આથવણને અંતે પાણીમાંથી ચાની પતી છૂટી પડે છે. તેમ છતાં કાળી દાર્જિલીંગ ચા, પ્રિમિયમ ઇન્ડિયન ચા ને સરેરાશ સમય કરતા વધુ સમય સુધી બોળી રાખવાની જરૂર પડે છે. ઢોળાવની ઊંચાઇ અને લણણીના સમયથી સ્વાદમાં જુદો જુદો તફાવત આવતો હોય છે. યોગ્ય સંગ્રહ અને પાણીની ગુણવત્તાથી સ્વાદ પર મોટા પાયે અસર થતી હોય છે.
પુ-એર ચા
ફેરફાર કરોપુ -એર ચાને રેડવા માટે ઉકળતા પાણીની જરૂર પડે છે. અવાસ્થા પ્રક્રિયામાંથી જમાવ થતી ચાની ભૂકી દૂર કરવા માટે ઉકળતા પાણીથી કેટલીક સેકન્ડો સુધી પ્યુ-એર ચા પતીને મસળવાનું પણ ઘણા લોકો પસંદ કરતા હોય છે. પુ-એરને 100 સેન્ટીગ્રેડ અથવા 212 ફેરનહીટના ઉત્કલનબિંદુ પર રેડીને 30 સેકન્ડ માટે અથવા પાંચ મિનિટ સુધી પલળવા દો.
ચા પીરસવી
ફેરફાર કરોપ્રિ-ટેનીન ચાને કપમાં રેડયા વગર સાચવી રાખવાના હેતુથી બીજી કીટલીનો ઉપયોગ કરી શકાય. ચા પલાળવા માટેની કીટલી કાચ વગરની માટીની બનેલી હોય તે ઉત્તમ ગણાય છે. યિક્સીગ વાસણો આના માટે ખૂબ જ પ્રખ્યાત છે જેને ઉત્તમ ગુણવત્તાવાળી માટીમાંથી બનાવવામાં આવે છે. ચા પીરસવા માટેની કીટલી સામાન્ય રીતે પોર્સલીનની હોય છે. જેમાં ઉષ્ણતા સારી રીતે ટકી રહે છે. મોટી કીટલીઓ ૧૯મી સદીના ઉતરાર્ધનીશોધ છે. કારણ કે આ સમય પહેલાની ચા ખૂબ જ દુર્લભ અને ખર્ચાળ હતી. ચાના અનુભવી રસીયાઓ અમુક વખત એવો આગ્રહ રાખે છે કે ચાને પાણીમાં નાખતી વખતે હલાવવી ન જોઇએ (આ પ્રક્રિયાને યુ.કે.માં ’’વાઇન્ડિગ’’ કહેવાય છે. ) ચાને સામાન્ય રીતે હલાવવાથી કદાચ સારી બનશે પણ તેમ કરવાથી ઉકળતી વખતે જે રીતે ટેનીન છૂટુ પડે તે જ રીતે આમાં પણ બનશે. એજ કારણસર ટીબેગ્સમાંથી છેલ્લા ટીપાં નીચોવવા ન જોઇએ. જો વધુ કડક ચાની ઇચ્છા હોય તો ચાની પતી વધુ નાખવી જોઇએ.
ચામાં દૂધ ઉમેરવાની પ્રક્રિયાઃ
ફેરફાર કરો
ચામાં દૂધ નાખવાની પધ્ધતિનો મેડમ દ સેવિનેએ 1680માં પ્રથમ વખત ઉલ્લેખ કરેલો.[૪૯] ઘણા પ્રકારની ચા પરંપરાગત રીતે દૂધ સાથે પીવાતી હોય છે. આમાં ભારતીય મસાલા ચા અને બ્રીટીશ ચાની બ્લેન્ડનો સમાવેશ થાય છે. આ પ્રકારની ચા ખૂબ જ તાજગીસભર હોય છે જેનો સ્વાદ માણતી શકાય છે. આસામ અથવા ઇસ્ટ ફ્રિસીયન ચા આ પ્રકારની હોય છે. દૂધના ઉપયોગથી ચાલનું બાકીનું ટેનીન મંદ પડે છે અને એસીડીટી ઘટે છે.[૫૦][૫૧] ચીનની પ્રજા સામાન્ય રીતે ચા સાથે દૂધ લેતી હોય છે.(અથવા)સંપૂર્ણ દૂધમાં ચા લેતી હોય છે.) પણ મંચુરીયન પ્રજા અને મંચુ રાજવંશના ભદ્રવર્ગમાં આવું ચલણ ચાલુ રહ્યું, હોંગકોંગ સ્ટાઇલની દૂધ ચા બ્રીટીશ સંસ્થાનની ટેવને આભારી હતી.
ચાનો એક કપ તૈયાર કરવા માટેની પધ્ધતિનો ક્રમ બહુ-ચર્ચિત વિષય રહ્યો છે. અમુક લોકો એમ કહે છે કે UHT દૂધની જેમ જ તાજા દૂધમાં ઊંચા ઉષ્ણતામાને ઉકળેલી ચાથી પ્રોટિન વિકૃત થતુ હોવાથી ચાની પહેલા દૂધ નાંખવું જોઇએ.[૫૨] બીજા લોકો એવો આગ્રહ રાખે છે કે ચાનો કાવો તૈયાર કર્યા પછી દૂધ નાંખવું વધુ સારું ગણાય, કારણ કે મોટાભાગની ચાને કાવો તૈયાર કરવા માટે શકય તેટલી ઉકાળવાની જરૂર પડતી હોય છે. કાવો તૈયાર થવાના નિર્ણાયક તબકકે દૂધ ઉમેરવાથી કાવો ઠંડો પડે છે. કીટલીનો ઉપયોગ કરવાને બદલે કપમાં રેડવામાં આવે તો તેનો અર્થ એવો થાય કે સારી ચાની માદક સુગંધને પૂરી રીતે માણી શકાય નહિં ચાનો કાવો તૈયાર થયા પછી દૂધ ઉમેરવાથી ચામાં ખાંડ ઓગાળવી સહેલી પડે અને ચાનો રંગ જોઇ શકાતો હોવાથી દૂધ ઇચ્છિત પ્રમાણમાં ઉમેરવાનો ખ્યાલ આવે.
યુરોપિયન હાર્ટ જર્નલમાં પ્રગટ થયેલા એક અભ્યાસથી એવું જાણવા મળ્યું કે ચાની અમુક લાભકારી અસરો દૂધ ઉમેરવાથી નષ્ટ પામે છે.[૫૩]
અન્ય સંયોજન
ફેરફાર કરોપ્રક્રિયા દરમિયાન વિવિધ પ્રકારની ચામાં અન્ય સુગંધી દ્રવ્યો ઉમેરવામાં આવતા હોય છે. જેમાં, ચાઇનીઝ, જાસૂદના તેલથી મિશ્રિત અથવા જાસૂદના ફૂલોના અર્કથી મિશ્રિત જાસ્મીન ચા, ભારતીય મસાલા ચાની જાતો અને અર્લ ગ્રે ચા જેમાં બર્ગામોટના તેલનું તત્વ હોય છે. નવતર સુગંધની એક વિશાળ શ્રેણી આવી પરંપરાગત ચામાં ઉમેરેલી હોય છે. પશ્ચિમ ભારતમાં લોકો લીંબુ ચા અથવા લીંબુ મસાલા ચા પણ પીતા હોય છે. લીંબુ ચામાં સામાન્ય રીતે લીંબુનો રસ અને ખાંડ સહિત ગરમ ચા હોય છે. મસાલા લીંબુ ચામાં શેકેલા જીરૂનો ભૂકો, લીંબુનો રસ, કાળું મીઠું અને ખાંડ હોય છે. જેનાથી રસદાર સ્વાદ માણવા મળે છે.
ચામાં ઉમેરવામાં આવતા અન્ય સંયોજનમાં ખાંડ, મધ અથવા ઘન મધના ટીપા લીંબુ (રશીયા અને ઇટાલીમાં પરંપરાગત રીતે) ફળનો મુરબ્બો, અજમો વિગેરે ઉમેરવામાં આવતો હોય છે. ચીનમાં મીઠી ચાને સ્ત્રીઓના પીણા તરીકે ગણવામાં આવતી. મોંગોલીયા, તીબેટ અને નેપાળ જેવા ઠંડા પ્રદેશોમાં જરૂરી કેલરી મેળવવાના હેતુથી માખણ ઉમેરવામાં આવતું. તિબેટીયન માખણીયા ચામાં સીંધાલૂણ અને યાક ગાયનું માખણ હોય છે જેને નળાકાર વાસણમાં સખત રીતે હલાવવામાં આવે છે. મીઠાવાળી ચા માટે પણ આવી રીતે કરી શકાય. ઉત્તર પાકિસ્તાનની હિંદુકુશ પર્વતમાળામાંની અમુક સંસ્કૃતિઓ આ પ્રકારની ચાનું સેવન કરવામાં આવે છે.
આવી ચામાં વ્હિસ્કી અથવા બ્રાન્ડી જેવો દારૂ પણ ઉમેરી શકાય.
અમુક જુદી જુદી ઊંચાઇએથી ચા રેડીને પણ ચાની સુગંધમાં ફેરફાર કરી શકાય ઓકિસડાઝેશન વિવિધ માત્રામાં પરીણમે છે. ઉત્તર આફ્રિકા(દા.ત. મોરોકકો)માં લોકો મુખ્યત્વે ઊંચાઇથી ચા રેડવાની કળાનો ઉપયોગ કરતા હોય છે. પશ્ચિમ આફ્રિકા(દા.ત. ગીનીવ, માલી, સિનગેલમાં પણ આ પધ્ધતિનો ઉપયોગમાં કરવામાં આવે છે.) જેમાં ચાની સુગંધમાં હકારાત્મક સુધારો થતો હોય છે. પણ તે તાત્કાલિક સેવન કરવા માટેનો કાવો ઠંડો કરવાની ટેકનિક જ છે. અમુક સંસ્કૃતિઓમાં ચા રેડવાની અમુક ઊંચાઇને આધારે ચાને જુદા જુદા નામ આપવામાં આવતા હોય છે. માલીમાં ગન પાવડર ચા, ત્રણ શૃંખલામાં શરૂ કરીને એટલે કે ઊંચા અથવા સખત ઓકિસડાઇઝેશનથી મોળી ચા (તાજી પતીમાંથી બનાવેલી), સ્થાનિક ભાષામાં ’’કડવી વખ’’ તરીકે ઓળખાતી ચા પીરસવામાં આવે છે. બીજી વખત પીરસ્યા પછી ચાની એ જ પતીને ખાંડ ઉમેરીને (મજેદાર) ચા બનાવવામાં આવે છે જયારે ચાની એ જ પતીને ત્રીજી વખત ઉકાળીને વધુ ખાંડ નાંખીને (પ્રેમ જેવી મધુર) ચા તૈયાર કરવામાં આવે છે. લીલી ચા(ગ્રીન ટી) માલિયન રીતિરિવાજનું કેન્દ્રવર્તી તત્વ છે. અનૌપરચારિક સામાજિક મેળવડાઓ કે જેમાં સામાજિક અને આર્થિક રેખાઓ ભૂંસાઇ જતી હોય છે. બપોર પછી અથવા મોડી રાત્રે આંગણાના દરવાજાના સાખે લીલી ચાની લહેજત બમાકો અને અન્ય વિશાળ શહેરી વિસ્તારોમાં માણવામાં આવતી હોય છે
સાઉથ ઇસ્ટ એશિયા, ખાસ કરીને મલેશીયામાં ઊંચાઇએ ચા રેડવાની પ્રથા કાળી ચાનો ઉપયોગ કરીને વધુ સુધારવામાં આવી છે જેમાં ઘટ્ટ દૂધ ઉમેરવામાં આવે છે. આ પધ્ધતિમાં એક કપમાંથી બીજા કપમાં ઊંચાઇએથી ચા રેડવાની હોય છે. જેના કારણે કપમાં હવાના પરપોટા થતા હોય છે. આ કાવાલ ’’તેહતારીક’’ જે સાદા દૂધની ચા કરતા વધુ મલાઇદાર સ્વાદ ધરાવે છે અને આ પીણું પ્રદેશમાં અત્યંત લોકપ્રિય છે. મલેશીયામાં ચા રેડવાની પધ્ધતિને કલાના સ્વરૂપમાં વિકસાવવામાં આવી છે. જેમાં એક કપમાંથી કે પાત્રમાંથી બીજા કપમાં/પાત્રમાં ચા રેડતી વખતે લોકો નૃત્ય કરતા હોય છે. તેઓ કતારમાં અને ચોકઠામાં ઊભા રહીને એક બીજાના કપમાં ચા રેડે છે. આવા નૃત્યની રચના એવી હોવી જોઇએ કે જેની પાસે ભરેલા બે પાત્રો હોય તેમાંથી જેના ખાલી પાત્ર હોય તેમાં કોઇ પણ રીતે ચા રેડી શકાય.
ચા નું અર્થશાસ્ત્ર
ફેરફાર કરોસેવનના સંદર્ભમાં વાત કરીએ તો ચા વિશ્વનું સૌથી વધુ લોકપ્રિય પીણું છે. વિશ્વમાં કોફી, ચોકલેટ, ઠંડા પીણા અને આલ્કોહોલના કુલ ઉત્પાદન જેટલું જ ચાનું સેવન થાય છે.[૩] પૂર્વ એશિયાની બહાર પીવાતી મોટા ભાગની ચાનું ભારત અથવા શ્રીલંકામાં વિશાળ વાવેતરથી ઉત્પાદન કરવામાં આવે છે અને તેનું વેચાણ મોટા ઉધોગોને કરવામાં આવે છે. મોટા પાયા પરની આ વિશાળ ઓધોગિક ઉત્પાદનની સામે ઘણા નાના ’’બગીચાઓ’’ હોય છે તો કયારેક અત્યંત નાના પાયા પર ચાલતા વાવેતર હોય છે. જેની ચાના રસીયાઓમાં તેની માંગ ઉંચી હોય છે. આ ચા દુર્લભ અને ખર્ચાળ હોય છે અને તેની કિંમત અત્યંત મોંઘી વાઇનની બરાબર હોય છે. વિશ્વમાં ભારતમાં ચા નું માથાદિઠ સેવન વાર્ષિક 750 ગ્રામ જેટલું રહેવા છતાં પણ ભારત વિશ્વમાં ચાનું સૌથી વધુ સેવન કરતું રાષ્ટ્ર છે.[૩૩] તુર્કી વ્યકિત દીઠ વાર્ષિક 2.5 કિલો ચાનું સેવન કરે છે જે વિશ્વમાં માથાદિઠ સેવનમાં સૌથી મોટો દેશ ગણાય.[૫૪]
ઉત્પાદન
ફેરફાર કરોસને 2003માં વિશ્વમાં ચાનું ઉત્પાદન ૩.૨૧ વાર્ષિક ધોરણે મિલિયન ટન હતું.[૫૫] સન 2008માં ચાનું વૈશ્વિક ઉત્પાદન ૪.૭૩ મિલિયન ટનથી પણ વધુ થયેલું.[૫૫] ચાના સૌથી મોટા ઉત્પાદકો પ્રજાસત્તાક ચીન, ભારત, કેન્યા, શ્રીલંકા અને તુર્કી છે.
તાજેતરના વર્ષોમાં અગ્રણી દેશોએ ચાના કરેલા ઉત્પાદનનું પ્રમાણ નીચેના કોષ્ટકથી દર્શાવવામાં આવ્યું છેઃ- આ આંકડાઓ સંઘ રાષ્ટ્રોના અને કૃષિ સંગઠન(FAO)માંથી જાન્યુઆરી, 2010ની [૫૫] ની સ્થિતિએ મેળવવામાં આવ્યાં છે.
| દેશ | 2006 | 2007 | 2008 |
|---|---|---|---|
 China
|
૧૦,૪૭,૩૪૫ | ૧૧,૮૩,૦૦૨ | ૧૨,૫૭,૩૮૪ |
 India
|
૯,૨૮,૦૦૦ | ૯,૪૯,૨૨૦ | ૮,૦૫,૧૮૦ |
 Kenya
|
૩,૧૦,૫૮૦ | ૩,૬૯,૬૦૦ | ૩,૪૫,૮૦૦ |
 Sri Lanka
|
૩,૧૦,૮૦૦ | ૩,૦૫,૨૨૦ | ૩,૧૮,૪૭૦ |
 Turkey
|
૨,૦૧,૮૬૬ | ૨,૦૬,૧૬૦ | ૧૧,૦૦,૨૫૭ |
 Vietnam
|
૧,૫૧,૦૦૦ | ૧,૬૪,૦૦૦ | ૧,૭૪,૯૦૦ |
 Indonesia
|
૧,૪૬,૮૫૮ | ૧,૫૦,૨૨૪ | ૧,૫૦,૮૫૧ |
 Japan
|
૯૧,૮૦૦ | ૯૪,૧૦૦ | ૯૪,૧૦૦ |
 Argentina
|
૭૨,૧૨૯ | ૭૬,૦૦૦ | ૭૬,૦૦૦ |
 Iran
|
૫૯,૧૮૦ | ૬૦,૦૦૦ | ૬૦,૦૦૦ |
 Bangladesh
|
૫૮,૦૦૦ | ૫૮,૫૦૦ | ૫૯,૦૦૦ |
 Malawi
|
૪૫,૦૦૯ | ૪૬,૦૦૦ | ૪૬,૦૦૦ |
 Uganda
|
૩૪,૩૩૪ | ૪૪,૯૨૩ | ૪૨,૮૦૮ |
| અન્ય દેશો | ૧,૮૯,૫૫૧ | ૧,૯૩,૭૮૨ | ૨,૦૫,૨૧૧ |
| ટોટલ | ૩૬,૪૬,૪૫૨ | ૩૮,૮૭,૩૦૮ | ૪૭,૩૫,૯૬૧ |
ચા ઉત્પાદન પ્રમાણન
ફેરફાર કરોએવી ઘણીબધી સંસ્થાઓ છે જે ચા ઉત્પાદનનું પ્રમાણને સ્વતંત્ર રીતે કરી આપતી હોય છે. પ્રમાણિત સંસ્થાની ચાને તેના પેકીંગ પર પ્રમાણિત લેબલથી વેચી શકાય છે. સૌથી વધુ મહત્વની પ્રમાણિત યોજાઓમાં રેઇન ફોરેસ્ટ એલિયાન્સ, ફેઇરટ્રેડ, UTZ પ્રમાણિત અને ઓર્ગેનિકનો સમાવેશ થાય છે. આ તમામ યોજનાઓ કોફી, કોકોઅને અન્ય ફળજેવા પાકોનું પણ પ્રમાણિત કરે છે. રેઇન ફોરેસ્ટ એલિયાન્સ પ્રમાણિત ચાનું વેચાણ પશ્ચિમ યુરોપ, ઓસ્ટ્રેલિયા અને યુ.એસ.(US)માં લિપ્ટન અને પીજી ટિપ્સની યુનિલિવર બ્રાન્ડથી કરવામાં આવે છે. ફેરટ્રેડ પ્રમાણિત ચાનું વેચાણ વિશ્વભરમાં અનેક સપ્લાયરો ધ્વારા કરવામાં આવે છે. યુટીઝેડ (UTZ) પ્રમાણિત સંસ્થાએ સન 2008માં સારા લી બ્રાન્ડની પિકવિક ટી સાથે ભાગીદારી મહેર કરી છે.
સેન્દ્રિય ચાનું ઉત્પાદન ઉત્તરોત્તર વધતું જાય છે;૩,૫૦૦ સન 2003માં ટનબંધ સેન્દ્રિય ચાનું વાવેતર કરવામાં આવેલું. આ પ્રકારની મોટા ભાગની ચા(આશરે 75% ચા)નું ફ્રાન્સ, જર્મની, જાપાન, યુનાઇટેડ કિંગ્ડમ અને યુનાઇટેડ સ્ટેટસમાં વેચાણ કરવામાં આવે છે.
વેપાર
ફેરફાર કરોફુડ એન્ડ એગ્રીકલ્ચરલ એસોસિએશન(FAO)ના જણાવ્યા અનુસાર, વજનની દ્રષ્ટિએ ધ્યાનમાં લેતાં, ચાના સૌથી મોટા આયાતકર્તા તરીકે યુનાઇટેડ કિંગ્ડમ, પાકિસ્તાન અને યુનાઈટેડ સ્ટેટસ બાદ રશિયન ફેડરેશનનું સ્થાન હતું. કેન્યા અને ચીન સન 2007માં ચાના સૌથી મોટા નિકાસકર્તા હતા. [૫૬]કાળી ચા(બ્લેક ટી)ના સૌથી મોટા નિકાસકર્તા તરીકે કેન્યા છે.[૫૭]
પેકેજિંગ
ફેરફાર કરોટી બેગ્સ
ફેરફાર કરો
સન 1907માં ચાના અમેરીકન વેપારી થોમસ સુલીવાને પોતાની ચાના નમૂનાઓ દોરી સહિતની ચીની રેશમની નાની નાની થેલીઓમાં વહેંચવાનું શરૂ કર્યું. ચાના ઉપભોકતાઓને એવું ધ્યાન પર આવ્યું કે તેઓ થેલીમાં ચાની પત્તીઓ થેલીમાં સરળતાથી રાખી શકે તેમ છે અને તાજી ચા સાથે તેનો ફરીથી ઉપયોગ કરી શકે તેમ છે. તેમ છતાં, વિતરણ પેકેજિંગની આ પધ્ધતિની ક્ષમતા ઘણાં લાંબા સમય સુધી પૂરી રીતે સમજમાં નહોતી આવી. બીજા વિશ્વયુધ્ધ દરમિયાન ચા પર નિયંત્રણ પ્રથા અમલમાં આવી. સન 1953માં (યુનાઇટેડ કિંગ્ડમમાં નિયંત્રણ પ્રથા બંધ થયા બાદ) ટિટલેએ ukમાં ટી-બેગ શરૂ કરી અને તેમાં તેને તાત્કાલિક સફળતા મળી.
ચાની પત્તીઓને ’’ટી બેગ’’ તરીકે ઓળખાતા નાના પરબીડીયા (સામાન્ય રીતે કાગળમાંથી બનેલા)માં પેક કરવામાં આવે છે. ટી-બેગનો ઉપયોગ જ એવો સરળ અને અનુકુળ હોય છે કે લોકોમાં આજે તેનો ઉપયોગ પ્રિય બનેલ છે. તેમ છતાં, ટી બેગમાં વપરાતી ચા ઔધોગિક નામ ધરાવે છે. તેને ફેનિંગ અથવા ’’ભૂકી’’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આવી ભૂકી ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાની છૂટક ચાના વર્ગીકરણમાંથી નકામી પેદાશ જ હોય છે. તેમ છતાં, તમામ બ્રાન્ડની ચા માટે નિશ્ચિત રીતે સાચું નથી પણ ઘણી વિશિષ્ટતાઓના કિસ્સામાં પણ ઉચ્ચ ગુણવત્તાની ચા પણ હવે ટી-બેગમાં મળતી થઇ છે.[સંદર્ભ આપો] ચાના રસિયાઓમાં એક એવું સર્વસામાન્ય મંતવ્ય છે કે આ પધ્ધતિમા ઉતરતી ગુણવત્તાનો સ્વાદ અને અનુભવ મળતો હોય છે. ટી-બેગ માટે વપરાતો કાગળનો પણ ઘણાએ સ્વાદ લીધા મુજબ ચાની સોડમથી તદ્દન જુદા પ્રકારનો હોય છે. કારણ કે ઉપણી અને ભૂકી ચાની હલકી ગુણવત્તાથી લઈને ટી બેગમાં મળતી ચામાં અમુક ઉષ્ણતામાને કાવો બને ત્યારે ઓછી પરિશુધ્ધ હોય છે.
ટી-બેગને ઓછી સોડમ ધરાવતી શા માટે ગણવામાં આવે છે તેના વધારાના કારણોમાં નીચેની બાબતોનો સમાવેશ થાય છેઃ-
- સુકી ચા હવાના સંપર્કમાં આવતા જ પોતાની સોડમ ગુમાવે છે. મોટાભાગની ટી બેગ (બધીજ નહિ)માંની પત્તી નાના નાના ટુકડાઓમાં હોય છે. ટી બેગમાં ભરેલી પત્તીઓ ટી-બેગની સપાટીએ મોટે ભાગે હવાના સંપર્કમાં રહેતી હોય છે અને તેથી તે વધુ ઝડપથી વાસી બને છે ચાની છુટી પત્તીઓ મોટા ટુકડામાં અથવા તો એક ગઠ્ઠામાં ભેગી થાય છે.
- સુગંધ ઉમેરવા માટેનું તેલ ટી-બેગની સપાટી ધ્વારા શોષાય છે.
- ટી-બેગનું નાનું કદ, ચાની પત્તીને સંપૂર્ણ અને યોગ્ય રીતે ભીંજાઇને ઓગળવા દેવા માટે અવરોધકરૂપ બને છે.
- અમુક ટી-બેગ, જાણીતા કાર્સિનોજેન એપીકલોરોહાઇડ્રિન વાપરીને અફતર કરેલા વેટ-પેપરથી બનાવવામાં આવે છે.[૫૮][૫૯]
પીરામીડ ટી બેગ્સ
ફેરફાર કરો1996માં લિપ્ટન અને પિજીટિપ્સે [૬૦]શરૂ[60]શરૂ કરેલ ’’ પિરામીડ ટી બેગ્સ’’ની અદભૂત ડિઝાઇન હતી જે કાગળની ટી બેગ્સ સામેની પારખુઓની એક દલીલનો જવાબ આપે છે કારણ કે તેની ત્રણ-પરિમાણવાળી ટેટ્રાહેડ્રોન આકાર પલળતી વખતે ચાની પત્તીઓને વધુ જગ્યા આપે છે. આમ છતાં, અમુક પ્રકારની પિરામીડ ટી બેગ્સની તે પર્યાવરણને પ્રતિકૂળ હોવાને કારણે ટીકા કરવામાં આવે છે કારણ કે લેન્ડફીલ્સમાં તેનું સિન્થેટિક મટીરીયલ તૂટતું નથી જેમ છૂટક ટી બેગ્સ અને કાગળની ટી બેગ્સમાં થાય છે.[૬૧]
છૂટક ચા
ફેરફાર કરો
ચાની પત્તીઓને કેનિસ્ટર અથવા અન્ય કન્ટેનરમાં પેક કરવામાં આવે છે. રોલ્ડ ગન પાઉડર ચાની પત્તીઓ જે ભાંગી પડવાથી બચે છે તેને સામાન્ય રીતે સંગ્રહ અને છૂટક વેચાણ માટે હવા ચુસ્ત એલ્યુમીનીયમના પેકમાં તાજગી માટે ભરવામાં આવે છે. ગ્રાહક ધ્વારા વપરાશ માટે કપ, મગ અથવા ટી પોટમાં વ્યકિતગત રીતે અમુક ભાગને માપવામાં આવવો જોઇએ આનાથી વધુ સારી બવચિકતા મળે છે જેનાથી ગ્રાહક ઇચ્છા મુજબ વધુ ખરાબ અથવા વધુ કડક એવી ચા ઉકાળવાનું કહી શકે છે પરંતુ તેનાથી અનુકૂળતાનો ભોગ લેવાય છે. તરતો છૂટી પત્તીઓ પીવાનું અને વધુ પડતા ઉકાળાને નિવારવા વાણિજ્યિક રીતે ગળણીઓ, ’’ટી પ્રેસીઝ’’, ફિલ્ટર્ડ ટી પોટસ અને રેડવાની પ્રક્રિયાની બેગ્સ ઉપલબ્ધ હોય છે. આ સમસ્યાનો વધુ પરંપરાગત છતાં કદાચ વધુ અસરકારક રીત ત્રણ-ટુકડાવાળું ઢાંકળાવાળું ટીકપ જેને ગાઇવાન કહેવાય છે તે વાપરવાની છે. ગાઈવાનનું ઢાંકણ ચાને વપરાશ માટે અલગ કપમાં રેડતી વખતે નમાવવું જોઈએ.
કમ્પ્રેસ્ડ ચા
ફેરફાર કરોકેટલીક ચા(ખાસ કરીને પુ-એર ચા)ને હજુ પણ પરિવહન, સંગ્રહ અને વણવપરાયેલ રાખવાની અનુકુળતા માટે દબાવવામાં આવે છે. હિમાલયન દેશોમાં ચાની ઇંટનો વપરાશ ચાલુ છે. નાની છરી વાપરીને દબાવેલી કેકમાંથી પાંદડાઓ છૂટા પાડીને ચા તૈયાર કરવામાં આવે છે અને પલાળવામાં આવે છે. છુટા પાંદડાની ચાની સરખામણીએ દબાવેલી ચા સામાન્ય રીતે વધુ લાંબા સમય માટે બગાડ વગર સામાન્ય રીતે સાચવી શકાય છે.
ઇન્સ્ટન્ટ ચા
ફેરફાર કરોતાજેતરના સમયમાં ’ઇન્સ્ટન્ટ ચા’ લોકપ્રિય થઇ રહેલ છે જે ફ્રીઝમાં સૂકાયેલ ઇન્સ્ટન્ટ કોફીને સમાન છે. 1930ના દસકામાં ઇન્સ્ટન્ટ ચા વિકસાવવામાં આવી હતી પરંતુ 1950ના દસકાના છેલ્લા વર્ષો સુધી વેપારીકરણ થયું નહોતું અને ફકત જોડા સમય અગાઉ લોકપ્રિય થઇ છે. આ ઉત્પાદનો મોટે ભાગે તેનાં ઉમેરેલી સુગંધ જેવી કે વેનીલા, મધઅથવા ફળ સાથે આવે છે તેમજ પાઉડરનું દૂધ પણ ઉમેરેલું હોય છે. આવા ઉત્પાદનો ઉકળતા પાણી ઉમેરવાની જરૂર ન હોવાને કારણે ઇન્સ્ટન્ટ ઠંડી કરેલ ચા માટે પણ ઉપલબ્ધ હોય છે. અનુકુળતાની બદલીમાં ચાના સ્વાદની નાજુકતાનો ભોગ લેવા માટે આ ઉત્પાદનોની ચાના પારખુઓ ટીકા કરતા હોય છે.
કેનમાં પેક થયેલ ચા
ફેરફાર કરોકેન્ડ ચા પ્રથમ 1981માં જાપાનમાં મૂકવામાં આવી હતી. જો કે તે ખૂબ જ તાજેતરનું સંશોધન છે અને તેના મોટાભાગના લાભ ખરીદ વેચાણના છે.
સંગ્રહ
ફેરફાર કરોચાની શેલ્ફલાઇફ ચાની સંગ્રહ સ્થિતિઓ અને પ્રકારના આધારે અલગ અલગ હોય છે. લીલી ચા કરતાં કાળી ચાની વધુ લાંબી શેલ્ફલાઇફ હોય છે. ફલાવર ટી જેવી ચા એકાદ મહિનામાં ખરાબ થાય છે. અપવાદરૂપે, પુ-એર ચા સમય જતાં સુધરે છે. ચા ને હવાચુસ્ત કન્ટેનરમાં સૂકી, ઠંડી, અંધારાવાળી જગ્યાએ સંગ્રહ કરવામાં આવે તો સૌથી વધુ તાજી રહે છે. સીલબંધ પારદર્શક કેનમાં કોથળીમાં સંગ્રહેલ કાળી ચા બે વર્ષ સુધી રહે છે. લીલી ચા તેની તાજગી વધુ ઝડપથી સામાન્ય રીતે એક વર્ષથી ઓછા સમયમાં ગુમાવે છે. સખતપણે વાળેલા પાંદડાવાળી ગનપાવડર ચા, વધુ ખુલ્લા પાંદડાવાળી શૂન મી ચા કરતાં વધુ લાંબો સમય રહે છે. તમામ ચાના સંગ્રહ આયુષ્યને સૂકવી નાખતા પેકેટ અથવા ઓકસીજન શોષક પેકેટ વાપરીને અને શૂન્યાવકાશવાળા સીલીંગથી વધારી શકાય છે.
લીલી ચાનો સંગ્રહ કરતી વખતે રેફ્રીજરેશન અથવા ફ્રીજીંગના વિવેકપૂર્ણ ઉપયોગની ભલામણ કરવામાં આવે છે. ખાસ કરીને ચા પીનારાએ તાપમાનમાં ફેરફાર સામે સાવચેતી રાખવી જોઇએ.[૬૨]
અયોગ્ય રીતે સંગ્રહ કરેલી ચા સ્વાદ ગુમાવે છે, અન્ય ખોરાકમાંથી અમાન્ય સ્વાદ પ્રાપ્ત કરે છે અથવા દુર્ગંધવાળી બની જાય છે.
-
દ હોંગ પાઓ ચા - ઉલોંગ ચા -
ફુડીંગ બાઇ હાઓ પીન્ઝેન ચા - સફેદ ચા -
લીલી પુ-એર દુઓ ચા - એક પ્રકારની દાબેલી અસલ પુ-એર પ્રકારની ચા -
હુઓશન હુઆન્ગ્યા ચા, પીળી ચા
.jpg)
નોંધ
ફેરફાર કરો- ↑ વેબ્સ્ટરસ પર્કન્યુ ઇન્ટરનેશનલ ડિકશનરી
- ↑ Hamilton-Miller JM (1 November 1995). "Antimicrobial properties of tea (Camellia sinensis L.)". Antimicrob. Agents Chemother. 39 (11): 2375–7. PMC 162950. PMID 8585711.[હંમેશ માટે મૃત કડી]
- ↑ ૩.૦ ૩.૧ Alan Macfarlane (2004). The Empire of Tea. The Overlook Press. પૃષ્ઠ 32. ISBN 1-58567-493-1. Unknown parameter
|coauthors=ignored (|author=suggested) (મદદ) - ↑ ૪.૦ ૪.૧ Penelope Ody, (2000). Complete Guide to Medicinal Herbs. New York, NY: Dorling Kindersley Publishing. પૃષ્ઠ 48. ISBN 0-7894-6785-2.CS1 maint: extra punctuation (link)
- ↑ "Tea types and tea varieties". Starchefs.com. મેળવેલ 2009-07-15.
- ↑ Posted by Teamaster on November 16, 2005 04:21 PM (2005-11-16). "Four Types of Tea". About-tea.com. મૂળ માંથી 2009-04-16 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-07-15.
- ↑ "Tea types and tea varieties". Starchefs.com. મેળવેલ 2009-07-15.
- ↑ ડિકશનરી કોમ સર્ચ હર્બલટી 13 ફેબ્રુઆરી 2004ના રોજ પુનઃમેળવેલું
- ↑ Rolfe, Jim (2003). Camellias: A Practical Gardening Guide. Timber Press. ISBN 0881925772. Unknown parameter
|coauthors=ignored (|author=suggested) (મદદ) - ↑ Pruess, Joanna (2006). Tea Cuisine: A New Approach to Flavoring Contemporary and Traditional Dishes. Globe Pequot. ISBN 1592287417.
- ↑ Elizabeth S. Hayes (1980). Spices and Herbs: Lore and Cookery. Courier Dover Publications. પૃષ્ઠ 74. ISBN 0486240266. મેળવેલ 2008-09-20.
- ↑ બ્રિટાનિકા ટી કલ્ટીવેશન, રીટ્રાઇવ્ડ જૂન 2007
- ↑ ૧૩.૦ ૧૩.૧ Mondal 2007, p. 519
- ↑ Liu Tong (2005). Chinese tea. Beijing: China Intercontinental Press. પૃષ્ઠ 137. ISBN 7-5085-0835-1.
- ↑ Hamza Nassrallah (2009-01-02). "Which Tea is Healthiest?". Wonders of Tea. મૂળ માંથી 2009-06-14 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-07-15.
- ↑ "Journal of Nutrition - Antioxidant Activity of Black Tea vs. Green Tea". Jn.nutrition.org. મેળવેલ 2009-07-15.
- ↑ "Oxygen Radical Absorbance Capacity (ORAC) of Selected Foods – 2007" (PDF). Webcitation.org. 2009-05-23. મૂળ (PDF) માંથી 2009-03-06 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-07-15.
- ↑ Bennett Alan Weinberg and Bonnie K. Bealer (2001). The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug. Routledge. પૃષ્ઠ 228. ISBN 0415927226. મેળવેલ 2008-09-20.
- ↑ એમ.બી.હિકસ. વાય-એચ્.પી. હસેઇ, એલ.એન.બેલ, ટી પ્રીપેરેશન એન્ડ ઇટ્સ ઇન્ફલ્યુઅન્સ ઓન મેથીલકસાન્થીન કોન્સ્ટન્ટ્રેશન, ફૂડ રીસર્ચ ઇન્ટરનેશનલ 29(3-4)325-330(1996)
- ↑ ગ્રેહામ એચ.એન.- ગ્રીન ટી કમ્પોઝીશન, કન્ઝુમ્શન એન્ડ પોલીયેનોલ કેમિસ્ટ્રી, પ્રીવેન્ટીવ મેડીસીન 21 (3):334-50(1992)
- ↑ "Environmental Pollution: Fluoride contents in tea and soil from tea plantations and the release of fluoride into tea liquor during infusion". ScienceDirect. મૂળ માંથી 2009-09-22 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-07-15.
- ↑ "Caffeine and Tea Information". Stash Tea. મૂળ માંથી 2010-01-17 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-07-15.
- ↑ ઢાંચો:Harvcolnb"લાંબા સમય સુધી, વનસ્પતિશાસ્ત્રીઓએ તેમના નિરીક્ષણો પરથી ચાના બે જાતના ઉદભવનો આગ્રહ રાખ્યો છે કે આસામીઝ જાતો અને ચાઈનીઝ જાતો વચ્ચે આકાર વિજ્ઞાનસબંધી તફાવતો છે. હાશીમોટો અને શીમુરાએ જણાવ્યું કે ચાના છોડમાં આકાર વિજ્ઞાન સબધી લાક્ષણીકતાઓમાં રહેલા ભેદભાવ આંકડાકિય ક્લાસ્ટર પૃથ્થકરણ પદ્ધતિ વાપરતા સંશોધક માટે બેવડી પૂર્વ ધારણાના પૂરાવા હોય તે જરૂરી નથી. તાજેતરની શોધ તપાસમાં એ પણ સ્પષ્ટ કરવામાં આવેલ છે કે બંન્ને જાતોના ક્રોમોસોમ નંબર(2n=30) સમાન છે અને તે એકબીજા સાથે સહેલાઈથી હાઈબ્રીડ થઈ શકે છે. વધુમાં, વિવિધ પ્રકારના ચાના છોડના મધ્યમગાળાના હાઈબ્રીડ્સ અથવા સ્વયંભુ પોલિપ્લોઈડસ ઉપર જણાવેલ પ્રદેશોમાં વ્યાપક વિસ્તારોમાં જોવા મળેલ છે. આ હકીકતો સાબિત કરશે કે કેમેલીયા સીનેંન્સીસનું ઉદભવસ્થાન બર્માના ઉત્તરી ભાગો, યુનાન અને ચીનના સીચુઆન જિલ્લાઓ સહિતના વિસ્તારોમાં છે.
- ↑ Fuller, Thomas (2008-04-21). "A Tea From the Jungle Enriches a Placid Village". The New York Times. New York: The New York Times Company. પૃષ્ઠ A8.
- ↑ ધ ઓલ્ડેસ્ટ ટી ટ્રી ઓન ધ અર્થ (કુનમીંગ, 2006)
- ↑ ૨૬.૦ ૨૬.૧ "Tea". Encarta. મૂળ માંથી 2008-03-08 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2008-07-23. Italic or bold markup not allowed in:
|publisher=(મદદ) - ↑ "Tea". The Columbia Encyclopedia Sixth Edition. 2001-07. મેળવેલ 2008-07-23. Italic or bold markup not allowed in:
|publisher=(મદદ) - ↑ George Staunton (1797). An Historical Account of the Embassy to the Emperor of China, Undertaken By Order of the King of Great Britain; Including the Manners and Customs of the Inhabitants; and Preceded By an Account of the Causes of the embassy and Voyage to China. J. Stockdale. પૃષ્ઠ 452.
The Chinese perceiving these dispositions in the monkey took advantage of the propensities of the animal and converted them to life in a domestic state which in that of nature were exerted to their annoyance.
- ↑ Robert Fortune (1852). A Journey to the Tea Countries of China; including Sung-Lo and the Bohea Hills. J. Murray. પૃષ્ઠ 237.
I should not like to assert that no tea is gathered on these hills by the agency of chains and monkeys but I think it may be safely affirmed that the quantity in such is small.
- ↑ Constance Frederica Gordon Cumming. Wanderings in China. W. Blackwood and Sons. પૃષ્ઠ 318.
- ↑ Laura C. Martin (2007). Tea: The Drink that Changed the World. Tuttle Publishing. પૃષ્ઠ 133. ISBN 0804837244.
- ↑ ચા બ્રિટાનિકા 2008, અલ્ટીમેટ રેફરન્સ સ્યુટ, શિકાગો, એન્સાયકલોપીડીયા (2008) વિશ્વકોશ બ્રિટાનિકા. એન્સાયકલોપીડીયા બ્રિટાનિકા 2008, અલ્ટીમેટ રેફરન્સ સ્યુટ, શિકાગો:એન્સાયકલોપીડીયા બ્રિટાનિકા
- ↑ ૩૩.૦ ૩૩.૧ ૩૩.૨ ૩૩.૩ Sanyal (2008)
- ↑ ઢાંચો:Harvcolnb
- ↑ બૂક ઓફ ટી બાય કાકુઝો ઓકાકુરા (પેજીસ 5-6) પબ્લિશડ 1964. કુરિયર ડોવર પબ્લીકેશન્સ સોસીયોલોજી 94પેજીસ. ISBN 0486200701
- ↑ ૩૬.૦૦ ૩૬.૦૧ ૩૬.૦૨ ૩૬.૦૩ ૩૬.૦૪ ૩૬.૦૫ ૩૬.૦૬ ૩૬.૦૭ ૩૬.૦૮ ૩૬.૦૯ ૩૬.૧૦ ૩૬.૧૧ ૩૬.૧૨ ઇન અવર ટાઇમ, બીબીસી રેડિયો 4, 29એપ્રિલ 2004
- ↑ "The Diary of Samuel Pepys". મેળવેલ 2009-05-11.
- ↑ "www.london2012.com" (PDF). મૂળ સંગ્રહિત (PDF) માંથી 2011-06-08 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 30 October, 2009. Check date values in:
|access-date=(મદદ) - ↑ ટી ફાઇનલી મેકિંગ એ સ્ટર ઇન અમેરિકા, ટાઇમ્સ ઓનલાઇન સંગ્રહિત ૨૦૧૧-૦૬-૧૧ ના રોજ વેબેક મશિન રીટ્રાઈવ્ડ 17 ફેબ્રુઆરી 2008
- ↑ કેમ્પબેલ, પોલી(26 એપ્રિલ 2006) ’’સ્ટુટેડ ટુ એ ટી’’ સીન્સીનાટી ઇન્કવાયરર
- ↑ ટેયલર, જોહન ડબલ્યુ, સ્મગલર્સ એન્ડ પેટ્રીયોટસ, બોસ્ટન મર્ચન્ટસ એન્ડ ધ એડવન્ટ ઓફ ધ અમેરિકન રિવોલ્યુશન(બોસ્ટન 1988)
- ↑ "Sri Lanka Tea Board". Pureceylontea.com. મૂળ માંથી 2010-06-27 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-07-15.
- ↑ IARC મોનોગ્રાફસ ઓન ધ ઇવોલ્યુશન ઓફ કાર્સીનોજેનિક રીસ્કસ ટુ હુમન્સ વોલ્યુમ 51(1991)
- ↑ Dahl, Östen. "The World Atlas of Language Structures Online". Max Planck Digital Library. મેળવેલ 2008-06-04.
|contribution=ignored (મદદ) - ↑ Andrew Burke (2004). Iran. Lonely Planet. પૃષ્ઠ 75–76. ISBN 1740594258. Unknown parameter
|coauthors=ignored (|author=suggested) (મદદ) - ↑ કૂક પે.85
- ↑ In Pursuit of Tea (2005). "Brewing Guide". મૂળ માંથી 2007-01-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-12-16.
- ↑ "Agony of the Leaves". Margaret Chittenden. 1999. મૂળ માંથી 2007-03-24 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-05-09.
- ↑ "Brief Guide to Tea". BriefGuides. 2006. મૂળ માંથી 2006-08-22 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2006-11-07.
- ↑ Tierra, Michael (1990). The Way of Herbs. Pocket Books. ISBN 0671724037.
- ↑ ’’સમ ટી એન્ડ વાઇન મે કોઝ કેન્સર- ટનીન, ફાઉન્ડ ઇન ટી એન્ડ રેડ વાઇન, લિંક્ક ટે એસોફગલ કેન્સર’’ સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૧૧-૩૦ ના રોજ વેબેક મશિન ન્યુટ્રીશન હેલ્થ રિવ્યુ , ફોલ,1990
- ↑ "How to make a perfect cuppa". BBC News. 2003-06-25. મેળવેલ 2006-07-28.
- ↑ Mario Lorenz, Nicoline Jochmann, Amélie von Krosigk, Peter Martus, Gert Baumann, Karl Stangl and Verena Stangl (2007). "Addition of milk prevents vascular protective effects of tea". European Heart Journal. 28 (2): 219–223. doi:10.1093/eurheartj/ehl442. PMID 17213230.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
- ↑ "આર્કાઇવ ક .પિ". મૂળ માંથી 2013-01-17 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2024-07-17.
- ↑ ૫૫.૦ ૫૫.૧ ૫૫.૨ ફુડ એન્ડ એગ્રીકલ્ચર ઓર્ગેનાઇઝેશન ઓફ ધ યુનાઇટેડ નેશન્સ –પ્રોડકશન FAOSTAT સંગ્રહિત ૨૦૧૧-૧૧-૧૫ ના રોજ વેબેક મશિન, એકસેસ્ડ 9 જાન્યુઆરી 2010
- ↑ સંદર્ભ ત્રુટિ: અયોગ્ય
<ref>ટેગ;commodityનામના સંદર્ભ માટે કોઈ પણ સામગ્રી નથી - ↑ Thompkins, Gwen. "In Kenya, Tea Auction Steeped In Tradition, Gentility: NPR". મેળવેલ 18 September 2009.
- ↑ "Oxirane, (chloromethyl)- (Epichlorohydrin) CAS No. 106-89-8". મૂળ માંથી 2009-04-19 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-10-11.
- ↑ "EPA Consumer Factsheet on: EPICHLOROHYDRIN". મેળવેલ 2009-10-11.
- ↑ "PG Tips - About Us". મૂળ માંથી 2007-01-20 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-02-17.
- ↑ "The New Shape of Teabags". Tea & Coffee Trade Journal. 2005. મૂળ માંથી 2007-06-16 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-05-09. line feed character in
|title=at position 14 (મદદ) - ↑ "Green Tea Storage" (PDF). મેળવેલ 2009-07-15.
સંદર્ભો
ફેરફાર કરો- જાના આર્કીમોવિકોવા, પવેલ વલીસેક(1998). Vůně čaje ,સ્ટાર્ટ બેનેસ્ટેવ ISBN 80-902005-9-1(ઇન ઝેક)
- કલોઉડ બોલ્ડઃ- ઇન્ડીયન ટી એ ટેક્ષટબુક ઓન ધ કલ્ચર એન્ડ મેન્યુફેકચર ઓફ ટી ફિકથ ઓડીશન થરલી રિવાઇઝડ એન્ડ પાર્ટલી રીટીટન બાય સી.જે.હરિસીન ઠાકર, સ્પીન્ક એન્ડ કું. કલકતા 1940(ફસ્ટ એડીશન, 1933)
- કિટ ચાઉ, લોન, ફ્રેમર (1990) ઓલ ધ ટી ઇન ચાઇના ; ચાઇના બૂકસ એન્ડ પીરીયોડિકલ્સ ઇન્ક. ISBN 08351-2194-1 રેફરન્સીસ આર ટુ ઝેક ટ્રાન્સલેશન બાય માયકલ સીનેક (1998):Všechny čaje Číny, ધર્માગઇઆ પ્રહાઃ ISBN 80-85905-48-5
- કૂક, એલનોર એ રીડર્સ ગાઇડ ટુ વોલેસ સ્ટીવન્સ પ્રીન્સટન યુનિવર્સિટી
- જોન સી. એવાંસ(1992):ટી ઈન ચાઈના: ધ હિસ્ટરી ઓફ ચાઇનાસ નેશનલ ડ્રિંક, ગ્રીનવૂડ પ્રેસ ISBN 0-313-28049-5
- સી.આર.હાર્લર, સી.આર.ધ કલ્ચર એન્ડ માર્કેન્ટીંગ ઓફ ટી સેકન્ડ એડીશન ઓકસફર્ડ યુનિવર્સિટી પ્રેસ, ન્યુયોર્ક એન્ડ બોમ્બે, રીપ્રીન્ટેડ 1958(ફસ્ટ એડીશન 1933, સેકન્ડ એડીશન 1956)
- ઇલ્કો હેસે(1982)ટીઃધ આઇલીડસ ઓફ બોધીધર્મા , પ્રિઝમ પ્રેસ ISBN 0-907061-05-0
- Hobhouse, Henry (2005). "Seeds of Change: Six Plants that Transformed Mankind". Shoemaker & Hoard. ISBN 1593760493. Cite journal requires
|journal=(મદદ) - લુયુ (陆羽) ચાજિંગ (茶经)(ધ કલાસીકલ બૂક ઓન ટી) રેફરન્સીસ આર ટુ ઝેક ટ્રાન્સલેશન ઓફ મોર્ડન એડીશન(1987) બાય ઓલ્ગા લોમોવા (ટ્રાન્સલેટર)Kniha o čaji સ્પોલેક milců čaje, પ્રાહા 2002(ઇન ઝેક)
- રોય મોકસહામ (2003)ટી એડીકશન, એકપ્લોઇટેશન એન્ડ એમ્પાયર
- જેન પેટીગ્રુ (2002), એ ઓશિયલ હિસ્ટરી ઓફ ટી
- સ્ટીફન રેઇમરર્ટઝ(1996) વોમ જેનુબડે ટીઝઃ એઇન ક્રેઇરેટ રેઇસે ડર્ચ આલ્ટે લેન્ડસ્કફેન, એહરવુર્ડીંગે, ટ્રેડીશનેન અન મોર્ડન વેહડાલ્ટનીસ, ઇન્કલ્યુઝીવ ઇન્ર કલેઇનેન ટીસ્કુલ (ઇન જર્મન)
- Yamamoto, T; Kim, M; Juneja, L R (1997). "Chemistry and Applications of Green Tea". CRC Press. Cite journal requires
|journal=(મદદ) - જેમ્સ નોરવૂડ પ્રેટ(2005) ટી ડિકશનરી
- Kiple, Kenneth F.; Ornelas, Kriemhild Coneè, સંપાદકો (2000). The Cambridge World History of Food. 1. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521402166..
- Mondal, T.K. (2007). "Tea". માં Pua, E.C.; Davey, M.R. (સંપાદકો). Biotechnology in Agriculture and Forestry. 60: Transgenic Crops V. Berlin: Springer. પૃષ્ઠ 519–535. ISBN 3540491600..
- Sanyal, Amitava (April 13, 2008). "How India came to be the largest tea drinking nation" ([મૃત કડી]). Hindustan Times. New Delhi. પૃષ્ઠ 12..
- Karmakar, Rahul (April 13, 2008). "The Singpho: The cup that jeers". Hindustan Times. New Delhi. પૃષ્ઠ 12. મૂળ માંથી ડિસેમ્બર 23, 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ જૂન 15, 2010..
- લેસ્ટર પેકર, ચૂન નામ ઓંગ, બેરી હાલીવેલ (2004) હર્બલ એન્ડ ટ્રેડીશનલ મેડીસીન મોલેકયુલર અસ્પેકટસ ઓફ હેલ્થ, CRC પ્રેસ, ISBN 0824754360
- Nutrition (1999). "Tea and Health.". 15: 946–949. PMID 10575676. Unknown parameter
|month=ignored (મદદ); Cite journal requires|journal=(મદદ); External link in|title=(મદદ) - Journal of Epidemiology and Community Health (1999). "Coffee and tea consumption in the Scottish Heart Health Study follow up: conflicting relations with coronary risk factors, coronary disease, and all cause mortality". 53: 481–487. PMID 10562866. Cite journal requires
|journal=(મદદ); External link in|title=(મદદ)
બાહ્ય કડીઓ
ફેરફાર કરો
