વિશ્વની અજાયબીઓ

વિશ્વની સૌથી ભવ્ય માનવ નિર્મિત ઇમારતો અને કુદરતી વસ્તુઓની યાદી તૈયાર કરવા સદીઓથી વિશ્વની અજાયબીઓની વિવિધ સૂચિનું સંકલન કરવામાં આવે છે.

પૌરાણિક વિશ્વની સાત અજાયબીઓ માનવ સર્જિત પ્રાચીન અવશેષોની પહેલી જાણીતી સૂચિ હતી, તે માર્ગદર્શક પુસ્તકો આધારિત અને પ્રાચિન ગ્રીસના પ્રવાસીઓમાં લોકપ્રિય હતી અને તેમાં ભૂમધ્ય સમુદ્રના પ્રદેશમાં આવેલી કૃતિઓનો જ સમાવેશ થતો હતો. સાતનો આંકડો પસંદ કરવામાં આવ્યો હતો કારણ કે ગ્રીક લોકો માને છે કે આ આંકડો ચોકસાઇ અને વિપુલતા^[૧]નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. આ પ્રકારની ઘણી સૂચિ બનાવવામાં આવી હતી, તેમાં મધ્ય વિશ્વ અને આધુનિક વિશ્વનો પણ સમાવેશ થાય છે.

પૌરાણિક વિશ્વની સાત અજાયબીઓ

ગીઝાનો વિશાળ પિરામિડ પૌરાણિક વિશ્વની એકમાત્ર અજાયબી છે જે હજુ પણ અસ્તિત્વ ધરાવે છે.

રોમમાં આવેલી નાટ્યશાળા

જેરૂસલેમનું જુનું શહેર

ધ ઓરોરા બોરેઅલિસ અથવા ઉત્તર ધ્રુવ તરફનો છ મહિનાનો પ્રકાશ

ગ્રાન્ડ કેન્યન

ધ ગ્રેટ બેરિયર રીફ

લંડનની ગટર વ્યવસ્થાનું ઓરિજિનલ એબી મિલ્સ પમ્પીંગ સ્ટેશન

માચુ પીચુ

ઇતિહાસવિદ હીરોડોટસ (આશરે ઇ.પૂ. ૪૮૪ BC– ઇ.પૂ. ૪૨૫) અને સાયરિનના વિદ્વાન કેલિમાકસે (આશરે ઇ.પૂ. ૩૦૫–૨૪૦) એલેક્ઝાન્ડ્રીયાના મ્યુઝિયમમાંઅગાઉની સાત અજાયબીઓની યાદી બનાવી હતી પણ તેનું લખાણ બચી શક્યું નહોતું ફક્ત સંદર્ભ સચવાયા હતા. સાત અજાયબીઓ નીચે પ્રમાણે છે:

અગાઉની યાદીઓમાં સાતમી અજાયબી એલેક્ઝાન્ડ્રીયાની દિવાદાંડીના સ્થાને ઇસ્તર ગેટ હતો

ગ્રીક કેટેગરી અજાયબીઓ નહોતી પણ "થાઉમાટા"(Greek: Θαύματα), જેનું ભાષાન્તર ચમત્કારોની નજીક છે.આજે આપણે જે સૂચિ વિશે જાણીએ છીએ તેનું સંકલન મધ્યયુગમાં થયું હતું- તે સમયે ઘણાં સ્થળો લાંબા સમય સુધી ટકી શક્યા નહોતા.આજે પૌરાણિક વિશ્વની એકમાત્ર અજાયબી અસ્તિત્વ ધરાવે છે તે છે ગીઝાનો વિશાળ પિરામિડ

મધ્યયુગની અજાયબીઓ

મધ્યયુગ સુધી વિશ્વની અજાયબીઓની ઘણી યાદી અસ્તિત્વ ધરાવતી હતી તેમ કહેવાય છે, જોકે આ બધીજ યાદીઓ તે સમયની જ હતી તે શક્ય નથી કારણ કે મધ્યયુગીન શબ્દ પણ પ્રકાશયુગ સુધીમાં શોધાયો નહોતો, અને મધ્યયુગનો અભિગમ ૧૬મી સદી સુધીમાં ઘણો જાણીતો થયો નહોતો.બ્રેવર તેને પાછળથી બનેલી યાદી^[૨] ગણાવે છે અને સૂચવે છે કે આ યાદીઓ મધ્યયુગ પછી બની હતી.

આ સૂચિના ઘણાં સ્થાપત્યો મધ્ય યુગ કરતા પણ ઘણાં પહેલાનાં સમયમાં બન્યા હતા, પણ ઘણાં જાણીતા હતા.^[૩]આ યાદીઓના નામ નીચે પ્રમાણે હતા જેમકે મધ્ય યુગની અજાયબીઓ(તેમાં સાત આંકડાની મર્યાદા નહોતી), મધ્ય યુગની સાત અજાયબીઓ, મધ્યયુગીન માનસ અને મધ્યયુગના સ્થાપત્યની અજાયબીઓ.

મધ્યયુગીન વિશ્વની સાત સૌથી મોટી અજાયબીઓનાં પ્રતિનિધિ નીચે પ્રમાણે છે:^[૨]^[૩]^[૪]^[૫]

આ પ્રકારની સૂચિમાં સમાવિષ્ઠ બીજી જગ્યાઓ:

આધુનિક વિશ્વની અજાયબીઓ

ઘણી સૂચિઓ આધુનિક સમયમાં બનેલા મહાન સ્થાપત્યો અથવા હાલ અસ્તિત્વ ધરાવતી મહાન અજાયબીઓ પરથી બનાવવામાં આવી છે.કેટલીક સૌથી નોંધિનય સૂચિઓ નીચે આપેલી છે.

અમેરિકન સોસાયટી ઓફ સિવિલ એન્જિનિયર્સ

ધ અમેરિકન સોસાયટી ઓફ સિવિલ એન્જિનિયર્સે આધુનિક વિશ્વની અજાયબીઓની સૂચિનું સંકલન કર્યું હતું:^[૧૦]

અજાયબી	બાંધકામની શરૂઆત	ઉદ્‍ઘાટન	સ્થળો
ચેનલ ટનલ (Channel Tunnel)	પહેલી ડિસેમ્બર, ૧૯૮૭	છઠ્ઠી મે, ૧૯૯૪	યુ.કે. અને ફ્રાન્સ વચ્ચે આવેલું સ્ટ્રેટ ઓફ ડોવર (Strait of Dover)
સી એન ટાવર (CN Tower)	છઠ્ઠી ફેબ્રુઆરી, ૧૯૭૩	૨૬ જૂન, ૧૯૭૬, વિશ્વનું સૌથી ઉંચુ સ્વતંત્ર ઉભેલુ સ્થાપત્ય ૧૯૭૬-૨૦૦૭.	ટોરોન્ટો (Toronto), ઓન્ટેરિયો (Ontario), કેનેડા (Canada)
એમ્પાયર સ્ટેટ બિલ્ડીંગ (Empire State Building)	૨૨ જાન્યુઆરી, ૧૯૩૦	પહેલી મે, ૧૯૩૧, વિશ્વની સૌથી ઉંચી ઇમારત ૧૯૩૧-૧૯૬૭ ૧૦૦ થી વધુ વાર્તાઓ સાથે પહેલી ઇમારત.	ન્યૂયોર્ક (New York), એનવાય (NY), યુ.એસ.એ.
ગોલ્ડન ગેટ સેતુ (Golden Gate Bridge)	પાંચ જાન્યુઆરી, ૧૯૩૩	૨૭ મે, ૧૯૩૭	ગોલ્ડન ગેટ સ્ટ્રેટ (Golden Gate Strait) સેન ફ્રાન્સિસ્કો, કેલિફોર્નિયા (San Francisco), કેલિફોર્નિયા (California), યુ.એસ.એ.ની ઉત્તરે આવેલો છે
ઇટાઇપુ ડેમ (Itaipu Dam)	જાન્યુઆરી ૧૯૭૦	પાંચમી મે, ૧૯૮૪	બ્રાઝિલ (Brazil) અને પારાગુએ (Paraguay) વચ્ચે આવેલી પરાના નદી (Paraná River)
ડેલ્ટા વર્ક્સ (Delta Works)	૧૯૫૦	૧૦ મે, ૧૯૯૭	નેધરલેન્ડ્સ (Netherlands)
પનામા નહેર (Panama Canal)	પહેલી જાન્યુઆરી, ૧૮૮૦	સાતમી જાન્યુઆરી, ૧૯૧૪	પનામાની સંયોગી ભૂમિ (Isthmus of Panama)

ન્યુ ૭ વન્ડર્સ ફાઉન્ડેશન્સની વિશ્વની સાત અજાયબીઓ

૨૦૦૧માં નફા માટે અસ્તિત્વ ધરાવી ૨૦૦ ઇમારતોમાંથી વિશ્વની નવી સાત અજાયબીઓ (New Seven Wonders of the World) પસંદ કરવાની પહેલની શરૂઆત સ્વીસ કોર્પોરેશન ન્યુ ૭ વંડર્સ ફાઉન્ડેશને કરી હતી.^[૧૧]છેલ્લે સુધી પહોંચેલા ૨૧ (Twenty-one finalists)ની જાહેરાત પહેલી જાન્યુઆરી ૨૦૦૬માં કરવામાં આવી હતી.^[૧૨]ઇજિપ્ત એ વાતથી ખુશ નહોતું કે લિબર્ટીની મૂર્તિ, સિડનીનું ઓપેરા હાઉસ જેવી ખરી અજાયબીઓ અને બીજા સીમાચિન્હો જ ભાગ લઇ શકશે અને તેણે આ પ્રોજેક્ટને વાહિયાત ગણાવ્યો.તેના સમાધાન માટે ગીઝાને માનદ સભ્યનું નામ આપવામાં આવ્યું.^[૧૩]પરિણામની ઘોષણા સાતમી જુલાઇ ૨૦૦૭ના રોજ પોર્ટુગલ લિસબનના બેનફિકા (Benfica) સ્ટેન્ડિયમમાં મોટી ઉજવણી સાતે કરવામાં આવી હતી,^[૧૪] તેની યાદી નીચે પ્રમાણે છે:

અજાયબી	બંધારણની તારીખ	જગ્યા
ચીનની વિખ્યાત દિવાલ	પાંચમી સદી BCE - 16મી સદી CE	ચીન
પેટ્રા (Petra)	અજાણ્યું	જોર્ડન (Jordan)
ક્રિસ્ટ ધ રેડિમલ (મૂર્તિ) (Christ the Redeemer)	૧૨ ઓક્ટોબર]] ૧૯૩૧માં ખુલ્લુ મુકાયું	બ્રાઝિલ
માચુ પીચુ (Machu Picchu)	સી. 1450	પેરૂ
ચિચેન ઇત્ઝા (Chichen Itza)	સી. 600	મેક્સિકો
રોમન નાટ્યશાળા (Roman Colosseum)	પૂરા થયેલા 80 CE	ઇટાલી
તાજ મહેલ	સમાપ્તિ c.1648	ભારત
વિશાળ પિરામિડ (Great Pyramid) (માનદ સભ્ય)	સમાપ્તિ c.2560 BCE	ઇજિપ્ત

યુ.એસ.એ.ની વર્તમાન નવી સાત અજાયબીઓ

નવેમ્બર ૨૦૦૬માં અમેરિકાના રાષ્ટ્રીય સમાચારપત્ર યુએસએ ટુડેએ અમેરિકન ટેલિવિઝન શો ગુડ મોર્નિંગ અમેરિકામાં છ જજ દ્વારા પસંદ કરવામાં આવેલી નવી સાત અજાયબીઓની યાદી બહાર પાડી હતી.^[૧૫]અજાયબીઓની ઘોષણા ગુડ મોર્નિંગ અમેરિકામાં સપ્તાહ દરમિયાન રોજ એક એ રીતે થઇ હતી.આઠમી અજાયબીની પસંદગી ૨૪ નવેમ્બરે દર્શકોના પ્રતિભાવમાંથી કરવામાં આવી હતી.^[૧૬]

આંકડો	અજાયબી	સ્થળ
1	પોટાલા મહેલ (Potala Palace)	લ્હાસા (Lhasa), તિબેટ,
2	જૂનું શહેર (જેરૂસલેમ) (Old City of Jerusalem)	જેરૂસલેમ (Jerusalem), ઇઝરાયલ
3	પોલર આઇસ કેપ (Polar ice cap)	ધ્રુવ પ્રદેશ (Polar region)
4	Papahānaumokuākea દરિયાઇ રાષ્ટ્રીય સ્મારક (Papahānaumokuākea Marine National Monument)	હવાઇ (Hawaii), યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ
5	ઇન્ટરનેટ	N/A
6	માયા (Maya)નું પતન (ruins)	યુકાટન પેનિનસુલા (Yucatán Peninsula), મેક્સિકો (México)
7	સેરેનગેતી (Serengeti) અને મસાઇ (Masai Mara) મારાનું મહાન સ્થળાંતર	ટાન્ઝાનિયા (Tanzania) અને કેન્યા (Kenya)
8	ગ્રાન્ડ કેન્યન (Grand Canyon) (દર્શકોએ પસંદ કરેલી આઠમી અજાયબી)	એરિઝોના (Arizona), યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ)

વિશ્વની સાત કુદરતી અજાયબીઓ

અજાયબીઓની બીજી યાદીઓની જેમ, વિશ્વની સાત કુદરતી અજાયબીની યાદી પર પણ સર્વસંમતિ નહોતી, કારણ કે આ યાદી કેટલી લાંબી હોવી જોઇએ તેની પર ચર્ચા થઇ હતી.ઘણી સૂચિઓમાંની એકનું સંકલન CNN એ કર્યું હતું.^[૧૭]

નવી સાત કુદરતી અજાયબીઓ (New7Wonders of Nature) સમકાલીન પ્રયત્ન હતો જેમાં વૈશ્વિક મતદાન દ્વારા લોકોએ પસંદ કરેલી સાત કુદરતી અજાયબીઓની યાદી બનાવવામાં આવી હતી, તેનું આયોજન ન્યુ ઓપન વર્લ્ડ કોર્પોરેશન દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું, જેણે વિશ્વની નવી સાત અજાયબીઓ (New Seven Wonders of the World)નું અભિયાન ચલાવ્યું હતું.

સાત કુદરતી અજાયબીઓ (Seven Natural Wonders),^[૧૮] કોઇ ફાયદા માટે નહી પણ સાત કુદરતી અજાયબીઓની સુરક્ષા માટે કરાયેલુ સાહસ હતું જે પહેલેથી જ સ્થાપના પામેલું હતું.

પાણીની અંદરના વિશ્વની સાત અજાયબીઓ

પાણીની અંદર રહેલી વિશ્વની સાત અજાયબીઓની સૂચિ CEDAM ઇન્ટરનેશનલ દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવી હતી, તે અમેરિકા સ્થિત મરજીવા માટેનું નફાના હેતુ વિનાનું ગ્રુપ હતુ, જે દરિયાની સાચવણી અને સંશોધનનું કામ કરતું હતું.

૧૯૮૯માં CEDAM એ સુરક્ષા માટે સમુધ્ધ ગણાતા હોય તેવા પાણીની અંદરના વિસ્તારોને પસંદ કરવા દરિયાઇ વૈજ્ઞાનિકોની પેનલ બનાવી હતી, તેમાં ડો. યુજેની ક્લાર્કનો પણ સમાવેથ થાય છે.તેના પરિણામોની ઘોષણા વોશિંગ્ટન ડીસીમાં ટીવી શો સી હન્ટ કરનાર અભિનેતા લોઇડ બ્રિજિસદ્વારા ધ નેશનલ એક્વેરિયમમાં કરવામાં આવી હતી.^[૧૯]^[૨૦]

ઔદ્યોગિક વિશ્વની સાત અજાયબીઓ

બ્રિટિશ લેખક ડેબોરાહ કેડબરીએ [[ઔદ્યોગિક વિશ્વની સાત અજાયબીઓ (Seven Wonders of the Industrial World) પુસ્તક લખ્યું હતું, જેમાં ઓગણિસમી સદી અને વીસમી સદીના મહાન એન્જિનિયર્સની વાર્તા કહેવામાં આવી હતી. ૨૦૦૩માં બી.બી.સી.એ પુસ્તક પરથી સાત ભાગની દસ્તાવેજી શ્રેણી બનાવી હતી, જેમાં દરેક એપિસોડમાં એક અજાયબીના નિર્માણનું નાટ્ય રૂપાંતરણ કરવામાં આવતું હતું.સાત ઔદ્યોગિક અજાયબીઓ નીચે પ્રમાણે છે:

વિશ્વની પ્રવાસન અજાયબીઓ

પ્રવાસન લેખક હોવાર્ડ હિલમેન સૂચિઓનું સંકલન કરનાર તેવા ઘણાં લોકો માંના એક છે જેમણે ટોચની માનવ નિર્મિત ^[૨૧] અને કુદરતી^[૨૨] પ્રવાસી વિશ્વની પ્રવાસન અજાયબીઓ

માનવ નિર્મિત પ્રવાસન અજાયબીઓ

કુદરતી પ્રવાસન અજાયબીઓ

ત્યાં પણ જૂઓ

વિશ્વની આઠમી અજાયબી (Eighth Wonder of the World)
વર્લ્ડ હેરિટેજ લિસ્ટ (World Heritage List)- 800 સ્થળોની સૂચિ જેને UNESCO (UNESCO) "વિશ્વવ્યાપક મૂલ્યનું ગણાવે છે".
સાત અજાયબીઓની રાષ્ટ્રીય સૂચિ
ફોરની સાત અજાયબીઓ (Seven Wonders of Fore)(ફોર એબી, આયરલેન્ડ)
વિશ્વની સાત મોટી ભૂલો - મહાત્મા ગાંધી દ્વારા તૈયાર કરાયેલી સૂચિ.

સંદર્ભો

↑ Anon. (1993) ઓક્સફોર્ડ ઇલસ્ટ્રેટેડ ઇનસાયક્લોપિડિયા પહેલી આવૃતિ ઓક્સફોર્ડ: ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટી
↑ ^૨.૦ ^૨.૧ આઇ એચ ઇવાન્સ(રિવાઇઝર), બ્રેવર્સનો શબ્દસમૂહ અને આખ્યાન કોષ(સેન્ટેનરી એડિશનની ચોથી સુધારેલી આવૃતિ, લંડન કેસેલ, 1975), પાના નં. 1163
↑ ^૩.૦ ^૩.૧ હેરેવાર્ડ કેરિંગટન (૧૮૮૦-૧૯૫૮), "વિશ્વની સાત અજાયબીઓ પ્રાચીન, મધ્યયુગીન અને અર્વાચીન", કેરિંગટન કલેક્શનમાં ફરી છપાઇ હતી (૨૦૦૩) ISBN 0-7661-4378-3, પાના નં. 14.
↑ એડવર્ડ લેથમ. વ્યક્તિ,સ્થળો અને વસ્તુઓના નામ, ઉપનામ અને અટકનો શબ્દકોષ(૧૯૦૪), પાના નં. ૨૮૦.
↑ ફ્રાન્સિસ ટ્રેવેલિયન મિલર, વૂડરો વિલ્સન, વિલિયમ હોવાર્ડ ટાફ્ટ, થિયોડોર રૂઝવેલ્ટ. અમેરિકા, આપણે ચાહીયે છીએ તે જમીન (૧૯૧૫), પાના નં. ૨૧૦.
↑ પલ્પા, એઝ યુ લાઇક ઇટ, પાના નં. 67)
↑ ધ કમ્પલિટ આઇડોલ્સ ગાઇડ ટુ ધ ક્રુસેડ્સ(2001, પાના નં. 153))
↑ ધ રફ ગાઇડ ટુ ઇંગ્લેન્ડ(1994, પાના નં. 596))
↑ ધ કેથેલિક ઇન્સાયક્લોપિડિયા, v.16 (1913), પાના નં. 74
↑ "અમેરિકન સોસાયટી ઓફ સિવિલ એન્જિનિયર્સની સાત અજાયબીઓ". મૂળ માંથી 2010-04-02 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.
↑ નવી સાત અજાયબીઓ
↑ આખરી પાનુ
↑ નવી અજાયબીઓના વિચારથી ઇજિપ્ત નારાજ થયું હતું
↑ રોઇટર્સે ઓસ્ટ્રેલિયાના ABC ન્યુઝ દ્વારા જણાવ્યું હતું કે, "નવી અજાયબીઓ બહાર પાડીને ઓપેરા હાઉસનું અપમાન થયું છે" ૭ જુલાઇ ૨૦૦૭
↑ "નવી સાત અજાયબીઓની પેનલ". મૂળ માંથી 2010-07-15 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.
↑ "વિશ્વની આઠમી અજાયબી: વાંચકો એ ધ ગ્રાન્ડ કેન્યનની પસંદગી કરી". મૂળ માંથી 2012-06-19 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.
↑ CNN કુદરતી અજાયબીઓ
↑ "સાત કુદરતી અજાયબીઓ". મૂળ માંથી 2009-11-01 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10. સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૧૧-૦૧ ના રોજ વેબેક મશિન
↑ "વિશ્વની પાણીની અંદરની અજાયબીઓ". મૂળ માંથી 2009-04-21 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.
↑ "પાણીની અંદરની અજાયબીઓની બીજી સૂચિ". મૂળ માંથી 2007-09-28 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.
↑ Hillman, Howard. "World's top 10 man-made travel wonders". Hillman Quality Publications. મૂળ માંથી 2007-06-29 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-07-07. CS1 maint: discouraged parameter (link) સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૬-૨૯ ના રોજ વેબેક મશિન
↑ Hillman, Howard. "World's top 10 natural travel wonders". Hillman Quality Publications. મૂળ માંથી 2007-07-05 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-07-07. CS1 maint: discouraged parameter (link) સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૭-૦૫ ના રોજ વેબેક મશિન

વધુ વાંચન

રસેલ એશ|એશ, રશેલ, "વિશ્વની મહાન અજાયબીઓ."ડોરલિંગ કિંડર્સલી.2000.ISBN 978-0751328868
કોક્સ, રેગ અને નેઇલ મોરિસ, "આધુનિક વિશ્વની સાત અજાયબીઓ".ચેલ્સિયા હાઉસ પબ્લિકેશન્સ: પુસ્તકાલય.ઓક્ટોબર 2000.ISBN 0-7910-6048-9
કોક્સ, રેગ અને જેમ્સ ફિલ્ડ, "મધ્યયુગીન વિશ્વની સાત અજાયબીઓ".ચેલ્સિયા હાઉસ પબ્લિકેશન્સ: પુસ્તકાલય.ઓક્ટોબર 2000.ISBN 0-7910-6047-0
ડીએપિરો, પિટર અને મેરી ડેસમોન્ડ પિન્કોવિશ,"વોટ આર ધ સેવન વન્ડર્સ ઓફ ધ વર્લ્ડ?અને બીજી 100 મહાન સાંસ્કૃતિક સૂચિઓ".એન્કર.પહેલી ડિસેમ્બર ૧૯૯૮. ISBN 0-385-49062-3
મોરિસ, નેઇલ, "કુદરતી વિશ્વની સાત અજાયબીઓ".ક્રિસલિસ બૂક્સ.30 ડિસેમ્બર ૨૦૦૨, SBN 1-84138-495-X

બાહ્ય કડીઓ

આધુનિક વિશ્વની સાત અજાયબીઓ સંગ્રહિત ૨૦૧૦-૦૪-૦૨ ના રોજ વેબેક મશિન- અમેરિકન સોસાયટી ઓફ સિવિલ એન્જિનિયર્સ દ્વારા સંકલિત કરાયેલી સૂચિ

[Anon-1] Anon. (1993) ઓક્સફોર્ડ ઇલસ્ટ્રેટેડ ઇનસાયક્લોપિડિયા પહેલી આવૃતિ ઓક્સફોર્ડ: ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટી

[brewers-2] ૨.૦ ^૨.૧ આઇ એચ ઇવાન્સ(રિવાઇઝર), બ્રેવર્સનો શબ્દસમૂહ અને આખ્યાન કોષ(સેન્ટેનરી એડિશનની ચોથી સુધારેલી આવૃતિ, લંડન કેસેલ, 1975), પાના નં. 1163

[carrington-3] ૩.૦ ^૩.૧ હેરેવાર્ડ કેરિંગટન (૧૮૮૦-૧૯૫૮), "વિશ્વની સાત અજાયબીઓ પ્રાચીન, મધ્યયુગીન અને અર્વાચીન", કેરિંગટન કલેક્શનમાં ફરી છપાઇ હતી (૨૦૦૩) ISBN 0-7661-4378-3, પાના નં. 14.

[latham-4] એડવર્ડ લેથમ. વ્યક્તિ,સ્થળો અને વસ્તુઓના નામ, ઉપનામ અને અટકનો શબ્દકોષ(૧૯૦૪), પાના નં. ૨૮૦.

[miller-5] ફ્રાન્સિસ ટ્રેવેલિયન મિલર, વૂડરો વિલ્સન, વિલિયમ હોવાર્ડ ટાફ્ટ, થિયોડોર રૂઝવેલ્ટ. અમેરિકા, આપણે ચાહીયે છીએ તે જમીન (૧૯૧૫), પાના નં. ૨૧૦.

[6] પલ્પા, એઝ યુ લાઇક ઇટ, પાના નં. 67)

[7] ધ કમ્પલિટ આઇડોલ્સ ગાઇડ ટુ ધ ક્રુસેડ્સ(2001, પાના નં. 153))

[8] ધ રફ ગાઇડ ટુ ઇંગ્લેન્ડ(1994, પાના નં. 596))

[9] ધ કેથેલિક ઇન્સાયક્લોપિડિયા, v.16 (1913), પાના નં. 74

[10] "અમેરિકન સોસાયટી ઓફ સિવિલ એન્જિનિયર્સની સાત અજાયબીઓ". મૂળ માંથી 2010-04-02 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.

[11] નવી સાત અજાયબીઓ

[12] આખરી પાનુ

[13] નવી અજાયબીઓના વિચારથી ઇજિપ્ત નારાજ થયું હતું

[14] રોઇટર્સે ઓસ્ટ્રેલિયાના ABC ન્યુઝ દ્વારા જણાવ્યું હતું કે, "નવી અજાયબીઓ બહાર પાડીને ઓપેરા હાઉસનું અપમાન થયું છે" ૭ જુલાઇ ૨૦૦૭

[15] "નવી સાત અજાયબીઓની પેનલ". મૂળ માંથી 2010-07-15 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.

[16] "વિશ્વની આઠમી અજાયબી: વાંચકો એ ધ ગ્રાન્ડ કેન્યનની પસંદગી કરી". મૂળ માંથી 2012-06-19 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.

[17] CNN કુદરતી અજાયબીઓ

[18] "સાત કુદરતી અજાયબીઓ". મૂળ માંથી 2009-11-01 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10. સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૧૧-૦૧ ના રોજ વેબેક મશિન

[19] "વિશ્વની પાણીની અંદરની અજાયબીઓ". મૂળ માંથી 2009-04-21 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.

[20] "પાણીની અંદરની અજાયબીઓની બીજી સૂચિ". મૂળ માંથી 2007-09-28 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2009-06-10.

[21] Hillman, Howard. "World's top 10 man-made travel wonders". Hillman Quality Publications. મૂળ માંથી 2007-06-29 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-07-07. CS1 maint: discouraged parameter (link) સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૬-૨૯ ના રોજ વેબેક મશિન

[22] Hillman, Howard. "World's top 10 natural travel wonders". Hillman Quality Publications. મૂળ માંથી 2007-07-05 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2007-07-07. CS1 maint: discouraged parameter (link) સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૭-૦૫ ના રોજ વેબેક મશિન

[૧]

[૨]

[૩]

[૪]

[૫]

[૬]

[૭]

[૮]

[૯]

[૧૦]

[૧૧]

[૧૨]

[૧૩]

[૧૪]

[૧૫]

[૧૬]

[૧૭]

[૧૮]

[૧૯]

[૨૦]

[૨૧]

[૨૨]